رویکرد سیاست خارجی جمهوری قزاقستان پس از استقلال
قزاقستان و رویکرد امنیت اشتهاری
در مباحث مربوط به امنیت ما شاهد رویکردی به نام «امنیت اشتهاری» هستیم، بدین معنا که هرچه اهمیت یک کشور در صحنه روابط بین‌الملل فزونی یابد و در این مقیاس مقبولیت کسب نماید، احتمال اینکه مورد تهاجم همسایگان خود قرار گیرد، کمتر میشود.
حال باید توجه داشت یکی از بهترین روشها توسعه و رشد شهرت و در نتیجه آن امنیت یک کشور، مشارکت عمومی خارجی است. در تعریفی که از این مفهوم ارائه شده است عبارت است از:
« درجه ایمنی ایجاد شده برای یک دولت- ملت که ناشی از شناخته شدن آن توسط شهروندان سایر کشورها است.»
امنیت اشتهاری را میتوان از طریق ایجاد تصویر یا برچسب بینالمللی مثبت و منفی، از رویدادهایی نظیر ارائه کمک به سازمانهای بین المللی یا یک کشور به دست آورد. کشوری که در مقیاس بین المللی مورد احترام است به عنوان «حاکمیت قانونی و مشروع» بر قلمرو خود دیده میشود. این نوع امنیت به ویژه برای کشورهایی که در مناطق مهم ژئوپلیتیکی به تازگی تاسیس یا استقلال یافتهاند، مفید است و امنیت مرزهای آنها را در مقابل همسایگان جغرافیایی احتمالا متهاجم افزایش می دهد.
این بدان معناست که هر چه کشوری در مقیاس بینالمللی بهتر شناخته شود، احتمال اینکه قربانی یک کشور بزرگتر و قدرتمندتر شود، کمتر میشود. عضویت قزاقستان در سازمانهای بینالمللی، شورای امنیت سازمان ملل و سازمان تجارت جهانی، تأییدی بر سیاست ترویج نقش قزاقستان به عنوان یک عضو بینالمللی قابل احترام و هدف آن برای تبدیل شدن به یک «شریک عملگرا با تمام نقاط جهان» است و این موضوع نشان دهنده تعهد دولت قزاقستان برای جلب حمایت متقابل از سوی نهادهای بینالمللی مختلف، اعم از دولتها و سازمانها است. این موضوع، کمک قابل توجهی به قزاقستان در امنیت دفاعی و همچنین کسب منافع اقتصادی ارائه میدهد.
در همین راستا نورسلطان نظربایف، نخستین رئیس جمهور قزاقستان، در سیاست خارجه خود بدنبال ادغام بین المللی هرچه بیشتر قزاقستان بود و رهبری این کشور را در سازمانهای منطقه‌ای دنبال میکرد. در واقع مشارکت قزاقستان در تلاش‌های منع گسترش سلاحهای هستهای و عضویت غیردائم آن در شورای امنیت سازمان ملل متحد، سازمان تجارت جهانی و کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادساز در آسیا (سیکا) فرصت‌های جدیدی را برای قزاقستان ایجاد کرد تا با دیگر کشورها و سازمانهای بینالمللی، خارج از فضای پسا فروپاشی شوروی ارتباط برقرار کند.
به عبارتی دیگر، قزاقستان از طریق تعامل چندجانبه سعی کرده تا با ارتقای جایگاه بینالمللی خود، بیشتر در صحنه بین‌الملل دیده و شناخته شود. این موضوع سبب میشود تا شرکای این کشور کسب منفعت خود را در گرو ادامه یافتن امنیت و حاکمیت مستمر قزاقستان در منطقه تحت نفوذ روسیه، تعریف نمایند.
بنابراین، دولت قزاقستان برای چندین دهه تلاش کرده است تا به عنوان یک شریک باثبات و قابل اعتماد - نه تنها در منطقه بلکه در سطح جهانی، شهرت برای خود ایجاد کند. در واقع، آستانه به دنبال راه‌هایی غیرتهدیدکننده برای ارتقای موقعیت خود به عنوان یک بازیگر جهانی از طریق دستیابی به نقش بیشتر در جامعه بینالمللی از طریق سازمان ملل، تلاش برای میانجیگری در مناقشات و برقراری روابط دیپلماتیک و تجاری با شرکای جغرافیایی متنوع بوده است.
نمونه‌هایی چند از اقدامات قزاقستان در راستای ایجاد امنیت اشتهاری
- منع گسترش سلاحهای هستهای بینالمللی
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی منجر به افزایش تعداد کشورهای مجهز به سلاح هستهای در جهان شد و 15 تأسیسات تسلیحاتی، انبارهای هستهای و سایت‌های آزمایشی میراث شوروی به قزاقستان این کشور را به یک کشور هستهای بالفعل تبدیل کرده بود. در اینجا باید توجه داشت که سلاحهای هستهای باقی مانده در کشورهای تازه استقلال یافته تهدیدی جدی برای امنیت بینالمللی بودند و قدرت هستهای به ویژه در دستان یک کشور جدید بی ثبات از نظر سیاسی میتواند بسیار خطرناک باشد. نقشه ذیل نشان‌دهنده منابع هستهای قزاقستان در سال 1991 است.
نظربایف از همان روزهای آغازین استقلال به سیاست خارجی و همکاری بین المللی اهمیت زیادی میداد. تصمیم جسورانه نظربایف مبنی بر بستن سایت آزمایش هستهای سمیپلاتینسک و متعاقباً کنار گذاشتن وضعیت یک کشور دارای سلاح هستهای و معرفی خود بعنوان مدافع خلع سلاح هستهای و عدم اشاعه آن، مشخصه بارز این کشور به هنگام ورود به جامعه جهانی شد.
در این خصوص نظربایف در یکی از سخنرانی‌هایش اعلام کرد: «مشکل اصلی در شکل‌گیری و انتخاب مسیر سیاست خارجی این بود که کشور نه در یک محیط آرام و باثبات، بلکه در شرایط کاملاً جدید ژئوپلیتیکی به حاکمیت دست یافت. در این شرایط لازم بود موضع کشور در فرآیندهای بینالمللی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر منافع قزاقستان تأثیر می گذارد، به طور دقیق اعلام شود.»
نظربایف به دلیل عزم برای پاکسازی کشور از سلاح های هستهای تصمیم گرفت یک سیاست خارجی مبتنی بر رد جنگ و تعهد به اصل حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات را دنبال کند. این امر باعث تحکیم مرزهای ملی این کشور و ورود قزاقستان به عنوان یک بازیگر کلیدی هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سیاسی در صحنه جهانی شد. این امر به اعلام سیاست خارجی چندجانبه جدید قزاقستان و موفقیت شگفت انگیز آن در جذب سرمایه گذاریهای مورد نیاز برای توسعه ذخایر عظیم هیدروکربنی کمک کرد. و به این کشور کمک کرد تا روابط قابل اعتماد و منسجمی را به ویژه با چین، فدراسیون روسیه، اتحادیه اروپا و ایالات متحده برقرار کند. نظربایف راهبرد خود را اینگونه توصیف کرد: «به نظر من هسته اصلی سیاست خارجی قزاقستان باید ماهیت چندجانبه ای میبود. من معتقدم که قزاقستان برای تبدیل شدن به یک کشور مدرن و قدرتمند نیاز به دوستیابی دارد نه اینکه در امور بینالمللی به دنبال دشمن بگردد.»
رویکرد انتقادی قزاقستان به گسترش سلاحهای هستهای، به آغاز و توسعه برنامه راهبردی سیاست خارجی این کشور کمک کرد. تصمیم نظربایف بر کنار گذاشتن ذخایر هستهای قزاقستان به بسیاری از کشورهای غربی نشان داد که این کشور دارای یک چشم‌انداز سیاسی بالغ است و رهبری مصلح برسر کار دارد و این پیام را به جهانیان مخابره کرده که قزاقستان کشوری است که امنیت و صلح بینالمللی را در اولویت سیاستهای خود دارد و با این برچسب شناخته شد. همین موضوع نیز موجب علاقه‌مندی بیشتر دیگر کشورها به سرمایه‌گذاری در این کشور گردید.
افزون بر این، خلع سلاح اتمی، تنها محدود به مزیت فوق‌‍الذکر و کسب شهره صلح‌طلبی نمیشد بلکه حذف تسلیحات شوروی از داخل مرزهای خود به طور نمادین با سیاست «شوروی‌زدایی» نیزهمسو بود، به این معنی که قزاقستان انواع سیاستهای اجتماعی و سیاسی را برای کاهش و حذف حضور میراث شوروی در قزاقستان اجرا کرد. اصطلاح شوروی زدایی به تلاش‌های کشورهای پس از شوروی برای تثبیت خود به عنوان حاکمیت جدا از روسیه از طریق اقداماتی که خود را از سنت‌ها، اقدامات و در این مورد سلاحهای شوروی دور می‌کنند، اطلاق میشود. قزاقستان با نادیده گرفتن فرصت تبدیل شدن به یک کشور هستهای، خود را از برچسبهای اتحاد جماهیر شوروی «متجاوز» و «نظامی‌گرا» متمایز کرد و برچسبهای «خلع سلاح هستهای» و «صلح‌آمیز» را برای خود ایجاد کرد. این موضوع به تمایز قزاقستان تازه استقلال یافته از روسیه و سایر کشورهای آسیای مرکزی در مقیاس بینالمللی کمک شایانی کرد و به این کشور توانایی بازتعریف خود پس از استقلال و بعنوان یک حاکمیت جدا از روسیه کمک کرد.
- عضویت غیردائم در شورای امنیت سازمان ملل متحد
موفقیت نظربایف در کسب کرسی عضویت غیردائم در شورای امنیت سازمان ملل در سال 2017 گام جدیدی در سیاست خارجی قزاقستان بود. نظربایف با موفقیتی که در چنین سازمان بینالمللی قدرتمندی کسب کرد توانست نفوذ و مشروعیت قزاقستان را برای شهروندان قزاقستان و جامعه خارجی نشان دهد و قزاقستان در حال توسعه را به عنوان یک عضو بینالمللی مشروع و شریک عملگرا به جهانیان ارائه کرد. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که قزاقستان اولین کشور آسیای مرکزی است که در شورای امنیت سازمان ملل متحد کرسی به دست آورد و نظربایف هنگام برجسته کردن این تصمیم، به خود می بالید که این موفقیت نشان دهنده اعتماد به قزاقستان برای حل مشکلات جهان است.
این موضوع به تقویت تصویر ظرفیت رهبری قزاقستان در مقیاس بین المللی کمک کرد و موجب ارتقای جایگاه و اعتبار این کشور در میان دیگر کشورهای آسیای مرکزی گردید. افزون بر این، این امر به نظربایف کمک کرد تا خود را دولتمرد آسیای مرکزی و بعنوان پرنفوذترین رهبر آن در جامعه بین المللی و نماینده منطقه معرفی نماید.
- سایر اقدامات
- تقویت امنیت و اعتماد سرمایه‌گذاری و گسترش شبکه سرمایه‌گذاران در این کشور از طریق عضویت در سازمان تجارت جهانی
- دنبال کردن یک سیاست جهانی بلندپروازانه در تعامل با شرکا و سازمان های فرامنطقهای همچون گروه کشورهای در حال توسعه محصور در خشکی، سازمان دولت‌های ترک، سیکا، مشارکت در سازمان امنیت و همکاری اروپا و غیره
- ارتقای همکاریها با سازمان ملل متحد در قالب اعزام نیروهای حافظ صلح
- میزبانی مذاکرات سیاسی- امنیتی و تمرکز بر نقش میانجیگری به عنوان جایگزینی برای ادامه خشونت
- دیپلماسی فرهنگی و «قدرت نرم» قزاقستان
دیپلماسی فرهنگی به یکی از ابزارهای مهم در تقویت تصویر بینالمللی قزاقستان تبدیل شده است. این کشور به‌طور فعال از «قدرت نرم» برای ترویج فرهنگ، تاریخ و سنت‌های خود در خارج از کشور استفاده می‌کند. یکی از پروژه‌های نمادین در این زمینه، برگزاری نمایشگاه بینالمللی «اکسپو ۲۰۱۷» در آستانه بود که قزاقستان را به‌عنوان کشوری نوآور و باز به جهان معرفی کرد. در چارچوب این رویداد، قزاقستان روابط خود را با شرکای خارجی تقویت کرد و توجهات را به مسائل توسعه پایدار جلب نمود.
یکی دیگر از جنبه‌های مهم دیپلماسی فرهنگی، توسعه برنامه‌های آموزشی و تبادلات علمی است. برنامه «بولاشاک»، که در سال ۱۹۹۳ راه‌اندازی شد، این امکان را برای هزاران دانشجوی قزاق فراهم کرد که در دانشگاه‌های برجسته جهان تحصیل کنند و این امر به یکپارچگی قزاقستان در فضای علمی و آموزشی جهانی کمک کرده است.
افزون بر این، قزاقستان از توسعه مراکز فرهنگی در خارج از کشور حمایت می‌کند، در جشنواره‌های بینالمللی به‌طور فعال شرکت دارد و همچنین ابتکارات بزرگی مانند کنگره رهبران ادیان جهانی و سنتی را راه‌اندازی می‌کند. همه این اقدامات به تقویت شهرت قزاقستان به‌عنوان کشوری باز برای گفتگو و همکاری کمک می‌کند.
- دیپلماسی انرژی و نقش قزاقستان در بازار جهانی انرژی
قزاقستان با داشتن ذخایر قابل توجهی از نفت، گاز، اورانیوم و سایر منابع طبیعی، نقش مهمی در بازارهای بینالمللی انرژی ایفا می‌کند. دیپلماسی انرژی به یکی از ابزارهای کلیدی در استراتژی سیاست خارجی این کشور تبدیل شده است. پیوستن قزاقستان به توافق اوپک+ به این کشور اجازه داد که در تنظیم بازار نفت مشارکت کند و همکاریهای خود را با تولیدکنندگان بزرگ منابع انرژی تقویت نماید. قزاقستان همچنین به‌طور فعال همکاریهای خود را با اتحادیه اروپا، چین و روسیه گسترش میدهد و از طریق مسیرهای مختلف مانند کنسرسیوم خط لوله دریای خزر و کریدورهای ترانس خزر، نفت و گاز خود را صادر می‌کند.
افرون بر این، قزاقستان یکی از پیشروان جهانی در استخراج اورانیوم است و نقش کلیدی در تأمین انرژی هستهای جهانی دارد. در سال ۲۰۱۷، بانک بینالمللی اورانیوم با غنای پایین تحت نظارت آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) در قزاقستان افتتاح شد که گامی مهم در زمینه امنیت هستهای جهانی محسوب میشود. همزمان با توسعه انرژی‌های سنتی، قزاقستان به‌طور فزاینده‌ای بر توسعه اقتصاد سبز تمرکز کرده است. در چارچوب استراتژی «قزاقستان – ۲۰۵۰» و برنامه گذار به اقتصاد سبز، این کشور در منابع انرژی تجدیدپذیر مانند نیروگاه‌های بادی و خورشیدی سرمایه‌گذاری می‌کند.
بدین ترتیب، قزاقستان از منابع انرژی خود نه‌تنها به‌عنوان منبع رشد اقتصادی، بلکه به‌عنوان ابزاری برای نفوذ در سیاست خارجی استفاده می‌کند و جایگاه خود را در عرصه بینالمللی تقویت می‌نماید.
نکته:
قزاقستان طی دهه‌ها تلاش کرده است تا به عنوان یک شریک پایدار و قابل اعتماد نه‌تنها در سطح منطقه‌ای، بلکه در مقیاس جهانی شناخته شود. آستانه به طور مداوم به دنبال راه‌های مسالمت‌آمیز برای تقویت نقش خود در جامعه بینالمللی است – از طریق مشارکت فعال در سازمان ملل متحد، ابتکارات میانجیگری در مناقشات و گسترش روابط دیپلماتیک و تجاری با شرکای مختلف جغرافیایی.
در گذشته، قزاقستان خود را به عنوان کشوری معرفی میکرد که نقش و مسئولیت خود را درک کرده و به یکپارچگی منطقه‌ای در آسیای مرکزی کمک می‌کند. اما امروزه هدف استراتژیک این کشور تثبیت جایگاه خود به عنوان «کشور پیشرو» در منطقه است. سیاست خارجی قزاقستان بیش از پیش بر پایه همکاریهای منطقه‌ای و چندجانبه بنا شده است که شامل سازمان‌هایی نظیر سازمان همکاری شانگهای، سازمان همکاری اسلامی، شورای همکاری کشورهای ترک‌زبان، سیکا و دیگر نهادها میشود. بدین ترتیب، قزاقستان همچنان به دنبال سیاست خارجی چندبعدی و عمل‌گرایانه‌ای است که توسط نخستین رئیس‌جمهور این کشور پایه‌گذاری شده و در مسیر کنونی دولت نیز بازتاب یافته است.
آستانه قزاقستان
نظر شما