دیپلماسی فرهنگی و نقش تُرکسوی
دیپلماسی فرهنگی، شکلی از روابط بین‌المللی است که در آن فرهنگ به عنوان ابزاری برای پیشبرد منافع ملی، ارتقای تفاهم میان ملت‌ها و تقویت همکاری‌های بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در دنیای امروز که روابط سیاسی و اقتصادی اغلب با پیچیدگی‌هایی همراه‌اند، دیپلماسی فرهنگی به ابزاری مؤثر از جنس «قدرت نرم» تبدیل شده است که به کشورها اجازه می‌دهد از طریق تبادل ارزش‌ها، سنت‌ها و ایده‌های فرهنگی، اعتماد متقابل ایجاد کنند. تُرکسوی در اجرای دیپلماسی فرهنگی میان کشورهای تُرک‌زبان نقش کلیدی ایفا می‌کند. این سازمان با هماهنگی پروژه‌های مشترک فرهنگی، حفظ و ترویج میراث مشترک، و برگزاری رویدادهایی با هدف نزدیکی ملت‌ها، بستری برای تعاملات فرهنگی فراهم می‌آورد. انتخاب آکتائو به عنوان پایتخت فرهنگی جهان تُرک، بخشی از این استراتژی است که به قزاقستان امکان می‌دهد هم میراث فرهنگی غنی خود را به نمایش بگذارد و هم جایگاه خود را در جامعه تُرک تقویت کند.
کنار زدن دیگر "بازیگران" از صحنه فرهنگی قزاقستان
ابتکاراتی چون اعطای عنوان پایتخت فرهنگی، که توسط تُرکسوی اجرا می‌شوند، موجب همگرایی ملت‌های تُرک حول ارزش‌های فرهنگی مشترک می‌گردد. این رویکرد می‌تواند منجر به کاهش نفوذ سایر سازمان‌ها و کشورهایی شود که در پی اجرای پروژه‌های فرهنگی در منطقه هستند. به‌ویژه، گسترش همکاری‌های میان دولت‌های تُرک‌زبان در چارچوب تُرکسوی می‌تواند فضا را برای ابتکارات فرهنگی کشورهای غیرتُرک محدود کرده و تمرکز افکار عمومی را به سمت پیوندها و پروژه‌های فرهنگی درون‌منطقه‌ای معطوف سازد.
برنامه‌ریزی رویدادها
در چارچوب برنامه «آکتائو – پایتخت فرهنگی جهان تُرک»، در طول سال ۲۰۲۵ مجموعه‌ای از رویدادها در این شهر برگزار خواهد شد؛ رویدادهایی که با هدف ترویج فرهنگ تُرک و تقویت پیوندهای میان‌دولتی طراحی شده‌اند. برخی از مهمترین این رویدادها عبارت‌اند از:
۱. شهرک قومی «دارخان دالا» (۴ تا ۶ آوریل ۲۰۲۵)
از تاریخ ۴ تا ۶ آوریل در ساحل آکتائو شهرک قوم‌شناسی «دارخان دالا» برپا خواهد شد که شامل هفت «عول» است؛ هر کدام نمایانگر فرهنگ و سنن ملت‌های تُرک خواهند بود. در هر عول، سه یورت قزاقی نصب می‌شود و بازدیدکنندگان می‌توانند با صنایع دستی سنتی، آشپزی ملی و موسیقی مردمی آشنا شوند.
۲. مراسم رسمی افتتاحیه (۵ آوریل ۲۰۲۵)
افتتاح رسمی برنامه در ۵ آوریل ساعت ۱۹:۰۰ در ساحل آکتائو برگزار خواهد شد. در این مراسم بیش از ۵۰۰ هنرمند، از جمله ۲۵۰ اجراکننده از کشورهای قزاقستان، ازبکستان، آذربایجان، ترکیه، ترکمنستان و قرقیزستان حضور خواهند داشت.
۳. مسابقه بین‌المللی هنر رقص «رقص در ریتم تُرک‌ها» (۷ تا ۹ آوریل ۲۰۲۵)
از ۷ تا ۹ آوریل، مسابقه‌ای در آکتائو برگزار می‌شود که گروه‌های رقص از کشورهای تُرک‌زبان در آن شرکت خواهند کرد و تنوع غنی رقص‌های محلی و ملی را به نمایش خواهند گذاشت.
۴. کنفرانس علمی-کاربردی بین‌المللی «تمدن ملت‌های تُرک و نقش آن در فرهنگ جهانی» (۲۹ مه ۲۰۲۵)
در تاریخ ۲۹ مه، کنفرانسی برگزار خواهد شد که در آن دانشمندان و پژوهشگران به بررسی سهم ملت‌های تُرک در فرهنگ و تاریخ جهانی خواهند پرداخت.
۵. جشنواره آهنگسازان «نغمه‌های موسیقایی مانگیستااو» (۱۵ ژوئن ۲۰۲۵)
به مناسبت یکصدمین سالگرد تولد نورغیسا تلندی‌اف، در تاریخ ۱۵ ژوئن جشنواره‌ای برگزار خواهد شد که به آثار آهنگسازان جهان تُورک اختصاص دارد.
۶. جشنواره حماسه تُرک با محوریت افسانه «چهل قهرمان کریمه» (تاریخ در حال تعیین)
این جشنواره به ادبیات شفاهی مردمی و افسانه‌های حماسی ملت‌های تُرک اختصاص خواهد داشت.
۷. نشست شورای دائمی وزرای فرهنگ کشورهای عضو تُرکسوی (تاریخ در حال تعیین)
در چارچوب برنامه‌ها، نشستی از وزرای فرهنگ کشورهای عضو ترکسوی برگزار خواهد شد که به بررسی پروژه‌های مشترک و همکاری‌های فرهنگی خواهد پرداخت.
۸. مراسم اختتامیه رسمی برنامه (۱۳ تا ۱۴ نوامبر ۲۰۲۵)
برنامه‌ها با مراسم باشکوه اختتامیه در تاریخ ۱۳ تا ۱۴ نوامبر به پایان خواهد رسید؛ مراسمی که دستاوردهای یک‌سال فعالیت فرهنگی را مرور و جمع‌بندی خواهد کرد.
مهمانان عالی‌رتبه در رویدادهای آکتائو
در مراسم افتتاحیه برنامه «آکتائو – پایتخت فرهنگی جهان تُرک» که در ۵ آوریل ۲۰۲۵ برگزار شد، مهمانان عالی‌رتبه‌ای از قزاقستان و سایر کشورها حضور یافتند. از جمله مقامات رسمی قزاقستان می‌توان به آیدا بالایوا، وزیر فرهنگ و اطلاعات جمهوری قزاقستان، نوردولت قیلی‌بای، استاندار استان مانگیستااو، و اولوغبیک تنالی‌یف، شهردار شهر آکتائو اشاره کرد.
از میان میهمانان خارجی نیز سردار چام، معاون وزیر فرهنگ و گردشگری جمهوری ترکیه، و میربک مامبت‌علی‌یف، وزیر فرهنگ، اطلاعات و سیاست جوانان قرقیزستان حضور داشتند.
دیپلماسی فرهنگی و ابعاد استراتژیک پان‌ترکیسم
انتخاب آکتائو به عنوان پایتخت فرهنگی جهان تُرک در سال ۲۰۲۵ تنها یک رویداد فرهنگی نیست، بلکه نشانگر تلاش‌های سازمان‌یافته برای تحکیم هویت تُرک در قالب دیپلماسی فرهنگی است. سازمان تُرکسوی به عنوان ابزاری از «قدرت نرم» فرهنگی، الگویی از همکاری میان ملت‌های تُرک‌زبان ایجاد کرده که در آن زبان، هنر، موسیقی، فولکلور و حافظه تاریخی، نه‌تنها ابزار تعاملات انسانی، بلکه بخشی از فرایند موقعیت‌یابی ژئوپولیتیکی به شمار می‌آیند.
فعالیت نظام‌مند تُرکسوی در قزاقستان، به‌ویژه در قالب چنین رویدادهایی در آکتائو، به‌تدریج سایر بازیگران فرهنگی – از مؤسسات غربی مانند انستیتوهای فرهنگی اروپایی، آلیانس فرانسز و انستیتو گوته گرفته تا بازیگران شرقی همچون برنامه‌های فرهنگی روسیه و ایران – را از صحنه بیرون می‌رانَد.
قزاقستان، در عین حفظ سیاست خارجی چندجانبه، با سرعت بیشتری در پروژه پان‌ترکیسم ادغام می‌شود؛ فرآیندی که نه فقط در نمادها، بلکه در زیرساخت‌های واقعی همکاری فرهنگی بازتاب می‌یابد.
پان‌ترکیسم در این زمینه نه به‌عنوان ایدئولوژی تهاجمی، بلکه به‌مثابه قدرت نرم و حامل ارزش‌های مشترک، تداوم فرهنگی و همبستگی تاریخی میان ملت‌های تُرک‌زبان تجلی یافته است. برای قزاقستان، این رویکرد همچنین ابزاری مهم برای تقویت رهبری منطقه‌ای است؛ چرا که از طریق برگزاری رویدادهای فرهنگی بزرگ، کشور جایگاه مستقل و تثبیت‌شده‌تری در دنیای تُرک به خود اختصاص می‌دهد و چهره‌ای از مرکز پایدار فرهنگی منطقه‌ای ارائه می‌دهد.
از این منظر، دیپلماسی فرهنگی در چارچوب تُرکسوی به بستری برای شکل‌گیری فضای جدید انسانی و فرهنگی بدل می‌شود که در آن قزاقستان نقش کلیدی دارد. این فضا نه‌تنها محلی برای تبادل فرهنگی، بلکه عرصه‌ای برای تأثیرگذاری استراتژیک است، جایی که هویت فرهنگی، پایه‌ای برای گفت‌وگوی سیاسی و وحدت منطقه‌ای می‌شود.
نکته:
دیپلماسی فرهنگی یا ابزار گسترش قدرت نرم؟
با وجود جذابیت ظاهری و ارزش نمادین برنامه‌های ترکسوی، افزایش مشارکت قزاقستان در پروژه‌های وحدت پان‌ترکی، پرسش‌های فزاینده‌ای را از منظر مخاطرات ژئوپولیتیکی و مسئولیت تاریخی برمی‌انگیزد.
آکتائو، به عنوان پایتخت فرهنگی جهان ترک، نه تنها به صحنه‌ای برای رویدادهای فرهنگی، بلکه به محلی برای نمایش جهت‌گیری سیاسی-فرهنگی قزاقستان تبدیل شده است. تحت شعارهای «تاریخ مشترک» و «برادری ترک»، پارادایم ایدئولوژیکی جدیدی شکل می‌گیرد که در آن قزاقستان شروع به همسان‌سازی خود منحصراً با فضای ترک‌زبان می‌کند — که اغلب به بهای میراث تاریخی-فرهنگی چندلایه‌ی خود تمام می‌شود.
شایسته است به خاطر سپرد که تاریخ قزاقستان تنها به خانات و اردوی زرین محدود نمی‌شود، بلکه پیوندهای عمیق با تمدن ایران بزرگ را نیز شامل می‌شود. در طول قرنها، پیشینه حضور فرهنگی ایران در زبان، خط، معماری، دین و فلسفه قزاقستان نمایان بوده است. شهرهایی چون اُترار و طراز مراکز تبادل فرهنگی بودند که در آن جهان ترک و ایران به‌صورت مسالمت‌آمیز همزیستی نموده و یکدیگر را غنی می‌ساختند. در این چارچوب، کاهش هویت فرهنگی قزاقستان به صرفاً ترک‌بودن، خطر ساده‌سازی تاریخی و انزوای فرهنگی را در پی خواهد داشت.
افزون بر این، تقویت گفتمان پان‌ترکی می‌تواند از سوی کشورهای همسایه به عنوان ابزاری برای گسترش قدرت نرم ترکیه و دیگر کشورها تلقی شود — امری که ناگزیر موجب حساسیت‌هایی در مسکو، تهران، پکن و حتی سایر کشورها خواهد شد. قزاقستان که از سیاست خارجی چندجانبه حمایت می‌کند، ممکن است درگیر بازی ژئوپولیتیکی سخت‌تری شود که در آن دیپلماسی فرهنگی تنها پوششی برای استراتژی‌های عمیق ایدئولوژیکی است.
از این رو، ادغام قزاقستان در پروژه‌های ترکسوی، نیازمند نه‌تنها مشورت فرهنگی، بلکه دوراندیشی استراتژیک است. هویت ملی این کشور در چهارراه تأثیرات استپی، فارسی، اسلامی، اسلاوی و اروپایی شکل گرفته است — و حفظ این تنوع باید در اولویت قرار گیرد. در غیر این صورت، کشور ممکن است نقش منحصربه‌فرد خود به عنوان پلی میان شرق و غرب را از دست داده و جای آن را به مشارکت حاشیه‌ای در پروژه‌ای ایدئولوژیک بدهد که پیچیدگی تاریخی و فرهنگی ملت قزاق را به‌طور کامل در نظر نمی‌گیرد.
آستانه قزاقستان
منابع:
https://dknews.kz/ru/v-strane/356635-aktau-prinyal-status-kulturnoy-stolicy-tyurkskogo
نظر شما