در دو سال گذشته، قرقیزستان به طور فعال در حال پایه‌گذاری معماری جدیدی برای مدیریت فضای اطلاعاتی خود است. این روند، واکنشی مقطعی به چالش‌های خارجی نیست، بلکه تلاشی آگاهانه از سوی دولت برای ایجاد یک محیط دیجیتال پایدار و قابل کنترل با مرزهای مشخص، قوانین روشن و اولویت بر ثبات داخلی کشور به شمار می‌رود.

یکی از مهم‌ترین گام‌های این مسیر، تصویب قانون رسانه‌های جمعی در پایان ژوئن توسط پارلمان است؛ قانونی که بیانگر تغییری بنیادین در نگرش به تنظیم‌گری رسانه‌ها محسوب می‌شود. این قانون، الگوی جدیدی را برای ورود بازیگران به بازار اطلاعات تعریف می‌کند و در بند کلیدی آن، مشارکت شهروندان و شرکت‌های خارجی یا نهادهایی با بیش از ۳۵٪ سرمایه خارجی در بخش رسانه‌ای ممنوع شده است. مقرراتی مشابه نیز در برخی کشورهای اروپای شرقی و آسیایی اعمال می‌شود، جایی که مداخله خارجی در فضای رسانه‌ای به عنوان خطری استراتژیک در نظر گرفته می‌شود.

اما قانون قرقیزستان فراتر از مالکیت رسانه‌ها رفته و برای نخستین بار، ثبت رسمی تمامی منابع اینترنتی که محتوای عمومی تولید و منتشر می‌کنند را الزامی کرده است. از این پس، وبلاگ‌ها، کانال‌های یوتیوب، صفحات تلگرام، پادکست‌ها و سایر قالب‌های رسانه‌ای باید وضعیت حقوقی مشخصی داشته باشند؛ در غیر این صورت، فعالیت آنان غیرقانونی تلقی خواهد شد و مدیران آنها در قبال تخلفات احتمالی نیز مسئول خواهند بود.

باقیت باکِتایِف، تحلیل‌گر سیاسی قرقیز، در این باره می‌گوید: «این قانون را باید از دو منظر نگریست. نخست، از منظر دولت؛ طبیعی است که مقامات تمایل دارند نیروهای خارجی نتوانند فضا را ملتهب کرده و سناریوهایی همچون انقلاب‌های رنگی را رقم بزنند. قرقیزستان در گذشته چنین تجربیاتی را پشت سر گذاشته و رسانه‌ها در تغییر قدرت‌های سیاسی، نقش بسیار پررنگی داشته‌اند. از این منظر، دولت به دنبال ایجاد تعادل است؛ خواستار انتقاد سازنده است اما نه آشوب و بی‌ثباتی».

به گفته وی، گروه‌هایی از مخالفان ایدئولوژیک و نیروهای ژئوپلیتیکی، که با سیاست‌های فعلی همسو نیستند، خواهان حداکثر آزادی بیان هستند؛ چرا که رسانه برای آنها ابزاری جهت تأثیرگذاری بر ساختار قدرت محسوب می‌شود. به همین دلیل، این قانون برای آنها محدودکننده و نامطلوب است.

در واقع، تصویب قانون جدید رسانه‌ها پاسخی به سال‌ها فعالیت در حوزه رسانه‌های غیررسمی است؛ فضایی که در آن شایعات، اخبار نادرست و محتوای هدفمندِ جهت‌دار، به ویژه در دوره‌های ناآرامی سیاسی و اجتماعی، رواج داشته‌اند. طبق داده‌های رئیس‌جمهور صادر جباروف، از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، ساختارهایی در کشور فعالیت داشته‌اند که مجموعاً بیش از ۶ میلیون دلار از بنیادها و سازمان‌های خارجی دریافت کرده‌اند. این منابع صرف اجرای پروژه‌هایی شده که هدف‌شان تضعیف اعتماد عمومی به نهادهای حاکمیتی، روابط استراتژیک و ارزش‌های سنتی جامعه بوده است.

در میان دریافت‌کنندگان اصلی این حمایت‌های مالی می‌توان به منابع شناخته‌شده‌ای مانند «Kloop Media»، «ПолитКлиника»، «Mediahub»، «Kaktus»، «T-Media» و سایر پروژه‌های بررسی واقعیت و مقابله با پروپاگاندا اشاره کرد. برخی از این رسانه‌ها در سال، بیش از ۶۰۰ هزار دلار دریافت کرده‌اند. همچنین بنیاد سوروس سالانه حدود نیم میلیون دلار در قرقیزستان سرمایه‌گذاری می‌کرد که در سال ۲۰۲۴، پس از تصویب قانون جدید مربوط به سازمان‌های غیردولتی، فعالیت خود را در کشور متوقف کرد.

در این زمینه، مقامات قرقیز تأکید می‌کنند که هدف اصلی، محدودسازی آزادی بیان نیست، بلکه تمایز قائل شدن میان خبرنگاری مستقل و رسانه‌هایی است که ابزار منافع بیگانه هستند. به گفته آنان، برخی رسانه‌های وابسته به منابع غربی، محتوایی تولید می‌کنند که اغلب ماهیتی تحریک‌آمیز دارد و ثبات داخلی، اتحاد منطقه‌ای و روابط استراتژیک با کشورهایی چون روسیه را هدف قرار می‌دهد.

روایت‌هایی همچون «استعمار نوین» روسیه، بی‌اعتبارسازی اتحادهای راهبردی و تحریف واقعیت‌های تاریخی از جمله محورهایی است که در چنین رسانه‌هایی تکرار می‌شوند؛ الگویی که در کشورهای دیگر منطقه نیز مشاهده شده است.

طبیعتاً این قانون با واکنش منفی نهادهای غربی روبه‌رو شده است. سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی و نهادهای ارزیاب رسانه‌ای از مرحله نگارش تا تصویب قانون، انتقادات فراوانی مطرح کردند. سازمان «خبرنگاران بدون مرز»، در ارزیابی خود، قرقیزستان را ۲۴ پله پایین‌تر آورده و آن را در رتبه ۱۴۴ از میان ۱۸۰ کشور قرار داده است.

در دنیای امروز، فضای اطلاعاتی به بخشی از امنیت ملی کشورها تبدیل شده است. نادیده گرفتن این موضوع، کشور را در برابر تهدیدهای پیچیده آسیب‌پذیر می‌کند. راهبرد دولت قرقیزستان، بر پایه ایجاد محیطی رسانه‌ای است که در آن، آزادی بیان به ابزار بی‌ثباتی تبدیل نشود. در این چارچوب، دولت از ایده حمایت داخلی از روزنامه‌نگاران و رسانه‌هایی که به منابع خارجی وابسته نیستند، پشتیبانی می‌کند.

منبع:

https://www.vb.kg/doc/447784_kyrgyzstan_vybiraet_informacionnyu_samostoiatelnost.html