نقشه سیاسی منطقه خاورمیانه بار دیگر به طرز چشمگیری در حال تغییر است. همسایگان و بازیگران غیرمنطقه‌ای دمشق آماده اند تا اهداف، اولویت‌ها، امیدها و ترس‌های خود را در مورد جمهوری عربی سابق سوریه بازتعریف کنند. البته باید گفت: سرنوشت سوریه در نهایت به خود سوری ها بستگی دارد. اما واقعیت این است که این کشور سال‌هاست که محل یک رویارویی تلخ بین‌المللی بوده است، جایی که در پشت هر نیروی سیاسی و نظامی سوریه، شرکا و حامیان خارجی قدرتمندی قرار دارند. بنابراین نمی توان نقش عوامل خارجی را در انتقال سیاسی پس از اسد که آغاز شده است نادیده گرفت.

گزارش

سقوط رژیم بشار اسد در سوریه موقعیت ترکیه را نه تنها در خاورمیانه، بلکه در سایر مناطق از جمله آسیای مرکزی نیز تقویت می کند. در عین حال، سوریه ویران شده امنیت منطقه آسیای مرکزی را بطور جدی تهدید می کند. آزادی اسلام گرایان رادیکال، جنگ سالاران و شبه نظامیان از زندان های سوریه و همچنین تجربه مشارکت شهروندان جمهوری های آسیای مرکزی در درگیری های سوریه از طرف‌های مختلف و بازگشت متعاقب آنها به کشورشان، تهدیدی واقعی برای ثبات منطقه است.

در سوریه، شهروندان کشورهای آسیای مرکزی از سال ۲۰۱۵ هم در صفوف مخالفان مسلح، تشکل های طرفدار ترکیه، صفوف تروریستی "دولت اسلامی" (داعش) ممنوعه در فدراسیون روسیه و هم در گروه اسد حضور فعال دارند.

تعداد دقیق آنها مشخص نیست. در همان زمان، ستیزه جویان با استقرار در خاورمیانه، شروع به آوردن خانواده‌های خود به منطقه جنگی کردند. اما پس از شکست گروه های رادیکال، روند معکوس بازگشت آنها به میهن آغاز شد.

بسیاری از شبه‌نظامیان پس از شکست باندهای اصلی پس از ورود روسیه به جنگ سوریه در حوالی سال ۲۰۱۸، به اردوگاه‌هایی در سوئد، اوکراین، افغانستان و برخی کشورهای دیگر نقل مکان کردند. آنها از سوریه و عراق به خانه بازگشتند تا برای شرکت در فعالیت های تروریستی- زیرزمینی و به منظور ادامه فعالیت‌های افراطی آماده شوند.

  «الکساندرکنیازف» ، دکترای علوم تاریخی، محقق برجسته مؤسسه بین‌المللی می‌گوید؛

 پس از شکست داعش در مناطق درگیر، سازمان‌های بین‌المللی غربی کمپین فعالی را با حمایت سازمان ملل در کشورهای آسیای مرکزی برای بازگرداندن شهروندان «از دست رفته» خود آغاز کردند.

این کارشناس خاطرنشان کرد؛  در همین راستا برنامه های دولتی در منطقه راه اندازی شد. "مهر" - در ازبکستان، "ژوسان" - در قزاقستان، "میریم" - در قرقیزستان، آنها این کار را در مقیاس کوچکتر در تاجیکستان نیز انجام ‌دادند. در ظاهر حقوق بشر و تحریکات بشردوستانه فقط در ترکمنستان است. علاوه بر بازگشت خانواده ها، پیشینه‌هایی برای «بازسازی» مشارکت کنندگان مستقیم در گروه های تروریستی خاورمیانه وجود داشت، ایدئولوگ های جهادی خطاب به خانواده های مبارزان از کشورهای مختلف فتوای امیدوارکننده‌ای صادر کردند که چیزی شبیه به این می گفت: "همسران به خانه بازگردید، قانونمند و شهروند ایده آل باشید و زمان آن فرا خواهد رسید و ما باز خواهیم گشت."

به گفته الکساندر کنیازف، رهبر تحولات و جریان های امروز در سوریه، « تحریر الشام» در فدراسیون روسیه ممنوع شده است، جبهه النصره دیروز (همچنین یک سازمان تروریستی ممنوع در فدراسیون روسیه) است که قبلا یکی از شاخه های این حزب بوده است. داعش در سال ۲۰۱۵ خواستار اتحاد در جنگ علیه روسیه و ایران شد. این سازمانی است که در آن حامیان مالی در درجه اول ترکیه و همچنین در پشت صحنه ایالات متحده و اسرائیل، همه آنها سهم خود را در آنجا دارند. جهادگرانی را از گروه های مختلف گرد هم آورده اند، جایی که مهاجران از کشورهای آسیای مرکزی نقش مهمی را ایفا می کنند.

 در ساختار  «تحریر الشام» به عنوان مثال؛ یک واحدِ ازبکی-قرقیزستانی با نام «کتیبات توحید و الجهاد» به عنوان یک سازمان تروریستی ممنوعه در فدراسیون روسیه شناخته می شوند. یک گروه اویغور، هزاران قزاق و تاجیک. اعتقاد بر این است که این گروه از نظر ایدئولوژیک بیشتر به القاعده (یک سازمان تروریستی ممنوعه در فدراسیون روسیه) نزدیک است تا به داعش. ایدئولوژی القاعده که بخش قابل توجهی، اگر نگوییم اکثریت شبه نظامیان کنونی آسیای مرکزی از آن سرچشمه می گیرد، بیشتر در جهت انجام جهاد جهانی و هدفمند است تا « تحریر الشام» که بیشتر به سمت شرق میانه گرایش دارد.   

کنیازف می گوید: اکنون تقسیم قدرت در سوریه آغاز خواهد شد و بسیاری به ویژه در سطح بازیگران دیگر مناطق جهان ممکن است خود را کمتر مورد نیاز قرار دهند. جنبش‌های آشنا با این محیط و سایر حوزه‌های فعالیت درکشورهای آسیای مرکزی، با حضور در هر یک از این مناطق یک منبع افراطی گرایی بالقوه و قابل‌توجه خواهند بود، نه آخرین جایی که این شبه‌نظامیان می‌توانند به عنوان فرستاده هجوم آورند. وی تاکید کرد؛ در سال‌های اخیر مقامات ذیربط کشورهای منطقه به شدت مشتاق شمارش شبه‌نظامیان ممنوعه ولایت خراسان در فدراسیون روسیه در شمال افغانستان بوده‌اند، همچنین محاسبات مشابهی را در قلمرو خود انجام دهند.

سردار آیتاکف، کارشناس آسیای مرکزی معتقد است؛ هرگونه پیش بینی برای آینده سوریه و کشورهای آسیای مرکزی بسیار زود است و این منطقه آبستن حوادث زیادی خواهد بود، اما هنوز چند نکته اساسی قابل تأکید است.

در وهله اول نقش ترکیه و شخص رئیس جمهور اردوغان است. رویزیونیسم (تجدید نظر طلبی) و ‌توسعه طلبی پنهان یا کاملاً پنهان ضعیف در رابطه با سوریه، به ویژه منطقه حلب و خود شهر، در حال حاضر و در جریان تصرف ۱۱روزه سوریه توسط شبه‌نظامیان «تحریر الشام» و متحدان موقعیت آنها بهتر از این نمی‌توانست تجلی یابد. پرورش آنها، تغییر نام تجاری آنها، فاصله گرفتن از القاعده، تهیه سلاح، مسیرهای پیشروی، همه اینها کار هدفمند سرویس های اطلاعاتی و ارتش ترکیه است. توانایی اردوغان و سرویس‌های اطلاعاتی ترکیه برای ایجاد، آموزش یا رام کردن و استفاده از نهادهای شبه‌نظامی، تروریستی و رادیکال، باید مقامات کشورهای آسیای مرکزی را وادار کند، به طور جدی به اجتناب ناپذیری شرایط منطقه توجه کنند. این موارد از جمله اقداماتی‌ست که اردوغان می‌تواند برای دستیابی به اهداف مورد نیاز خود انجام دهد.

آیتاکوف می‌گوید: به عقیده وی اولین زنگ هشدار زمانی به صدا درآمدکه علیرغم اعتراضات وزارت خارجه قزاقستان و ازبکستان در اجلاس سران "سازمان کشورهای ترک" در سمرقند در سال ۲۰۲۲، اردوغان برای عضویت قبرس شمالی هرچند به عنوان عضو ناظر، تلاش فراوان کرد.

مقامات ترکمنستان با احتیاط فراوان بر فعالیت ترکمن‌های دیاسپورا در ترکیه نظارت می‌کنند و کسانی را که از آنجا برمی‌گردند، قاعدتاً برای جایگزینی پاسپورت‌های خارجی، تحت بازرسی کامل قرار می‌دهند و به هر طریق ممکن تلاش می‌کنند تا جریان گذرنامه‌های خارجی را محدود کنند. مهاجرت به ترکیه کار را به جایی رساند که وزارت امور خارجه ترکمنستان در پیامی از وزارت خارجه ترکیه خواست تا برای اتباع ترکمنستان روادید ورود به ترکیه را صادرکند که اقدامی بی سابقه بود. وی خاطرنشان کرد: این اقدامات همچنین با فعالیت سیاسی ترکمن‌های دیاسپورا مرتبط است، با اطلاعات دریافتی در مورد شهروندان ترکمنستانی آنها ابتدا به ترکیه رفته‌اند و در کنار تندروها در سوریه جنگیده‌اند.

البته، مقامات ترکمنستان معتقدند، با ایجاد یک پروژه بلندپروازانه برای تصاحب خزنده قدرت توسط فارغ التحصیلان مدارس، دانشگاه ها و لیسه های ترکیه که در قلمرو ترکمنستان کار می کنند.

نکته دیگر این که: این مؤسسات آموزشی توسط بنیادهای مرتبط با فتح الله گولن کنترل می‌شد و آنها به «معارضین» درکودتای سال ۲۰۱۶ ترکیه کمک کردند. به عقیده وی، مقامات ترکمنستان هر چیزی را که مربوط به احتمال استفاده از شهروندان ترکمن توسط طرف ترکیه باشد، زیر نظر دارند.

به گفته ناظران محلی، اردوغان قبلاً برای دستیابی به نتیجه مطلوب در گفتگو با پدر و پسر بردی محمداف (رهبر ملی و رئیس جمهور) به تهدید چنین اخراج های دسته جمعی متوسل شده است.

نویسنده: ویکتوریا  پانفیلووا

ملاحظه

بحران سوریه در بُعد امنیتی، صرفاً یک مسأله داخلی یا منطقه‌ای نیست، بلکه به دلیل درهم‌تنیدگی بازیگران فرامنطقه‌ای و حضور شبکه‌های تروریستی فراملی، اکنون به یک تهدید امنیتی بالفعل برای آسیای مرکزی بدل شده است. بازگشت ستیزه‌جویان آسیای مرکزی که در گروه‌های مسلح سوریه فعال بوده‌اند، تجربه میدانی، آموزش نظامی و ایدئولوژی افراطی را با خود به منطقه منتقل می‌کند؛ این روند می‌تواند بستر مناسبی برای احیای هسته‌های تروریستی در آسیای مرکزی فراهم آورد.

بنابراین، کشورهای آسیای مرکزی نه‌تنها باید راهبردهای بازاجتماعی‌سازی و بازپذیری افراد بازگشته از مناطق جنگی را مورد بازنگری قرار دهند، بلکه لازم است سازوکارهای مشترک امنیتی، اطلاعاتی و ایدئولوژیک برای مهار افراط‌گراییِ بازتولیدشده در «پساسوریه» را با دقت بیشتری طراحی و اجرا نمایند.

منبع:

https://www.vb.kg/doc/۴۴۱۵۵۶_smi:_siriyskiy_krizis_neset_ygrozy_centralnoy_azii.html