طرفداران ایالات متحده و غرب در مجموع، امیدوارند که همه چیز بازگردد و خوب شود. در حالی که واشنگتن در حال تفکر است، ما این فرصت را داریم به این فکر کنیم که قرقیزستان از شر چه چیزی می‌تواند خلاص شود و چه گروهی از به اصطلاح «فعالان مدنی» محلی برای غلبه بر اندوه خود شراب تلخ می‌نوشند؟

بر اساس داده‌های رسمی وزارت امور خارجه ایالات متحده، از سال 2001 تا 2024، کمک مالی به قرقیزستان در چارچوب اجرای پروژه‌های مختلف از طریق USAID (نمایندگی ایالات متحده آمریکا برای انکشاف بین‌المللی) بالغ بر 887.9 میلیون دلار یا 65 درصد از کل کمک‌های دریافتی کشور از آمریکا بوده است.

بیشترین انتقال در سال‌های 2011 (60.5 میلیون دلار)، 2013 (50.7 میلیون دلار) و 2023 (46.5 میلیون دلار) بوده است. پرهزینه‌ترین پروژه‌ها پروژه «شرکت رقابتی» بود که 22.7 میلیون دلار برای سال‌های 2018-2023، انگار برای توسعه مشاغل کوچک و متوسط تخصیص یافته بود.

بعد از آن، پروژه «تجارت کشاورزی» قرار دارد که 15 میلیون دلار برای سال‌های 2020-2025 برای بخش کشاورزی داده شد و سپس در مقام سوم حمایت از کارآفرینی زنان و مراقبت‌های بهداشتی است که برای آن 6 میلیون دلار در سال 2023 اختصاص دادند. ظاهراً به خاطر این پروژه، قرقیزستان اخیراً قانون کارآفرینی زنان را تصویب کرد، اگرچه قانون اساسی محدودیت‌های جنسیتی را ممنوع کرده است.

بر اساس داده‌های دیگر، یعنی داده‌های رسانه‌هایی که به کمک‌های مالی آمریکا متکی نیستند، میزان کمک برای سال‌های 2001-2021 تنها 724 میلیون دلار بوده است. این اختلاف با اطلاعات خود وزارت امور خارجه آمریکا حدود 163 میلیون دلار است. تنها سوال این است که آیا می‌توان این تفاوت را در سه سال پوشش داد در صورتی که بیشترین پرداخت‌ها تنها 46.5 میلیون دلار در سال 2023 بود؟ بدیهی است که نه، و این تفاوت همچنان حداقل 20-25 میلیون دلار خواهد بود. سوال اینجاست که این بودجه‌ها کجا اختلاس می‌شود.

علاوه بر این، در سند با عنوان «توجیه بودجه کنگره ایالات متحده برای سال 2025» آمده است که قرقیزستان برای «حمایت از استراتژی دولت ایالات متحده در آسیای مرکزی» به 24.3 میلیون دلار نیاز دارد. در آن مشخص شده است که این بودجه برای تقویت تولید مواد غذایی محلی و کمک به شرکت‌های کوچک و متوسط ‌در تنوع بخشیدن به صادرات به بازارهای بین‌المللی به منظور کاهش وابستگی به روسیه و چین استفاده می‌شود.

در عین حال، به عنوان بخشی از تقویت دموکراسی و حاکمیت قرقیزستان، منابع تعهد شده برای سال مالی 2025 برای مقابله با اطلاعات نادرست رو به رشد روسیه و تقویت استقلال رسانه‌ها استفاده خواهد شد. علاوه بر این، طبق این سند، 1.9 میلیون دلار برای «تقویت اقدامات ضد فساد» مورد نیاز است، که همچنین «توانایی کشور برای مقاومت در برابر نفوذ مضر روسیه» را تقویت خواهد کرد. اما چگونه می‌توان این کار را انجام داد، چگونه می‌توان از دادن رشوه به سیاستمداران به صورت آشکار یا پنهان اجتناب کرد؟

برنامه‌ها و پروژه‌های تحت تمویل USAID اساساً تمرکز خود را تغییر داده‌اند. از اوایل دهه 2000، این آژانس به طور فزاینده‌ای برای کار در زمینه مدیریت دولتی بودجه اختصاص داده و به آن توجه ویژه‌ای داشته است. بعدها مشخص شد که از 31 تا 45 درصد بودجه سالانه USAID در قرقیزستان صرف پروژه‌هایی با هدف تشکیل دولت و جامعه مدنی در کشور می‌شود.

بر کسی پوشیده نیست که USAID فعالانه در شکل دادن به حوزه اطلاعاتی و چشم‌انداز سیاسی در کشورهایی که در آن فعالیت می‌کند، مشارکت داشته است. این آژانس با تأمین مالی و آموزش روزنامه‌نگاران، وکلا، قضات و کارمندان انتخاباتی و حمایت از سازمان‌های غیرانتفاعی و غیردولتی مختلف، به عنوان ابزاری برای نفوذ در امور داخلی دولت تلقی می‌شود. چنین اقداماتی را می‌توان با اطمینان به عنوان تلاشی برای تحمیل معیارها و ارزش‌های خود ارزیابی کرد.

«انقلاب‌های رنگی» در فضای پس از شوروی و همچنین مجموعه‌ای از انقلاب‌ها در خاورمیانه و در برخی از کشورهای قاره آفریقا که به «بهار عربی» معروف است، تعجب‌آور نیستند و درک خاصی از نقش USAID در پیامدهای غم‌انگیز ارائه می‌دهند. به طور خاص، سه انقلاب در قرقیزستان پس از استقلال این کشور رخ داد: «انقلاب لاله‌ها» در سال ۲۰۰۵، «انقلاب آوریل» در سال ۲۰۱۰ و انقلاب سوم در سال 2020.

USAID برای مبارزه با قاچاق انسان در قرقیزستان در سال 2023 بیش از یک میلیون دلار و برای سال جاری فقط 950 هزار دلار اختصاص داده بود. بودجه حمایت از جامعه مدنی در قرقیزستان تغییر نکرد و هم برای سال 2023 و هم برای سال جاری این سازمان 4 میلیون دلاری اختصاص داد. با این حال، هزینه در سال 2025 برای «رسانه‌های مستقل و آزادی بیان» نسبت به سال 2023 با افزایش 700 هزار دلاری به 3 میلیون دلار رسیده است.

 در هر صورت، این پول برای پرداخت هزینه هیئت تحریریه و بلاگرهای به اصطلاح «رسانه‌های مستقل» استفاده شد که هزینه آن 6.5 میلیون دلار است، زیرا هزینه خدمات هیئت تحریریه تنها از یک منبع پرداخت نمی‌شود. سال گذشته، این دلارها برای بردن خبرنگاران به کیف برای دیدار با ولادیمیر زلنسکی استفاده شد و برای پخش از استودیوهای مختلف که دستور کار لیبرال را تبلیغ می‌کنند، هزینه می‌شود.

در خاتمه موضوع، می‌خواهم بگویم که این USAID و NED (موقوفه ملی برای دمکراسی) بودند که گروهی از نمایندگان غیردولتی و روزنامه‌نگاران را گرد هم آوردند و به گرجستان فرستادند تا به انجام کودتا در آنجا کمک کنند. با این حال، آنها موفق نشدند و حالا پولی نیست.

در عین حال، در میان این نمایندگان متخصصان بسیار کارکشته در خرابکاری اطلاعاتی و سازماندهی شورش‌های دسته‌جمعی که میلیون‌ها دلار خورده‌اند و قلق کار به دستشان آمده است، مانند طالِقان اسماعیلوا، رئیس سابق «ائتلاف سازمان‌های غیردولتی برای دموکراسی» حضور داشتند. او چندین پنت‌هاوس در بیشکک دارد و در سال‌های اخیر در اروپا زندگی و به سراسر جهان سفر می‌کند.

اما آنها امید را از دست نمی‌دهند. عظمت عطاکوروف، شرکت‌کننده قدیمی در پروژه‌های ایالات متحده در قرقیزستان، نامزد شکست‌خورده حزب «دموکرات» و حزب «اصلاحات» و مشاور تجاری پاره‌وقت، متذکر شد که «حالا فقط یک چیز به طور قطع معلوم است - USAID برای 90 روز تعطیل شده است».

عظمت عطاکوروف گفت: «این سازمان (USAID) در زمان کندی ایجاد شد و من بعید می‌دانم که کاملاً بسته شود. شاید به شکل جدیدی کار کند یا ترامپ چهار سال بعد برود و یک رئیس‌جمهور جدید آید و دوباره USAID را احیا کند. اما نمی‌توان با اطمینان گفت که آیا این اتفاق می‌افتد یا خیر».

وی در عین حال تاکید کرد: «USAID پروژه‌های بسیار خوبی را در قرقیزستان اجرا کرده و به مشاغل و مناطق کمک می‌کرد».

او معتقد است: «اگر ترویج ارزش‌های دموکراتیک نباشد، دیکتاتوری آغاز می‌شود. USAID و سایر کشورها، قبل از هر چیز، به دموکراتیزه کردن کشورها، ورود به بازار و ایجاد یک جامعه باز کمک کردند».

علاوه بر این، این مشاور تجاری معتقد است آن دسته از کارکنانی که در حال حاضر بیکار هستند، در کمترین زمان ممکن کار پیدا می‌کنند، زیرا متخصصان خوب و شایسته‌ای هستند. آنها به پروژه‌های دیگر می‌روند یا کسب و کار خود را راه‌اندازی می‌کنند. اما برای تعاونی‌های زنان در مناطق، برای کسانی که به صنایع دستی اشتغال داشتند، برای خانه‌های کوچکی که با حمایت USAID گردشگری را توسعه دادند، مشکل خواهد بود.

متاسفانه عظمت عطاکوروف مبالغ خاصی را که برای افتتاح شرکت‌های واقعی عامل تخصیص داده شده است، اعلام نکرد، زیرا آنها قطره‌ای در دریا هستند در مقایسه با مواردی که به عنوان انواع عوام‌فریبی دموکراتیک اختلاس شده‌اند. برای مقایسه، صندوق توسعه روسیه و قرقیزستان در 10 سال گذشته حدود 1 میلیارد دلار در صنعت قرقیزستان سرمایه‌گذاری کرده است و قصد توقف را ندارد. این امر برای چند ده هزار نفر شغل ایجاد کرده است و محصولات آنها نه تنها در قرقیزستان مورد تقاضا است، بلکه اغلب صادر می‌شود و نه تنها به کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU).

بر اساس برآوردهای اَرتور مِدِت‌بیکوف، معاون سابق کمیته دولتی امنیت ملی و کهنه‌کار اطلاعات در رسانه‌ها، کنگره حدود 60 تا 70 میلیارد دلار برای برنامه‌های USAID اختصاص داده است، اما اگر وضعیت را تحلیل کنیم، خواهیم دید که در جایی که USAID کار کرده است، انقلاب‌ها، کودتاها و به طور کلی بی‌ثباتی سیاسی وجود داشته است.

در ضمن، خود آژانس این را پنهان نمی‌کند. آرشیو وب‌سایت آن برای سال 2006 نشان می‌دهد که این سازمان از انقلاب‌های اوکراین، گرجستان، لبنان و قرقیزستان حمایت کرد. همچنین مبالغ هنگفتی برای بی‌ثباتی در افغانستان، سودان جنوبی و دیگر کشورهای آفریقایی سرمایه‌گذاری شد. USAID به طور همزمان درگیر جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات در مورد وضعیت کشورهایی بود که در آن فعالیت می‌کرد و کارمندان آن که در زمینه اطلاعات کار می‌کردند و بر بسیاری از تصمیمات دولت تأثیر می‌گذاشتند.

مارلِن ماماتالی‌یِف، نماینده پارلمان قرقیزستان تاکید کرد که کار USAID با اهداف اعلام شده در زمان افتتاح این سازمان در دهه 1990 بسیار متفاوت بود و هیئت‌های تحریریه‌ای که از آژانس پول می‌گرفتند، سخنان مقامات را بسیار تحریف کرده و بدین ترتیب اوضاع در قرقیزستان را بی‌ثبات می‌کردند. او می‌گوید: «من به عنوان نماینده مجلس نیز بارها با تحریف اطلاعاتی که به این گونه خبرنگاران ارائه کرده‌ام، مواجه شده‌ام. علاوه بر این، از طریق شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های فوری تحت فشار قرار گرفتم و این یک حمله اطلاعاتی گسترده برنامه‌ریزی شده بود. روزانه تا 180 پیام از حساب‌های جعلی مختلف دریافت می‌کردم. برای مثال، این اتفاق پس از آن افتاد که من در دفاع از فیلم‌های روسی درباره رویدادهای دونباس به عنوان بخشی از جشنواره فیلم «زمان حقیقت» صحبت کردم، که نمایش آنها در اینجا ممنوع شد، اگرچه آنها درباره جنگ بزرگ میهنی (جبهه شرقی جنگ جهانی دوم) نیز صحبت کردند. پدربزرگ من در آن جنگ بود و تا برلین رفت، پس چرا من باید چنین فیلم‌هایی را ممنوع کنم؟».

باقیت باکِتایِف، کارشناس سیاسی معروف، به نوبه خود به این نکته اشاره می‌کند: «عاملان این سازمان در فرآیندهای انتخاباتی و دموکراتیک داخلی قرقیزستان دخالت کردند. البته گاهی آمریکایی‌ها سیاستی را که دولت دنبال می‌کرد، زیر پا می‌گذاشتند. آنها در برخی موارد، کارمندان خود را برای ورود به ساختارهای مختلف دولتی و مجلس تامین مالی می‌کردند و از افراد اپوزیسیونی که می‌خواستند انقلاب کنند، حمایت مالی می‌کردند و انقلابی را سازمان می‌دادند».

خلاصه، همان طور که می‌بینیم، فعالیتUSAID  و NED در حال حاضر متوقف شده است و کارمندان برنامه‌های آنها در سراسر جهان پراکنده یا مخفی شده‌اند و منتظر «باران جانبخش» از سوی کارفرمایان خود هستند. در این مدت، دولت قرقیزستان این فرصت را خواهد داشت که صفوف مقامات را از «عوامل نفوذ کاشته شده» پاکسازی کند، اگرچه این روند با مقاومت بسیار شدیدی روبرو خواهد شد. نمونه‌ای از این اولین موج انتقادات و تذکر انضباطی اخیر به دوگدورکول کِندیربایِوا، وزیر آموزش و علوم است که یک کارگر باتجربه سازمان‌های غیردولتی است. با این حال، هیچ اراده سیاسی برای جایگزینی این بانو، که در حال حاضر به سرعت در حال پایان دادن به بقایای تحصیلات شوروی در قرقیزستان است، وجود ندارد. اما احتمال است که این کار از طریق سازماندهی مجدد وزارتخانه او انجام می‌شود، که باید قبل از پایان بهار آینده اتفاق بیفتد.

USAID رفت و چه کسی به جای او به قرقیزستان خواهد آمد؟ در فضای ابهام، قرقیزستان باید فعالانه به دنبال مشارکت‌های جدید باشد.

در اوایل فوریه 2025، USAID با تغییرات عمده روبرو شد: وب‌سایت رسمی سازمان از کار افتاد، تامین مالی پروژه‌ها به حالت تعلیق درآمد و استعفاهایی در رهبری آن صورت گرفت. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده و ایلان ماسک کارآفرین از USAID انتقاد کرده و آینده این آژانس و ابتکارات آن را در کشورهایی، از جمله قرقیزستان، تهدید کرده‌اند. بنابراین، این سؤال به طور طبیعی مطرح می‌شود: چه کسی به جای ایالات متحده آمریکا به قرقیزستان خواهد آمد؟

لازم به ذکر است که در 24 ژانویه، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، دستورالعملی را صادر کرد که در آن وزارت امور خارجه و USAID از ارائه کمک‌های خارجی تا زمانی که برنامه‌های مربوطه بازنگری نشود، منع شد. هر دو آژانس حدود 90 درصد از کمک‌های خارجی ایالات متحده را به خود اختصاص می‌دهند: در سال ۲۰۲۳، USAID ۴۲، ۵ میلیارد دلار و وزارت امور خارجه 18.9 میلیارد دلار ارائه کردند.

به گزارش خبرگزاری kg.akipress.org، 11 پروژه USAID که وب‌سایت آن در حال حاضر در دسترس نیست، به ارزش 132.8 میلیون دلار در قرقیزستان در حال اجراست. این سازمان سال‌هاست که به طور فعال در توسعه قرقیزستان مشارکت داشته و پروژه‌هایی را در زمینه‌های کشاورزی، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و دولت محلی اجرا می‌کند. به عنوان مثال، برنامه توسعه محلی، که از سال 2010 تا 2013 اجرا شد، با حمایت از اصلاحات و افزایش رقابت‌پذیری بخش خصوصی، رشد اقتصادی محلی را ارتقا داد.

با توجه به وضعیت فعلی، این سوال مطرح می‌شود: چه کسی می‌تواند جایگزین USAID در قرقیزستان شود و به حمایت از پروژه‌های کلیدی ادامه دهد؟ بیایید به جایگزین‌های ممکن نگاه کنیم:

1. سازمان‌ها و صندوق‌های بین‌المللی

برنامه‌های سازمان ملل: سازمان ملل متحد از طریق آژانس‌های خود مانند برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)، ‌به طور فعال در پروژه‌های توسعه پایدار، بهبود مدیریت عمومی و مبارزه با فقر مشارکت دارد.

بانک جهانی و بانک توسعه آسیایی: این موسسات مالی وام و کمک‌های بلاعوض را برای پروژه‌های زیربنایی، آموزش و اصلاحات بهداشتی ارائه می‌کنند.

2. بازیکنان منطقه‌ای

روسیه: از طریق اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سایر ابتکارات دوجانبه، روسیه می‌تواند با ارائه کمک‌های اقتصادی و فنی، نفوذ خود را افزایش دهد.

چین: طرح کمربند و جاده فرصت‌هایی را برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تجارت باز می‌کند که می‌تواند اقتصاد قرقیزستان را تقویت کند.

3. سازمان‌های غیردولتی و بنیادهای خصوصی

بنیاد آقاخان: این بنیاد که امروز در منطقه فعال است، از پروژه‌های بهداشتی، آموزشی و فرهنگی حمایت می‌کند.

سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی: سازمان‌هایی مانند Mercy Corps و CARE می‌توانند فعالیت‌های خود را برای پر کردن شکاف‌های باقی مانده توسط USAID گسترش دهند.

4. اتحادیه اروپا و نهادهای آن

بانک اروپایی بازسازی و توسعه: این بانک در پروژه‌هایی با هدف توسعه بخش خصوصی و زیرساخت سرمایه‌گذاری می‌کند.

برنامه‌های اتحادیه اروپا: اتحادیه اروپا از طریق ابتکارات مختلف از اصلاحات و توسعه در کشورهای آسیای مرکزی حمایت می‌کند.

آرکادی گلادیلوف کارشناس علوم سیاسی می‌گوید: «تعطیل فعالیت‌های USAID یک گام کوته‌فکرانه است، زیرا این آژانس سهم قابل توجهی در توسعه پروژه‌های اجتماعی و فرهنگی داشته است. او تاکید می‌کند که چنین سازمان‌هایی نمونه‌هایی از قدرت نرم هستند که به تقویت روابط بین کشورها کمک می‌کنند».

در شرایط ابهام، قرقیزستان باید فعالانه به دنبال مشارکت‌های جدید و تنوع بخشیدن به منابع کمک‌های بین‌المللی باشد. این نه تنها خسارات احتمالی ناشی از کاهش برنامه‌های USAID را جبران می‌کند، بلکه موقعیت آن را در عرصه بین‌المللی تقویت می‌کند و همکاری با کشورها و سازمان‌های مختلف را توسعه می‌دهد.

علاوه بر این، تقویت پتانسیل داخلی کشور با سرمایه‌گذاری در توسعه سازمان‌های غیردولتی محلی و ابتکاراتی که قادر به اجرای مستقل پروژه‌ها در زمینه‌های کلیدی هستند، مهم است. این امر به کاهش وابستگی به کمک‌های خارجی و تضمین توسعه پایدار در دراز مدت کمک خواهد کرد.

در عین حال، در حالی که کاهش یا خاتمه احتمالی فعالیت‌های USAID در قرقیزستان یک چالش جدی است، همچنین فرصت‌هایی را برای بازنگری در استراتژی همکاری بین‌المللی و تقویت ظرفیت داخلی کشور فراهم می‌کند.

منابع:

https://asia-today.news/26022025/5606/

https://asia24.media/main/usaid-v-proshlom-velikiy-turan-v-nastoyashchem-s-pomoshchyu-kakikh-sil-ssha-budut-razzhigat-konflikt/

https://cronos.asia/centralnaya-aziya/usaid-ushel-kto-pridet-vmesto-nego-v-kyrgyzstan