هاینریش شلیمان یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ باستان‌شناسی است که به‌ویژه به‌خاطر کشف تروی، میکن و تیرین شناخته می‌شود. شلیمان نه تنها تاریخ‌دان و باستان‌شناس برجسته‌ای بود، بلکه یکی از کسانی بود که به معرفی و کاوش در تاریخ پیش از تاریخ یونان باستان پرداخت. او با حفاری‌هایش در محوطه‌های مختلف تاریخی نه تنها نام خود را در تاریخ باستان‌شناسی جاودانه کرد، بلکه از نظر علمی و فرهنگی نیز تاثیرات زیادی گذاشت.

دوران کودکی و زندگی اولیه

هاینریش شلیمان در تاریخ ۶ ژانویه ۱۸۲۲ در نوی‌بوکوف، در ایالت مکلنبرگ-شوورین، آلمان به دنیا آمد. شلیمان فرزند یک کشیش فقیر بود و در خانواده‌ای سخت‌کوش بزرگ شد. داستان زندگی شلیمان، به ویژه در دوران کودکی، نشان‌دهنده سختی‌ها و چالش‌های زیادی است که او با آنها روبه‌رو بود. در خاطراتش ذکر کرده است که وقتی ۷ ساله بود، پدرش کتابی تاریخی به او داده بود که در آن تصویر شهر تروی در حال سوختن بود. این تصویر، تاثیر زیادی بر ذهن جوان شلیمان گذاشت و باور عمیقی به تاریخی بودن اشعار هومر پیدا کرد. همین تصویر و علاقه‌اش به تاریخ یونان باعث شد که شلیمان تصمیم بگیرد به دنیای باستان‌شناسی وارد شود. در سن ۱۴ سالگی، شلیمان به‌عنوان شاگرد یک خواربارفروش مشغول به کار شد. جالب است که در همین مغازه، شلیمان برای نخستین بار اشعار هومر را به زبان یونانی اصلی شنید. همین عامل باعث شد که علاقه‌اش به زبان‌های یونانی و لاتین تقویت شود. در این دوران او با یادگیری زبان‌های مختلف، به زبان‌هایی مانند روسی، یونانی قدیم و مدرن مسلط شد.

تغییر مسیر زندگی و ورود به دنیای تجارت

پس از مدتی، شلیمان تصمیم گرفت به خارج از کشور مهاجرت کند. برای رسیدن به این هدف، او به‌عنوان پسر کابین کشتی در مسیر هامبورگ به ونزوئلا سوار کشتی شد. کشتی در سواحل هلند غرق شد و شلیمان پس از آن در یک شرکت تجاری در آمستردام مشغول به کار شد و به‌عنوان حسابدار کار می‌کرد. با تلاش و پشتکار فراوان، شلیمان توانست در مدت کوتاهی زبان‌های مختلف را یاد بگیرد و به‌عنوان یک تاجر موفق در روسیه شناخته شود. در سال ۱۸۴۶، شلیمان به سن‌پترزبورگ فرستاده شد و در آنجا کسب و کاری راه‌اندازی کرد. او همچنین در تجارت ایندیگو مشغول شد و با درآمد زیادی که در زمان جنگ کریمه به‌دست آورد، ثروت قابل توجهی به‌دست آورد. در سال ۱۸۵۲ با اکاترینا لیسچین ازدواج کرد و در دهه ۱۸۵۰ به ایالات متحده سفر کرد، جایی که تابعیت آمریکایی را دریافت کرد و برای باقی‌مانده عمر خود آن را حفظ کرد.

ورود به عرصه باستان‌شناسی

پس از بازنشستگی از دنیای تجارت در سن ۳۶ سالگی، شلیمان تصمیم گرفت تمام وقت خود را به مطالعه و پژوهش در زمینه باستان‌شناسی اختصاص دهد. او در ابتدا برای آموزش خود به کشورهای مختلف سفر کرد. به یونان، ایتالیا، اسکاندیناوی، آلمان و سوریه رفت و حتی در پاریس نیز باستان‌شناسی را به‌طور جدی مطالعه کرد. در سال ۱۸۶۸، شلیمان به یونان سفر کرد و در آنجا به کاوش در محوطه‌های هومری پرداخت. او پس از ملاقات با فرانک کالفرت، باستان‌شناس انگلیسی، کتاب خود را با عنوان ایتاکا، پلوپونز و تروی منتشر کرد. در این کتاب، شلیمان اعلام کرد که تروی در محوطه هیسارلیک در آسیای صغیر قرار دارد و نه در منطقه بونارباشی که قبلاً مورد نظر بود. شلیمان این ادعا را بدون ذکر نام کالفرت مطرح کرد، اما در واقع این کالفرت بود که او را به این کشف هدایت کرده بود.

کشف تروی

قبل از آغاز حفاری‌های شلیمان، حفاری‌هایی در منطقه تروی انجام شده بود. در سال ۱۸۶۲، زمین‌شناس فرانسوی فردیناند فوکه در سانتورین حفاری کرد و دیوارهای نقاشی شده‌ای را کشف کرد. در سال ۱۸۷۱، شلیمان کار خود را در محوطه هیسارلیک آغاز کرد و پس از چندین سال حفاری، در سال ۱۸۷۳ موفق به کشف دیوارهای دفاعی و بقایای شهری باستانی شد. در همین زمان، شلیمان گنجینه‌ای از جواهرات طلا را کشف کرد که بعدها به عنوان گنجینه پریام شناخته شد. شلیمان معتقد بود که شهری که پیدا کرده است، همان تروی هومری است، اما تحقیقات بعدی نشان داد که این شهر متعلق به دوره‌ای پیش از دوران هومر بوده است. لایه ششم تروی (Troy VI) که تاریخ آن به ۱۵۰۰ تا ۱۰۰۰ پیش از میلاد برمی‌گشت، بعدها به‌عنوان تروی هومری شناخته شد.

اکتشافات دیگر

پس از کشف تروی، شلیمان به حفاری در دیگر محوطه‌های باستانی یونان و آسیای صغیر ادامه داد. در سال ۱۸۷۶ به میکن سفر کرد و در آنجا به کشف گورهای سلطنتی پرداخت که شلیمان معتقد بود متعلق به آگاممنون و کلایتمنسترا هستند. او همچنین در سال ۱۸۸۴ و پس از آن به کاوش در تیرین پرداخت.

پایان زندگی و میراث

در سال‌های پایانی زندگی، شلیمان از مشکلات شنوایی رنج می‌برد و به دنبال درمان به کشورهای مختلف سفر کرد، اما هیچ‌گاه درمانی پیدا نکرد. او در تاریخ ۲۵ دسامبر ۱۸۹۰ در میدان‌های ناپل غش کرد و یک روز بعد درگذشت. در دوران حیات شلیمان، روش‌ها و کشفیات او نقدهای زیادی را برانگیخت. برخی از مورخان و باستان‌شناسان معتقد بودند که او در تلاش برای کشف تروی، لایه‌های باستانی دیگر را نابود کرده است. با این حال، شلیمان به‌عنوان یکی از اولین باستان‌شناسانی شناخته می‌شود که تاریخ را از طریق کاوش‌های علمی به دنیا معرفی کرد و کشف‌های او الهام‌بخش بسیاری از پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ شد.