زبان و ادبیات فارسی در ایالت گجرات

هند دارای تاریخ و فرهنگ بسیار کهن و پرباری است که سابقه آن به سه هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. این کشور پهناور به سرزمین نژادها، زبان‌ها، آیین‌ها، و فرهنگ‌های فراوان و گوناگون معروف است. کشور هند شامل ۲۸ ایالت و ۸ قلمرو اتحادیه است. هر کدام از این ۳۶ منطقه، خود به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. یکی از از مهمترین و با اهمیت ترین ایالت های هند ایالت گجرات می باشد.

گجرات ایالتی در هندوستان است که در امتداد ساحل غربی این کشور قرار دارد. خط ساحلی آن حدود ۱۶۰۰ کیلومتر است که طولانی‌ترین خط ساحلی در هند به شمار می رود و بیشتر آن در شبه جزیره کاتیاوار قرار دارد. این ایالت دارای مساحتی با ۱۹۶۰۲۴ کیلومتر مربع  به عنوان پنجمین ایالت بزرگ هند می باشد. جمعیت ایالت گجرات بالغ بر ۶۰٫۴ میلیون نفر در سال ۲۰۱۱، نهمین ایالت پرجمعیت این کشور است. این ایالت از شمال شرقی با راجستان، از جنوب با دادرا و نگر حویلی و دامان و دیو، از جنوب شرقی با مهاراشترا، از شرق با مادیا پرادش و از غرب با دریای عرب و استان سند پاکستان هم‌مرز است. مرکز گجرات گاندی‌نگر است، در حالی که بزرگ‌ترین شهر آن احمدآباد است. مردم گجراتی بومی این ایالت هستند و زبان آنها، زبان گجراتی، زبان رسمی ایالت است.

گجرات صنعتی‌ترین منطقه در کشور بزرگ هند محسوب می‌شود: ۱۹٫۸ درصد کل تولیدات صنعتی هند از این ایالت است. همچنین ۱۰ درصد محصولات معدنی، ۲۰ درصد صادرات، ۲۵ درصد تولید منسوجات، ۴۰ درصد تولیدات دارویی، ۴۷ درصد تولیدات پتروشیمی از این ایالت می باشد. این شهر با طرح و برنامه‌ریزی شهری ساخته‌شده و مرکز پیشین ایالت یعنی احمدآباد که هنوز مرکز تجاری گجرات بشمار می‌آید نزدیک به گاندی‌نگر است. ایالت گجرات یکی از مراکز مهم زرتشتیان یا پارسیان هند به شمار می رود.

در هند صدها زبان و هزاران گویش و لهجه وجود دارد. علاوه بر دو زبان هندی و انگلیسی که درقانون اساسی این کشور زبان رسمی اعلام شده‌است، ۲۲ زبان دیگر در یک یا چند ایالت موقعیت زبان رسمی را دارند. طبق سیاست آموزشی دولت مرکزی که به سند ۲۰۲۰ معروف شده است، زبان و ادبیات فارسی به عنوان یک زبان کلاسیک در هند شناخته می شود و در هند بیش از هشتصد سال به عنوان زبان رسمی و دیوانی شناخته می شد و تاثیرات بسیاری را بر روی زبان های محلی دیگر و فرهنگ جوامع مختلف گذاشته است که می توان به عنوان مثال به ایالت گجرات اشاره کرد. ورود زبان و ادبیات فارسی به ایالت گجرات یک فرآیند تاریخی چندوجهی است که در طول قرن‌ها تحت تأثیر پویایی‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و مذهبی قرار گرفته است.

نفوذ زبان فارسی در دوران سلطنت گجرات

در قرن‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی، سلطنت گجرات توسط سلسله مظفریان تأسیس شد، نقش محوری در گنجاندن زبان فارسی در ساختار اداری و فرهنگی منطقه ایفا کرد. سلاطین، که اصالتاً ترک و ایرانی بودند، زبان فارسی را به عنوان زبان درباری پذیرفتند و بر حکومت، ادبیات و هنر تأثیر گذاشتند. علاوه بر زبان، فرهنگ والای ایران زمین در جنبه‌های مختلف جامعه گجراتی، از جمله معماری، نفوذ کرد، جایی که خوشنویسی و نقوش فارسی در طرح‌های محلی ادغام شدند.

ادغام مذهبی و فرهنگی

ورود زرتشتیان (پارسیان) از ایران در قرن هشتم میلادی، زبان فارسی را در گجرات ریشه‌دارتر کرد. آنها متون مذهبی را که بسیاری از آنها به زبان فارسی میانه (پهلوی) بودند، با خود آوردند و آنها را به گجراتی ترجمه کردند که اغلب عناصر زبانی فارسی را در خود جای می‌داد. این ادغام، زبان گجراتی را غنی‌تر کرد و زبان‌های سانسکریت، فارسی و گویش‌های محلی را در هم آمیخت.

ترکیب زبانی و فرهنگی

سورت، به عنوان یکی از شهرهای بندری مطرح در ایالت گجرات، نمونه‌ای از تلفیق زبانی این دوره است. در قرن‌های ۱۵ و ۱۶میلادی، به دلیل ماهیت جهان‌شهری این شهر، زبان‌های عربی و فارسی به طور گسترده صحبت می‌شدند و تجارت و تبادل فرهنگی را تسهیل می‌کردند. این محیط منجر به ادغام کلمات متعدد عربی و فارسی در زبان گجراتی شد که منعکس کننده میراث زبانی متنوع منطقه است.

میراث ماندگار فارسی

تأثیرات زبان و ادبیات فارسی پس از دوران سلطنت مظفریان نیز ادامه پیدا کرد و بر ادبیات، امور اداری و زندگی روزمره گجراتی ها تأثیر گذاشت. میراث این زبان و فرهنگ در میراث معماری غنی منطقه، سنت‌های ادبی و استفاده مداوم از واژگان مشتق شده از فارسی در گجراتی مدرن مشهود است. این تأثیر ماندگار، تأثیر عمیق فارسی بر چشم‌انداز فرهنگی و زبانی گجرات را برجسته می‌کند.

ورود زبان و ادبیات فارسی به گجرات، حاصل تلاقی حمایت‌های سیاسی، مهاجرت‌های مذهبی و تبادل فرهنگی بود و تأثیری ماندگار بر هویت زبانی و فرهنگی این منطقه بر جای گذاشت.

تأثیر ایران در گجرات: یک پرده فرهنگی

تاریخ گجرات به گونه‌ پیچیده‌ای با تأثیرات ایران در هم تنیده شده است و حوزه‌های مذهبی، زبانی، معماری و ادبی را در بر می‌گیرد. این تلفیق با ورود پناهندگان زرتشتی از ایران در قرن هشتم آغاز شد و در دوره‌های مختلف اسلامی و استعماری ادامه یافت و تأثیری ماندگار بر بافت فرهنگی منطقه بر جای گذاشت.

تاثیر پارسیان در ایالت گجرات

 آتش بهرام ایرانشاه

آتش بهرام ایرانشاه، واقع در شهر اودوادا، گجرات، قدیمی‌ترین آتشکده‌ی روشن در هند است که در سال ۷۲۱ میلادی تقدیس شده است. این آتش مقدس توسط پناهندگان زرتشتی که از آزار و اذیت مذهبی فرار کرده بودند، از ایران آورده شد. این معبد که در سال ۱۷۴۲ ساخته شده است، گواهی بر سنت‌های مذهبی پایدار ایرانی در هند است.

نسخه‌های خطی و کتابخانه‌های فارسی

در ایالت گجرات چندین کتابخانه وجود دارد که نسخه‌های خطی فارسی را نگهداری می‌کنند و این نشان دهنده‌ی تعامل علمی این منطقه با ادبیات فارسی است. کتابخانه‌ی حضرت پیرمحمدشاه در احمدآباد، که در قرن هجدهم تأسیس شد، مجموعه‌ی قابل توجهی از متون فارسی را در خود جای داده است.

کتابخانه و مرکز تحقیقات حضرت پیرمحمد شاه (HPMSLARC) با کتابخانه درگاه واقع در احمدآباد، گجرات، هند تأسیس شد است. این کتابخانه گنجینه‌ای از فرهنگ و میراث اسلامی است و یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های هند است. این کتابخانه در محوطه مجتمع آرامگاه-زیارتگاه HPMSLARC واقع شده است. ساختمان کتابخانه ۱۱۷ سال قدمت دارد، اما این مجموعه شامل نسخه‌های خطی با قدمت ۳۵۰ تا ۵۰۰ سال است. ۳۹۰۶ نسخه خطی و همچنین کتاب‌های نادر به زبان‌های اردو، عربی، فارسی و گورجاری در آن موجود است. این کتابخانه دارای چندین نسخه خطی میراث فرهنگی مانند یک قرآن قرن شانزدهم، یک قرآن دست‌نویس مربوط به اواخر قرن نوزدهم یا اوایل قرن بیستم، ترجمه فارسی مهابهاراتا اثر پاندیت جیوانداس، مجموعه‌ای از غزلیات همایون، کتیبه‌های سنگی و کتیبه‌های چوبی است. چندین نسخه قرآن از قرن سیزدهم تا هفدهم میلادی وجود دارد که دارای خوشنویسی نفیس و غبارنویسی هستند و با نقوش گل و گیاه تزئین شده ‌اند.

بناهای معماری

نقش و نگارها ابنیه های تاریخی در ایالت گجرات با طرح های ایرانی اجین شده است و مایه شگفتی بازدید کننده می باشد.

در این ایالت ستون یادبود سنجان وجود دارد که یادبود ورود زرتشتیان به هند می باشد. این ستون که در سال ۱۹۲۰ به افتخار زرتشتیانی و یادبود مهاجرت همیشگی آنها به هند ساخته شده است و داستان نحوه مهاجرت آنان و همچنین استقبال شاه گجرات را دارد.  

تأثیر فارسی در ادبیات گجراتی

زبان و ادبیات فارسی با درون مایه های بسیار دلنشین و زیبا عمیقاً نویسندگان گجراتی را تحت تأثیر قرار داد. رمان «کاران گلو» که در قرن نوزدهم نوشته شده بود، بعدها به صورت نمایشنامه و فیلم صامت تهیه شد که نشان دهنده ادغام مضامین ادبی فارسی در فرهنگ گجراتی است. خط و زبان فارسی تأثیر قابل توجهی بر خط و محلی گجراتی داشته است. ادغام واژگان فارسی در گجراتی در زبان روزمره و آثار ادبی مشهود است.

نفوذ فرهنگ  فارسی در مناسک مذهبی

همانطور که اشاره شد فرهنگ ایرانی نیز در ایالت گجرات تاثیرات بسزایی داشته است. یکی از گروه های مطرح در ایالت گجرات جامعه اسماعیلیه بوهره هستند. این گروه بسیاری از مناسک مذهبی خود را به سبک و سیاق ایران انجام می دهند. 

جامعه داودی بوهره یک فرقه اقلیت مسلمان می باشد که ترکیبی از عربی و فارسی در ادعیه های خود استفاده می‌کند که منعکس کننده میراث فارسی منطقه است. نفوذ زبان فارسی در گجرات، مجموعه‌ای غنی از سنت‌های مذهبی، تکامل زبانی، شگفتی‌های معماری و مشارکت‌های ادبی است. از آتش‌های مقدس اودوادا گرفته تا فعالیت‌های علمی در کتابخانه‌های احمدآباد و اقتباس‌های ادبی از آثار فارسی، گجرات به عنوان گواهی بر میراث ماندگار فرهنگ فارسی در هند پابرجاست.

گجرات میزبان چندین مؤسسه معتبر است که برنامه‌های جامعی در زمینه زبان و ادبیات فارسی ارائه می‌دهند. این مؤسسات نقش محوری در حفظ و ترویج میراث فارسی دارند و دانشجویان داخلی و بین‌المللی را جذب می‌کنند.

۱. دانشگاه گجرات، احمدآباد

دانشگاه گجرات از طریق دپارتمان اردو و فارسی خود، یک برنامه قوی برای زبان فارسی ارائه می‌دهد. این دانشگاه موارد زیر را ارائه می‌دهد:

• لیسانس زبان و ادبیات فارسی: برنامه کارشناسی چهار ساله که دروس مختلف زبان و ادبیات فارسی را پوشش می‌دهد.

• فوق لیسانس زبان و ادبیات فارسی: یک برنامه دو ساله تحصیلات تکمیلی که شامل دروس ادبیات کلاسیک و مدرن فارسی، ترجمه و تاریخ ادبیات است.

• دکترای زبان و ادبیات فارسی: یک برنامه دکترای سه ساله با هدف تربیت محققان در ادبیات فارسی.

برنامه درسی بر تاریخ ادبیات، شعر، نثر و ترجمه تأکید دارد و دانشجویان را برای مشاغل دانشگاهی، ترجمه و مطالعات فرهنگی آماده می‌کند. این دپارتمان همچنین از طریق کالج هنر و علوم گجرات، لیسانس هنر (افتخاری) در زبان فارسی ارائه می‌دهد.

این مؤسسات نه تنها آموزش دانشگاهی را ارائه می‌دهند، بلکه به عنوان قطب‌های فرهنگی نیز عمل می‌کنند و درک عمیق‌تری از میراث فارسی و تأثیر آن بر فرهنگ هند را تقویت می‌کنند. آنها دانشجویانی از کشورهای مختلف، از جمله ایران، عراق، افغانستان و ایالات متحده آمریکا را جذب می‌کنند که نشان‌دهنده جذابیت جهانی مطالعات فارسی در گجرات است.

علاوه بر مؤسسات ذکر شده، گجرات میزبان چندین مرکز دیگر است که دوره‌های زبان فارسی را ارائه می‌دهند و به علایق علمی و فرهنگی متنوعی پاسخ می‌دهند. در اینجا مروری بر برخی از مؤسسات قابل توجه داریم:

۲. دانشگاه مهاراجه سایاجیرائو بارودا (MSU)، وادودارا

دپارتمان زبان‌های فارسی، عربی و اردو در MSU که در سال ۱۸۸۱ تأسیس شد، یکی از قدیمی‌ترین دپارتمان‌های  این دانشگاه ها به شمار می آید. این دپارتمان طیف وسیعی از برنامه‌ها را ارائه می‌دهد، از جمله:

• لیسانس زبان و ادبیات فارسی: یک برنامه کارشناسی سه ساله با تمرکز بر ادبیات کلاسیک و مدرن فارسی.

• کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی: یک برنامه کارشناسی ارشد دو ساله که عمیق‌تر به سنت‌های ادبی فارسی می‌پردازد.

• دکترای زبان و ادبیات فارسی: یک برنامه پژوهش‌محور برای مطالعات پیشرفته در ادبیات فارسی.

• دوره‌های زبان و ادبیات فارسی: برنامه‌های پاره وقت برای کسانی که به دنبال مهارت در زبان فارسی معاصر هستند.

حوزه‌های تمرکز این دپارتمان شامل زبان و ادبیات فارسی کلاسیک و مدرن، با تأکید ویژه بر ادبیات فارسی تولید شده در هند، به ویژه در گجرات، است. همچنین این دپارتمان تنها دپارتمان در ایالت است که امکانات دکترا را در هر سه زبان فارسی، عربی و اردو ارائه می‌دهد. این دپارتمان چندین مدرک دکترا اعطا کرده و جوایز متعددی از ریاست جمهوری را برای تعالی در مطالعات فارسی دریافت کرده است.

• https://www.gujaratuniversity.ac.in/details/۸
• https://msubaroda.ac.in/
• https://pirmohammedshahlibrary.com/
• https://en.wikipedia.org/wiki/Gujarat

مقاله انگلیسی توسط : محمد مفید تارادارا

دانشجویان کارشناسی ارشد زبان فارسی در دانشگاه بمبئی ))

ترجمه فارسی: ذاکر حسین و ابوطالبی