۵. عید فطر (لباران): جشن بازگشت و دیدار
عید فطر که در اندونزی به نام لباران (Lebaran) شناخته میشود، یکی از مهمترین و پرشورترین جشنهای اسلامی در این کشور است. این جشن نمادی از پیروزی معنوی و پاکی پس از یک ماه روزهداری در رمضان است و با آیینها و سنتهای گوناگونی همراه است که ریشه در فرهنگ و آدابورسوم محلی دارد. اندونزی با بیشترین جمعیت مسلمان در جهان، شاهد برگزاری مراسمهای ویژهای در این مناسبت است که به طور گسترده در سراسر کشور اجرا میشود.
مادیک (Mudik): سنت بازگشت به زادگاه
یکی از مهمترین سنت های عید فطر در اندونزی، مادیک (Mudik) است که به معنای بازگشت به زادگاه و دیدار با خانواده ها و بستگان میباشد. این سنت، ریشه در فرهنگ جاوهای دارد و به معنای بازگشت به ریشهها، کسب رضایت والدین و بزرگترها و تجدید پیوندهای خانوادگی است.
ویژگیهای مادیک:
- حجم گسترده سفرها: در روزهای پایانی ماه رمضان، میلیونها نفر از شهرهای بزرگ به سوی روستاها و زادگاههای خود روانه میشوند. این امر باعث ترافیک سنگین در جادهها، فرودگاهها، و پایانههای حملونقل عمومی میشود. دولت اندونزی معمولاً برنامههای خاصی برای مدیریت این سفرها اجرا میکند، از جمله تقویت خدمات حملونقل و راهاندازی ایستگاههای امدادی.
- معنای معنوی: مادیک تنها یک سفر فیزیکی نیست، بلکه نوعی سفر معنوی نیز محسوب میشود که هدف آن پاکسازی روح و کسب رضایت از والدین و بزرگترهاست.
نماز عید فطر: نمایش وحدت و ایمان
مراسم عید فطر در اندونزی با برگزاری نماز عید در مساجد و میدانهای باز آغاز میشود. مردم با پوشیدن لباسهای نو و سنتی مانند باجو کوکو (Baju Koko) برای مردان و مقنعههای رنگی برای زنان، در صفوف منظم به اقامه نماز میپردازند. پیش از نماز، مردم با ذکر اللهاکبر و دعاهای ویژه، روحیه معنوی خود را تقویت میکنند. پس از نمازهم امام جماعت خطبههایی درباره بخشش، مهربانی، و وحدت میان مسلمانان ایراد میکنند.
غذاهای عید فطر: تنوع و طعمهای بینظیر
غذا نقش مهمی در جشن عید فطر در اندونزی دارد. میزهای رنگارنگ و مملو از غذاهای سنتی، نشاندهنده میزبانی گرم مردم این کشور است. در ادامه به برخی از محبوبترین غذاهای عید فطر اشاره شده است:
- اوپور آیام (Opor Ayam): مرغ پخته شده در شیر نارگیل
- ویژگیها: این غذا با ترکیبی از شیر نارگیل، زردچوبه، سیر، و ادویههای معطر تهیه میشود. اوپور آیام معمولاً با کتوپات (Ketupat) و تخممرغ آبپز سرو میشود.
- نماد: نشاندهنده وفور نعمت و مهماننوازی است.
- رندانگ (Rendang): خوراک گوشت با ادویههای تند
- ویژگیها: از گوشت گاو که به آرامی با ادویههای معطر، شیر نارگیل، زنجبیل، و فلفل قرمز پخته میشود، تهیه میشود. فرآیند پخت طولانی این غذا، طعمی غنی و بینظیر به آن میبخشد.
- نماد: سمبل صبر و استقامت در برابر سختی هاست.
- کتوپات (Ketupat): برنج پیچیده شده در برگ نارگیل
- ویژگیها: برنج در برگهای نارگیل بافته شده و به صورت کیسههای کوچک جوشانده میشود. این غذا معمولاً در کنار اوپور آیام سرو میشود.
- نماد: نماد وحدت و بخشش است؛ برگهای نارگیل نشاندهنده خطاها و برنج سفید داخل آن، نشان از پاکی و بخشش دارد.
- سامبال گورنگ (Sambal Goreng): چاشنی تند
- ویژگیها: ترکیبی از میگو، سیبزمینی، و فلفلهای تند که با هم سرخ میشوند. این غذا به عنوان چاشنی در کنار غذاهای اصلی مصرف میشود.
عیدانه (Angpau): هدیههای نمادین شادی و برکت
سنت عیدانه (Angpau) به کودکان، مشابه عیدی دادن در ایران، در عید فطر انجام میشود. در این سنت، به کودکان پاکت های قرمز با پول هدیه داده میشود. این پاکت های قرمز نشاندهنده شادی، برکت، و آرزوی خوشبختی برای سال پیش رو است. معمولاً بزرگترها به کودکان و جوانان این پاکت ها را میدهند و این امر به عنوان نشانهای از محبت و سخاوت تلقی میشود.
دید و بازدیدها: فرصتی برای آشتی و همبستگی
یکی از بخشهای جداییناپذیر عید فطر در اندونزی، دید و بازدیدهای خانوادگی است که با عبارت سیلامت رحمی (Silaturahmi) شناخته میشود. این دیدارها فرصتی برای آشتی، طلب بخشش و تجدید روابط خانوادگی است. مردم به خانههای یکدیگر میروند، دست میدهند و میگویند:
- “موهون معاف لاهیر دان باتین” به معنای «ببخشید برای خطاهای جسمی و روحی».
زکات فطره: نماد عدالت و کمک به نیازمندان
پیش از برگزاری نماز عید، مسلمانان اندونزی موظف به پرداخت زکات فطره هستند. این زکات به منظور کمک به نیازمندان و اطمینان از اینکه همه افراد جامعه میتوانند در شادیهای عید شریک باشند، پرداخت میشود.
ویژگیهای زکات فطره:
- میزان زکات: معمولاً معادل قیمت 3.5 لیتر برنج یا مبلغی معادل آن پرداخت میشود.
- زمان پرداخت: باید پیش از برگزاری نماز عید انجام شود تا افراد نیازمند بتوانند از آن استفاده کنند.
۶. تأثیرات اجتماعی و اقتصادی ماه رمضان در اندونزی
ماه رمضان در اندونزی نه تنها یک مناسبت مذهبی مهم بلکه یک پدیده اجتماعی و اقتصادی بزرگ به شمار میرود. این کشور با بیش از 280 میلیون مسلمان، بزرگترین جمعیت مسلمانان جهان را در خود جای داده است و به همین دلیل، تأثیرات این ماه در ابعاد مختلف زندگی مردم به وضوح قابل مشاهده است. درادامه به بررسی جامعتری از این تأثیرات میپردازیم.
۱. تأثیرات اجتماعی ماه رمضان در اندونزی
۱.۱. افزایش همبستگی اجتماعی و همدلی
ماه رمضان در اندونزی، فرصتی برای تقویت همبستگی اجتماعی است. مردم با برگزاری افطارهای جمعی در مساجد، مدارس و حتی در محله های خود، به تقویت روابط خانوادگی و دوستی میپردازند. بسیاری از شرکتها و سازمانها نیز افطارهای خیریه برگزار میکنند که به نوعی، ارتباط میان مردم و نهادها را مستحکمتر میکند.
۱.۲. رشد فعالیتهای خیریه و کمک به نیازمندان
یکی از جلوههای بارز اجتماعی در ماه رمضان افزایش کمکهای مردمی است. موسسات خیریه، سازمانهای غیر دولتی و حتی افراد به طور مستقل به جمعآوری و توزیع زکات، فطریه و صدقات میپردازند. برنامههایی مانند "Buka Puasa Bersama" (افطار دستهجمعی) و توزیع بستههای غذایی به نیازمندان در مناطق کمدرآمد به امری رایج تبدیل شده است.
۱.۳. کاهش نرخ جرایم و بهبود اخلاق اجتماعی
بر اساس آمارهای پلیس اندونزی درماه رمضان نرخ جرایم خرد مانند دزدی و خشونتهای خیابانی کاهش مییابد. این امر به دلیل تاکید بر معنویت، کنترل نفس و ترویج فضایل اخلاقی در این ماه است. خطبههای مساجد و برنامههای تلویزیونی نیز به ترویج این ارزشها کمک شایانی میکنند.
۱.۴. افزایش حضور در مساجد و برنامههای مذهبی
ماه رمضان فرصتی برای نزدیکی بیشتر مردم به آموزههای دینی است. نمازهای جماعت، شبزندهداریها و تلاوت قرآن در مساجد و مراکز اسلامی به طور گسترده برگزار میشود. همچنین شبکههای تلویزیونی برنامههای ویژهای را برای آموزش احکام و اخلاق اسلامی تدارک میبینند که باعث افزایش آگاهی دینی در جامعه میشود.
۲. تأثیرات اقتصادی ماه رمضان در اندونزی
۲.۱. رونق بازارها و افزایش مصرف
ماه رمضان به طور سنتی زمان افزایش خرید و فروش در بازارهای اندونزی است. تقاضا برای مواد غذایی، پوشاک و کالاهای مصرفی به شدت افزایش مییابد. بازارهای محلی و مراکز خرید با فروش ویژه و تخفیفهای متعدد، مشتریان زیادی را جذب میکنند. بخش عمدهای از این رونق، مربوط به خریدهای پیش از عید فطر است که در اندونزی به نام "Lebaran" شناخته میشود.
آمار و ارقام:
- بر اساس دادههای وزارت بازرگانی اندونزی، در سال ۲۰۲۴، حجم معاملات خردهفروشی در ماه رمضان بیش از ۳۰٪ افزایش داشته است.
- صنایع غذایی و نوشیدنی بیشترین سود را در این ماه تجربه میکنند، بهویژه محصولاتی مانند خرما، نوشیدنیهای سرد و غذاهای آماده.
۲.۲. افزایش قیمتها و تورم فصلی
رونق بازارها در ماه رمضان با چالشی به نام افزایش قیمتها همراه است. تقاضای بالا برای مواد غذایی مانند برنج، گوشت، روغن و شیرینیجات معمولاً باعث افزایش قیمتها میشود. دولت اندونزی برای مقابله با این پدیده، طرحهایی مانند "Pasar Murah" (بازارهای ارزان) را راهاندازی میکند تا کالاهای اساسی را با قیمتهای مناسبتری به مردم ارائه دهد.
۲.۳. رونق کسبوکارهای کوچک و محلی
کسبوکارهای کوچک مانند غرفههای خیابانی، رستورانهای کوچک و فروشندگان دورهگرد در ماه رمضان رونق ویژهای مییابند. فروش افطارهای آماده، دسرهای سنتی و نوشیدنیهای سرد به عنوان فرصتهای اقتصادی قابل توجهی برای این گروهها محسوب میشوند.
نمونههای موفق:
- بازارهای شبانه در مناطق مانند جاکارتا، سورابایا و ماکاسار که در آنها فروشندگان محلی غذاهای سنتی و تنقلات ویژه رمضان را عرضه میکنند.
- فروش آنلاین غذاهای خانگی و بستههای افطاری که از طریق پلتفرمهایی مانند Tokopedia و Shopee به فروش میرسند.
۲.۴. افزایش سفرها و گردشگری مذهبی
ماه رمضان همچنین باعث رونق گردشگری داخلی و خارجی میشود. مسافرت به شهرهایی مانند سورابایا، یوگیاکارتا و باندونگ برای دیدار با خانواده و شرکت در مراسمهای دینی افزایش مییابد. صنعت حملونقل و هتلداری نیز از این فرصت بهرهمند میشوند.
7. نقش رسانهها در ماه رمضان
ماه رمضان در اندونزی بهعنوان پرجمعیتترین کشور مسلمان جهان، اهمیت ویژهای دارد. رسانهها در این کشور، اعم از تلویزیون، رادیو، اینترنت و شبکههای اجتماعی، نقش بسزایی در ترویج ارزشهای اسلامی، اطلاعرسانی، و ایجاد فضایی معنوی برای مردم ایفا میکنند. این نقش شامل پخش برنامههای مذهبی، سریالهای ویژه، تبلیغات خیریه، و پوشش گسترده مراسمهای مذهبی است. بررسی ابعاد مختلف نقش رسانهها در ماه رمضان دراندونزی درادامه آمده است
۱. پخش برنامههای مذهبی و آموزشی
رسانههای تلویزیونی و رادیویی در اندونزی با آغاز ماه رمضان، برنامههای ویژهای را تدارک میبینند که شامل:
- سخنرانی های دینی: علمای برجسته با ارائه تفسیرهای قرآنی و احادیث، به تبیین مفاهیم دینی و پاسخ به سوالات مخاطبان میپردازند. برنامههای همچون "Tafsir Al-Quran" و "Hikmah Ramadan" از محبوبترین ها هستند.
- آموزش احکام و عبادات: برنامه های آموزشی مانند "Fiqih Puasa" (فقه روزه) اصول صحیح روزهداری، زکات، و سایر احکام مرتبط را به مردم آموزش میدهند.
- پخش ترتیل و قرائت قرآن: شبکههایی نظیر TVRI و Metro TV با پخش روزانه ترتیل و مسابقات قرآنی، فضای معنوی خاصی ایجاد میکنند.
۲. سریالها و فیلم های مناسبتی
سریالهای ویژه رمضان، که به نام "Sinetron Ramadan" شناخته میشوند، یکی از پرمخاطبترین برنامههای تلویزیونی در این ماه هستند. این سریالها با مضامین اخلاقی، خانوادگی، و مذهبی سعی در ترویج رفتارهای نیکو، گذشت وتوجه به فقرا دارند. فیلم های سینمایی با موضوعاتی مانند زندگی پیامبران و داستانهای آموزنده نیز به طور گسترده پخش میشوند.
۳. نقش شبکههای اجتماعی و اینترنت
با گسترش اینترنت و شبکههای اجتماعی، پلتفرمهایی مانند YouTube، Instagram، و TikTok به ابزارهای مهمی برای ترویج ارزشهای اسلامی در ماه رمضان تبدیل شدهاند. این شبکهها محتواهایی نظیر:
- کلیپهای کوتاه دینی: ارائه احادیث، توصیههای روزهداری، و پاسخ به سوالات شرعی به زبان ساده.
- پخش زنده مراسمها: نظیر نماز تراویح، جشنهای افطار عمومی، و سخنرانیهای مذهبی.
- تبلیغات خیریه: کمپینهای جمعآوری زکات و صدقات برای کمک به نیازمندان، که توسط شخصیتهای محبوب و اینفلوئنسرها حمایت میشوند.
۴. پوشش خبری مراسمها و رویدادهای مذهبی
رسانههای خبری بهویژه کانالهای تلویزیونی مانند Kompas TV و CNN Indonesia، به طور گسترده رویدادهای مذهبی ماه رمضان را پوشش میدهند:
- نماز تراویح: گزارشهای زنده از مساجد معروف نظیر مسجد استقلال در جاکارتا.
- توزیع زکات و صدقات: مستندات و گزارشهای خبری در مورد سازمانهای خیریهای که زکات و کمکهای مردمی را به نیازمندان میرسانند.
- آداب و رسوم محلی: رسانهها با نمایش آیینهای سنتی مانند "Balimau" در سوماترا (شستوشوی نمادین پیش از رمضان)، به آشنایی بیشتر مردم با تنوع فرهنگی کشور کمک میکنند.
۵. تبلیغات و مسئولیتهای اجتماعی
برندهای بزرگ اندونزیایی مانند Indomie و Bank Syariah Indonesia با ایجاد کمپینهای تبلیغاتی در ماه رمضان، ضمن معرفی محصولات خود، بر مسئولیتهای اجتماعی نیز تأکید دارند:
- تبلیغات خیریه: بسیاری از شرکتها بخشی از سود خود را به موسسات خیریه اهدا میکنند و این موضوع بهطور گسترده از طریق رسانهها اطلاعرسانی میشود.
- ترویج سبک زندگی اسلامی: کمپینهای تبلیغاتی با محوریت ارزشهای اسلامی مانند صداقت، کمک به همنوع، و صرفهجویی.
۹. ماه رمضان و گردشگری در اندونزی
ماه رمضان در اندونزی، بزرگترین کشور مسلمان جهان، نه تنها یک مناسبت مذهبی بلکه یک فرصت بینظیر برای توسعه گردشگری مذهبی و فرهنگی است. با بیش از 280 میلیون مسلمان، این کشور در ماه رمضان مملو از جشنها، بازارها، و آیینهای خاصی میشود که میتواند برای گردشگران داخلی و خارجی جذابیت زیادی داشته باشد. اندونزی دارای مساجد تاریخی و باشکوهی مانند مسجد استقلال (Istiqlal) در جاکارتا، بزرگترین مسجد جنوب شرقی آسیا، و مسجد رایا بیتوراحمن (Baiturrahman) در آچه است. در ماه رمضان، این مساجد مملو از نمازگزاران و گردشگرانی میشوند که میخواهند از نزدیک شاهد مراسمهای خاص مانند تراویح و اعتکاف باشند. بازدید از این مساجد فرصتی برای گردشگران فراهم میکند تا با معماری اسلامی اندونزی که تلفیقی از سبکهای جاوهای، هندی و عربی است، آشنا شوند. ماه رمضان دراندونزی مملو از آیینها و مراسمهای فرهنگی است که تجربهای بیهمتا را به گردشگران ارائه میدهد. نگابوبوریت (Ngabuburit): سنتی است که در آن مردم محلی زمان پیش از افطار را در پارکها، سواحل و بازارها میگذرانند. گردشگران میتوانند با شرکت در این مراسم، از فضای دوستانه و صمیمی مردم اندونزی لذت ببرند. مودیک (Mudik): سفر بازگشت به زادگاه در روزهای پایانی رمضان است که با شور و شوق و ترافیک گستردهای همراه است. مشاهده این آیین، به گردشگران این امکان را میدهد که پیوندهای عمیق خانوادگی و فرهنگی اندونزیاییها را درک کنند.
۱۰. نقش زنان در ماه رمضان
ماه رمضان در اندونزی، بزرگترین کشور مسلمان جهان، با شور و حرارتی خاص برگزار می شود و زنان نقش بیبدیلی در حفظ و ترویج فرهنگ، آداب و رسوم این ماه مبارک دارند. آنها نه تنها در آمادهسازی غذاهای سنتی و تزئین خانهها بلکه در فعالیتهای خیریه و مذهبی نیز به صورت فعال مشارکت میکنند. زنان اندونزیایی با پختن غذاهای خاص این ماه همچون کولاک (Kolak) که دسری شیرین با موز و سیبزمینی شیرین در شیر نارگیل است، بوبر (Bubur) نوعی فرنی سنتی که با خرما و شکر نخل سرو میشود و گورنگان (Gorengan) انواع سرخکردنیها مانند موز و سبزیجات سرخشده، به طور ویژه وقت خود را به آمادهسازی افطار و سحری اختصاص میدهند و این روند را به یک آیین خانوادگی و معنوی تبدیل میکنند. زنان اغلب قبل از اذان مغرب، سفرههای رنگین و پر از تنوع آماده میکنند که جلوهای از میزبانی و محبت آنهاست. زنان در اندونزی به آراستن خانهها با چراغهای رنگارنگ، فانوسها و پارچههای سنتی میپردازند. این تزئینات نه تنها زیبایی بخش هستند بلکه به ایجاد حال و هوای معنوی ماه رمضان کمک میکنند. همچنین، تمیز کردن خانه به عنوان یک سنت دینی و فرهنگی پیش از آغاز ماه رمضان توسط زنان انجام میشود تا محیطی پاک و مقدس برای عبادت فراهم شود. زنان به طور فعال در حلقههای تلاوت قرآن (Majelis Taklim) که در مساجد و منازل برگزار میشود، شرکت میکنند و گاه خود مدیریت این جلسات را برعهده دارند. همچنین به آموزش دینی به کودکان میپردازند و با قصهگویی و آموزش آیات قرآن، نقش مهمی در انتقال ارزشهای اسلامی به نسل جوان ایفا میکنند. برخی از زنان نیز در دهه پایانی رمضان به مساجد میروند و در اعتکاف شرکت میکنند. ماه رمضان در اندونزی زمانی برای کمک به نیازمندان است و زنان در این زمینه بسیار فعالاند. آنها در پخت و توزیع غذای رایگان (Takjil) برای روزهداران نیازمند، جمعآوری و پخش زکات و صدقه به ویژه برای زنان سرپرست خانواده و کودکان بیسرپرست و برگزاری بازارچههای خیریه که درآمد آن به نفع افراد کمبضاعت مصرف میشود، نقش مهمی دارند. زنان به عنوان مادر، همسر و خواهر با فراهم کردن محیطی آرام و معنوی، خانواده را به عبادت و پایبندی به ارزشهای دینی تشویق میکنند. آنها سحرها با بیدار کردن اعضای خانواده و آمادهسازی سحری، نقش مهمی در نظمدهی به روزهداری خانواده دارند. همچنین، تشویق کودکان به روزهداری و انجام نمازهای جماعت در خانه از دیگر وظایف زنان است.
نتیجهگیری
ماه رمضان دراندونزی تنها یک فریضه دینی نیست، بلکه فرصتی برای تقویت همبستگی اجتماعی، حفظ سنتهای کهن و انجام فعالیتهای خیریه است. این ماه با آداب و رسوم متنوعی ازجمله مراسم پاکسازی، زیارت قبور، شبهای قدر وجشنهای باشکوه عید فطر، جلوهای ازتنوع فرهنگی این کشور را به نمایش میگذارد. با وجود چالش های اقتصادی و فرهنگی، مردم اندونزی هر سال با شور و شوقی وصفناپذیر به استقبال این ماه مبارک می روند و حفظ و گسترش این سنتها میتواند به تقویت هویت دینی و ملی این کشور کمک شایانی کند. پاسار رمضان دراندونزی فراتر از یک بازار غذایی، نمادی از همبستگی، فرهنگ و مذهب است. این بازارها با تنوع گستردهای از غذاها و نوشیدنیهای سنتی، بخش جداییناپذیری از تجربه رمضان در این کشور محسوب میشوند. برای ایران نیز، شناخت این فرهنگ میتواند فرصت های مناسبی برای تعاملات فرهنگی و اقتصادی با اندونزی به وجود آورد. شب های قدردراندونزی با حضورگسترده مردم در مساجد، برپایی مراسم احیا، اعتکاف و مسابقات قرآن، فرصتی برای نزدیکی به خداوند، انس با قرآن و تقویت همبستگی اجتماعی است. این آیینها نه تنها بر تقویت ایمان فردی مؤثرند، بلکه به وحدت جامعه مسلمانان این کشور نیز کمک شایانی میکنند. عید فطر در اندونزی نمادی از وحدت، همبستگی و تجدید پیوندهای خانوادگی است. سنتهای متنوعی مانند مادیک، غذاهای سنتی، عیدانه و دید و بازدیدها، تلفیقی از فرهنگ اسلامی و آداب و رسوم محلی را به نمایش میگذارند و فرصتی برای بخشش، آشتی و آغاز دوبارهای با دلهای پاک فراهم میکنند.ماه رمضان در اندونزی، با تلفیقی از معنویت و واقعیتهای اقتصادی و اجتماعی، جایگاه ویژهای دارد. افزایش همبستگی اجتماعی، رونق بازارها و گسترش فعالیتهای خیریه از مهمترین آثار مثبت این ماه هستند. رسانههای اندونزی با بهرهگیری از ظرفیت های گسترده خود، درترویج ارزشهای اسلامی، تقویت روحیه معنوی مردم و اطلاعرسانی نقش مهمی ایفا میکنند. هماهنگی میان رسانه های سنتی و شبکههای اجتماعی میتواند به افزایش تأثیرگذاری آنها در این ماه مبارک کمک شایانی کند. ماه رمضان فرصتی طلایی برای جذب گردشگران مذهبی و فرهنگی به اندونزی است. بازارهای رمضان، مساجد باشکوه، آیینهای خاص و زیرساختهای گردشگری حلال، این کشور را به مقصدی ویژه برای تجربهای متفاوت در ماه رمضان تبدیل میکنند. با سرمایهگذاری و برنامهریزی مناسب، اندونزی میتواند از این فرصت بهرهبرداری کرده و روابط خود را با کشورهای اسلامی، بهویژه ایران تقویت کند. نقش زنان درماه رمضان دراندونزی تنها به وظایف سنتی محدود نمیشود. آنها با مشارکت فعال در امور مذهبی، اجتماعی و خیریه، ستون اصلی جامعه در این ماه مبارک هستند. زنان با ایفای نقشهای چندگانه، در ترویج و انتقال فرهنگ رمضان و ایجاد فضایی معنوی و یکپارچه در جامعه، نقشی بیبدیل ایفا میکنند.
همچنین، ماه رمضان در اندونزی فرصتی بینظیر برای تربیت دینی، اخلاقی و اجتماعی کودکان و نوجوانان است. با بهرهگیری از آموزههای این ماه و مشارکت خانوادهها، مدارس و رسانهها، میتوان نسلی متعهد، باایمان و مسئولیتپذیر پرورش داد. ماه رمضان، با آداب و رسوم خاص خود در اندونزی، بستر مناسبی برای آموزش ارزشهای اسلامی و تربیت همهجانبه نسل آینده فراهم میکند.
منابع:
https://www.muhammadiyah.or.id/
https://www.thejakartapost.com/
http://www.lipi.or.id
نظر شما