در زیمبابوه، انتخابات تنها یک فرآیند سیاسی نیست، بلکه آزمونی برای آرمان‌های دموکراتیک کشور و بازتابی از تاریخ پر فراز و نشیب آن است. از زمان استقلال از حاکمیت استعماری بریتانیا در سال 1980، زیمبابوه به‌طور منظم انتخابات برگزار کرده است، اما این روند اغلب تحت‌الشعاع اتهامات تقلب، خشونت و اقتدارگرایی قرار گرفته است. با نزدیک شدن رقابت انتخاباتی بعدی، اهمیت این رویداد بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. صندوق‌های رأی در زیمبابوه، هم نماد امید و هم منبع تنش هستند و بازتابی از مبارزات پایدار این کشور برای آزادی، عدالت و پاسخگویی به شمار می‌روند. تاریخ انتخابات زیمبابوه عمیقاً با تحولات سیاسی آن گره خورده است. نخستین انتخابات پس از استقلال در سال 1980، که رابرت موگابه را به قدرت رساند، به‌عنوان پیروزی آزادی و تعیین سرنوشت جشن گرفته شد. اما در چهار دهه پس از آن، حکومت موگابه با سرکوب، بحران اقتصادی و دستکاری در انتخابات مترادف شد. در دوران او، انتخابات اغلب با خشونت، ارعاب و اتهامات تقلب همراه بود و به‌جای آنکه ابزاری برای دموکراسی باشد، به روشی برای تحکیم قدرت اقتدارگرایانه تبدیل شد. بحران انتخاباتی سال 2008، که کشور را به آستانه فروپاشی کشاند، تنها از طریق توافق تقسیم قدرت با میانجی‌گری جامعه توسعه آفریقای جنوبی (SADC) حل شد، اما زخم‌های آن همچنان در حافظه ملی باقی مانده است.
دوران پس از موگابه: طلوعی جدید؟
با برکناری رابرت موگابه در نوامبر ۲۰۱۷ طی یک کودتای نظامی، بسیاری از مردم زیمبابوه امیدوار بودند که فصل تازه‌ای در تاریخ این کشور آغاز شود. جانشین او، امرسون منانگاگوا، وعده داد که "زیمبابوه‌ای نوین" بر پایه دموکراسی، اصلاحات اقتصادی و آشتی ملی بنا خواهد شد. انتخابات سال ۲۰۱۸، نخستین انتخاباتی که بدون نام موگابه در برگه‌های رأی برگزار شد، آزمونی سرنوشت‌ساز برای تحقق این وعده‌ها به شمار می‌رفت. در ابتدا، این رویداد با خوش‌بینی محتاطانه همراه بود. ناظران بین‌المللی، از جمله اتحادیه آفریقا و جامعه توسعه آفریقای جنوبی(SADC)، بهبودهایی را در فضای پیش از انتخابات، مانند آزادی بیشتر فضای سیاسی و روند فراگیرتر ثبت‌نام رأی‌دهندگان، مورد تأیید قرار دادند. با این حال، این خوش‌بینی دیری نپایید.
در روز انتخابات، گزارش‌هایی از سرکوب رأی‌دهندگان، دستکاری در صندوق‌های رأی و تأخیر در اعلام نتایج، نگرانی‌های جدی درباره شفافیت انتخابات ایجاد کرد. هنگامی که کمیسیون انتخابات زیمبابوه(ZEC) منانگاگوا را به عنوان پیروز اعلام کرد، ائتلاف مخالف نتایج را رد کرده و ادعا کرد که تقلب گسترده‌ای صورت گرفته است. جمعیت جوان زیمبابوه هم یک فرصت و هم چالشی بزرگ محسوب می‌شود. با میانگین سنی ۲۰ سال، این کشور یکی از جوان‌ترین جمعیت‌های جهان را دارد، امری که می‌تواند به رشد اقتصادی، نوآوری و تحولات اجتماعی منجر شود. اما درعین‌حال، این وضعیت چالشی جدی به همراه دارد: چگونه می‌توان نسلی را که به‌طور فزاینده‌ای از روند سیاسی سرخورده شده، درگیر و فعال نگه داشت؟
موانع فرهنگی و نهادی: چالش‌های پیش روی جوانان
چشم‌انداز سیاسی زیمبابوه همچنان تحت سلطه نسل‌های قدیمی‌تر است و فضای اندکی برای ظهور رهبران جوان وجود دارد. حزب حاکم ZANU-PF و اپوزیسیون اصلی، ائتلاف شهروندان برای تغییر(CCC)، هر دو توسط چهره‌هایی در دهه ۵۰ و ۷۰ زندگی خود رهبری می‌شوند، که این تصور را تقویت می‌کند که سیاست، عرصه‌ای برای افراد مسن است. این شکاف نسلی با هنجارهای سنتی نیز تقویت می‌شود، چرا که در فرهنگ زیمبابوه، سن اغلب مترادف با خرد و تجربه تلقی می‌شود و همین امر باعث به حاشیه رانده شدن صدای جوانان در فضای سیاسی شده است. با این حال، نشانه‌هایی از یک جنبش جوانان در حال رشد دیده می‌شود که خواستار تغییر است. در سال‌های اخیر، جوانان زیمبابوه به‌طور فزاینده‌ای در مطالبه اصلاحات سیاسی و اقتصادی فعال شده‌اند. پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند X(توییتر سابق)، فیس‌بوک و واتس‌اپ به ابزارهای قدرتمندی برای بسیج جوانان تبدیل شده‌اند و به آنها امکان داده‌اند که از سازوکارهای سنتی عبور کرده و صدای خود را تقویت کنند.
یکی از نقاط عطف این حرکت، جنبش #ThisFlagدر سال ۲۰۱۶ بود. آنچه در ابتدا به‌عنوان یک کمپین رسانه‌ای آغاز شد، به‌سرعت به یک اعتراض سراسری علیه فساد، سوءمدیریت اقتصادی و سرکوب سیاسی تبدیل شد. اگرچه این جنبش در نهایت با سرکوب مواجه شد، اما نشان داد که ابتکارات تحت رهبری جوانان قادرند نظم موجود را به چالش بکشند. به‌طور مشابه، اعتراضات #EndSARS در نیجریه در سال ۲۰۲۰ الهام‌بخش جوانان زیمبابوه شد تا تحت پرچم #ZimbabweanLivesMatter به خیابان‌ها بیایند. این تظاهرات که عمدتاً توسط جوانان سازماندهی شده بود، به موضوعاتی همچون خشونت پلیس، بیکاری و ناکارآمدی حکومت پرداخت. با اینکه دولت با سرکوب شدید به این اعتراضات پاسخ داد، اما این رویدادها بر ناامیدی فزاینده جوانان زیمبابوه و عزم آنان برای مبارزه در جهت تغییر تأکید کرد.
با ورود به سال ۲۰۲۵، زیمبابوه در آستانه آزمونی بزرگ قرار دارد. در حالی که این کشور برای انتخابات بعدی آماده می‌شود، چالش اصلی بازسازی اعتماد عمومی به روند دموکراتیک است. تحقق این امر مستلزم اجرای اصلاحات انتخاباتی جامع، از جمله ایجاد کمیسیون انتخابات مستقل و شفاف(ZEC)، غیرسیاسی کردن نهادهای دولتی، و فراهم کردن شرایط برابر برای همه احزاب سیاسی است. تقویت حاکمیت قانون، تضمین استقلال قوه قضائیه و حمایت از آزادی بیان نیز از دیگر گام‌های کلیدی در ایجاد بستری مناسب برای برگزاری انتخاباتی آزاد و عادلانه محسوب می‌شود. در این میان، جامعه مدنی و رسانه‌ها باید به نقش حیاتی خود در پاسخگو کردن رهبران و حمایت از تغییرات مثبت ادامه دهند. همچنین، بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی باید رویکردی هماهنگ و اصولی در پیش گیرند و ضمن اعمال فشار برای اصلاحات، از گفت‌وگو و آشتی ملی حمایت کنند.
در نهایت، آینده دموکراسی در زیمبابوه در دستان شهروندان آن است. علی‌رغم چالش‌های پیش رو، مردم این کشور بارها استقامت و عزم راسخ خود را در پیگیری آزادی و عدالت نشان داده‌اند. صندوق رأی همچنان ابزاری قدرتمند برای تغییر است، اما این پتانسیل تنها زمانی محقق خواهد شد که فرآیند انتخابات آزاد، عادلانه و فراگیر باشد. زمانی که زیمبابوه‌ای‌ها پای صندوق‌های رأی می‌روند، آنها نه‌تنها رهبران خود را انتخاب می‌کنند، بلکه ایمان خود را به امکان آینده‌ای بهتر تأیید می‌کنند. پرسش اساسی این است: آیا نخبگان سیاسی کشور این فرصت را مغتنم شمرده و به خواست مردم احترام خواهند گذاشت، یا بار دیگر مصلحت‌های سیاسی، وعده دموکراسی را به حاشیه خواهد راند؟ پاسخ به این پرسش، سرنوشت زیمبابوه را برای سال‌های آینده رقم خواهد زد.
نظر شما