مقدمه:
زیمبابوه بار دیگر در ماههای اخیر در آستانه بحرانی سیاسی قرار گرفته است؛ بحرانی که ریشه‌های آن در گذشته‌ای نه چندان دور امتداد یافته و امروز در قالب اختلافات درون‌حزبی و رقابت‌های شدید قدرت‌طلبانه در حزب حاکم (زانو پی اف،PF ZANU) بروز یافته است. بدنه حزب زانو پی‌اف عملاً به دو جناح تقسیم شده است. جناحی که از تمدید یا راه‌هایی برای نگه‌داشتن امرسون منانگاگوا(رئیس جمهور فعلی تا سال 2030 حمایت می‌کند و جناحی که از نایب‌رییس و معاون رئیس جمهور به عنوان گزینه‌های جانشینی حمایت می‌کند. این اختلافات در سطح رهبری، کهنه‌سربازان جنگ استقلال و بدنه حزبی مشهود است و اکنون چشم‌انداز سیاسی کشور را دچار ابهام و بی‌ثباتی عمیق کرده و آینده زیمبابوه را در هاله‌ای از تردید فرو برده است.
ریشه‌ها و انگیزه‌های این بحران
ناکامی اقتصادی و فشار اجتماعی، رکود اقتصادی، تورم، و نارضایتی عمومی (خدمات، اشتغال) فضای سیاسی را متشنج کرده و انگیزه کنش‌گری سیاسی را بالا برده است. رهبران تلاش می‌کنند با حفظ قدرت، برنامه‌های اقتصادی-اجتماعی خود را تحت آنچه چشم انداز 2030 گفته می‌شود، به اجرا درآورند. محافظت از منافع سیاسی و اقتصادی شخصی-جناحی، کنترل بر نهادهای امنیتی، انتصابات دولتی و منابع اقتصادی (معادن، قراردادها) باعث شده جناح‌ها برای تضمین سهم و نفوذشان وارد رقابت شدید شوند. نقش کهنه‌سربازان و ارتش نیز در این خصوص مهم است. کهنه‌سربازان و عناصر نظامی که در سال ۲۰۱۷ نقش‌آفرین بودند، اکنون خود به بازیگران سیاسی با مواضع متفاوت تبدیل شده‌اند؛ این حضور نظامی کهنه‌سربازان، ریسک نظامی‌سازی یا دخالت نیروهای امنیتی را افزایش داده است.
مسیرهای قانونی و سیاسی برای تمدید دوره رئیس جمهور تا 2030 و چالش‌ها
قانون اساسی فعلی (۲۰۱۳) ریاست‌جمهوری را عملاً محدود به دو دوره پنج‌ساله کرده است؛ بنابراین هر تلاشی برای «تمدید» مستلزم تغییر قانون اساسی یا تفسیرهای حقوقی است.
گزینه‌های مختلفی در رسانه‌ها و محافل حقوقی مطرح شده است؛ از جمله:
- اصلاح قانون اساسی با استفاده از اکثریت ویژه در پارلمان (و در برخی موارد از طریق همه‌پرسی)؛
- تفسیر یا استثناگذاری برای تعیین اینکه آیا اصلاحات جدید شامل حال رئیس‌جمهور فعلی نیز می‌شود یا نه؛
- راه‌حل‌های فنی و موقتی مانند تغییر مدت دوره‌های ریاست‌جمهوری یا ایجاد یک «دوره گذار» با جانشینی کنترل‌شده.
کارشناسان هشدار داده‌اند که هر یک از این مسیرها از نظر حقوقی پیچیده و بالقوه مناقشه‌برانگیز است و می‌تواند زمینه‌ساز بحران‌های سیاسی تازه شود.
بازیگران کلیدی و مواضع‌شان
- امرسون منانگاگو(Mnangagwa / ED): رئیس جمهوری فعلی رسماً گفته که در پایان دوره کنونی کنار می‌رود. اما اطرافیانش و برخی چهره‌ها از تداوم برنامه‌های 2030 صحبت کرده‌اند؛ رسانه‌ها و ناظران حکایت از تلاش‌هایی برای تضمین استمرار نفوذ و برنامه‌ها دارند.
- کانستانتینو چیونگا (Chiwenga): معاون رئیس‌جمهور و ژنرال پیشین از سوی جناح مقابل به‌عنوان گزینه سرشناس جانشینی دیده می‌شود؛ جناحی که به او نزدیک است از طرح تمدید منانگاگوا نگران و به دنبال تضمین سهم خود است. (او کسی است که نقش مهمی در کودتا علیه موگابه رئیس جمهور فقید زیمبابوه داشت و همچنین نقش موثری در به قدرت رسیدن منانگاگوا داشت.)
- کهنه‌سربازان و فعالان مدنی که در ابتدا از منانگاگوا حمایت می‌کردند، اکنون علیه او دست به تحرک زده‌اند و اعتراضات و اعلام اعتصاب‌هایی را به راه انداخته‌اند. فعالان مدنی و برخی نهادهای جامعه مدنی از ورود به خشونت هشدار داده‌اند.
- اپوزیسیون و فراکسیون‌ها(حزب CCC): اپوزیسیون دچار تشتت داخلی ( تحول در رهبری و چالش‌های ساختاری) شده و به خاطر تهاجمات قضایی-اداری و انشقاق‌ها، توان حرکت متحد را از دست داده است؛ البته این موضوع حزب زانوپی‌اف را در موقعیتی می‌گذارد که از ضعف اپوزیسیون برای پیشبرد برنامه‌هایش استفاده کند.
پیامدها و سناریوهای محتمل
چهار سناریوی محتمل برای آینده زیمبابوه به شرح ذیل است:
- سناریوی اصلاح قانون اساسی/تمدید قانونی
حزب زانو پی‌اف با بکارگیری اکثریت پارلمانی و فشار سیاسی سعی می‌کند تغییراتی در قانون اساسی یا تفسیر آن ایجاد کند تا امکان ماندگاری رئیس‌جمهور فعلی (برای تحقق برنامه 2030) فراهم شود. این مسیر با اعتراضات داخلی، واکنش جامعه بین‌المللی و چالش‌های حقوقی مواجه خواهد شد.
- سناریوی مصالحه درون‌حزبی با جانشینی کنترل‌شده
جناح‌ها به توافقی می‌رسند: منانگاگوا تا یک موعد مشخص می‌ماند یا نقش نمادین دارد و سپس یک جانشین از همان حلقه (مثلاً چهره‌ای نزدیک به یکی از جناح‌ها) وارد می‌شود. سازشی که از خشونت و آشفتگی جلوگیری کند. این احتمال زمانی افزایش می‌یابد که فشار اقتصادی و بین‌المللی بالا رود.
- سناریوی تشدید تنش‌ها و اعتراضات گسترده
تداوم تلاش‌ها برای تمدید در کنار ضعف نهادهای بازدارنده می‌تواند به موج اعتراضات، تدابیر امنیتی شدید و حتی احتمال درگیریهای محلی یا شکست در کنترل اعتراضات منجر شود؛ نهادهای منطقه‌ای ممکن است مداخله سیاسی کنند. رسانه‌ها پیش از این علائم چنین تنشی را گزارش کرده‌اند.
- سناریوی برآمدن یک رقیب بیرونی
یک بازیگر جدید (سازمانی یا فردی) از درون اپوزیسیون یا جناحی از درون زانو-پی‌اف ظاهر شده و فضای را دگرگون کند؛ این مسیر کمتر محتمل است مگر اینکه اپوزیسیون به سرعت سازماندهی و اتحاد پیدا کند.
نتیجه‌گیری
تلاش برای «تمدید تا ۲۰۳۰» مسئله‌ای پیچیده، حقوقی و سیاسی است که نه تنها مربوط به رئیس جمهور منانگاگوا به‌تنهایی، بلکه بازتاب رقابت قدرت درون زانو پی‌اف است. وضعیت بسیار شکننده است. مسیر قانونی برای تغییر وجود دارد اما پر از چالش‌های حقوقی و سیاسی و با ریسک اعتراضات و تنش‌های امنیتی همراه است. آینده بستگی دارد به اینکه آیا جناح‌ها قادر به مصالحه‌اند یا تنش‌ها تشدید خواهد شد و اینکه جامعه مدنی، نیروهای امنیتی و بازیگران منطقه‌ای چه واکنشی نشان دهند.
آنچه امروز در زیمبابوه جریان دارد، صرفاً نزاعی بر سر شخص رئیس‌جمهور یا تفسیر قانون اساسی نیست، بلکه جدالی سرنوشت‌ساز برای تعیین مسیر آینده کشوری است که هنوز از زخم‌های استعمار، فساد، سوء‌مدیریت اقتصادی و ناکامی در تحقق وعده‌های استقلال رنج می‌برد.
منابع:
https://www.zimeye.net/2025/02/18/mnangagwa-speaks-on-2030-agenda/
نظر شما