افتتاح راهروی کرتارپور سرانجام انجام شد و موجی از تحسین و انتقاد در هر دو سوی مرز به راه افتاد. برخی این تصمیم را ستودند و بسیاری آن را مورد انتقاد قرار دادند.
اما اگر از نگاه جامعه سیک به این رویداد بنگریم، روز ۹ نوامبر ۲۰۱۹ میلادی به‌سان طلوعی تازه و خوشایند در زندگی ۱۴۰ میلیون سیک بود، روزی که شاهد منظره‌ای شدند که دو نسل از آن‌ها در حسرت دیدنش به خاک پیوسته بودند.
در برهه‌ای که دادگاه عالی هند حکمی بحث‌برانگیز و غیرقابل قبول در مورد مسجد بابری صادر کرد، پاکستان با آغوش باز سیک‌ها را به سرزمین خود خوش‌آمد گفت و نشان داد که کدام کشور در منطقه برای صلح و ثبات اولویت قائل است.
گوردوارای دربار صاحب کرتارپور: زیارتگاهی مهم برای سیک‌ها
گوردوارای دربار صاحب کرتارپور در ناحیه ناروال پاکستان برای جامعه سیک اهمیت ویژه‌ای دارد. این مکان همان جایی است که بنیان‌گذار آیین سیک، گورو نانک دیو جی، ۱۸ سال پایانی عمر خود را در آن سپری کرد. اینجا محل آرامگاه و سامادهی اوست که برای هم مسلمانان و هم سیک‌ها مکانی مقدس محسوب می‌شود.
این گوردوارا در روستای کوٹھے پنڈ، در ناحیه شکرگڑه، در کرانه غربی رود راوی واقع شده است. در آن‌سوی مرز، دقیقاً روبه‌روی گوردوارا، سیک‌ها مکانی به نام درشن استهل ایجاد کرده بودند تا از طریق دوربین‌های دوچشمی به زیارت از دور بپردازند، اما اکنون با گشایش این راهرو، آن‌ها می‌توانند با پای خود به زیارت این مکان مقدس بیایند.
سایر مکان‌های مقدس سیک‌ها در پاکستان
علاوه بر کرتارپور، در پاکستان مکان‌های مقدس دیگری نیز برای پیروان آیین سیک وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به پنجا صاحب حسن ابدال، دیره صاحب لاهور و گوردوارای جنم استهان در ننکانه صاحب اشاره کرد.
اولین بار در سال ۱۹۹۸ میلادی گفت‌وگوهایی در مورد گشایش راهروی کرتارپور انجام شد، اما روابط پرتنش میان پاکستان و هند مانع از تحقق این امر شد. با این حال، دو دهه بعد، این معجزه رخ داد و راهرو به روی زائران باز شد.
این راهرو نه تنها زمینه‌ای برای نزدیکی و همدلی مذهبی با جامعه سیک ایجاد کرد، بلکه می‌توان آن را سرآغاز گردشگری مذهبی در پاکستان نیز دانست. در پاکستان، اماکن مذهبی مقدسی متعلق به سیک‌ها، بوداییان، هندوها و جینیان وجود دارد که اگر یک استراتژی منسجم برای آن تدوین شود، می‌تواند به یک صنعت چند میلیارد دلاری تبدیل شود.
مکان‌های مقدس بوداییان در پاکستان
برای زائران بودایی، پاکستان همچون بهشتی بر روی زمین است. این سرزمین مملو از خانقاه‌های باشکوه، دانشگاه‌های تاریخی و استوپاهای بودایی است. ایالت‌های پنجاب و خیبر پختونخوا از این نظر اهمیت زیادی دارند.
در این مناطق، مجسمه‌های عظیم و باستانی بودا، سنگ‌نگاره‌های مذهبی و استوپاهای کهن به‌وفور یافت می‌شود. در متون تاریخی آمده است که خاکستر گوتاما بودا در هشت استوپا نگهداری می‌شد و بعدها امپراتور آشوکا آن را در ۸۴ هزار استوپا در سراسر قلمرو خود توزیع کرد. چنین استوپاهایی در سوات و دیگر نقاط پاکستان وجود دارند.
گفته می‌شود که سوات دوران طلایی بودیسم را تجربه کرده است. در گذشته، صدها خانقاه در امتداد رودخانه سوات وجود داشت که هزاران دانشجو در آن‌ها تحصیل می‌کردند. یکی از سیاحان چینی، سونگ یون، نوشته است:
"در شب، صدای ناقوس‌های خانقاه‌ها سراسر فضا را پر می‌کرد."
هنر گندارا، که به تصویرگری از بودا در سنگ مشهور است، نه‌تنها یک سبک هنری، بلکه بازتاب یک تمدن باشکوه است. این هنر از قرن اول تا هفتم میلادی به اوج خود رسید.
منتل بودا راک در نزدیکی اسکردو و سنگ‌نگاره‌های مقدس در هنزه از دیگر آثار مهم بودایی در پاکستان هستند.
در مناطق مختلف پاکستان، از جمله سوات و مردان، آثار مهمی از آیین بودایی یافت شده است. در بری کوٹ، مینگوره و تخت بائی، مجسمه‌ها، استوپه‌ها و معابد بودایی کشف شده‌اند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها بت کده است، معبدی که حدود ۲۰۰۰ سال قدمت دارد و به فرمان امپراتور اشوکا ساخته شده است.
از ویرانه‌های بت کده، ۹۴۸۴ مجسمه به دست آمده که بیشتر آن‌ها در موزه‌های ایتالیا نگهداری می‌شوند. بسیاری از شاهکارهای هنر گنداره به مجموعه‌های خصوصی منتقل شده‌اند. تخت بائی، که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، نمونه‌ای برجسته از معماری گنداره است.
بزرگ‌ترین مجموعه آثار بودایی در موزه پیشاور نگهداری می‌شود. در پنجاب و سند نیز آثار آیین بودایی کشف شده‌اند، اما بیشتر آن‌ها در وضعیت نامناسبی قرار دارند. برخی از این آثار از سند به موزه شیواجی رائو در بمبئی انتقال داده شده‌اند.
مکان‌های مقدس جینیان در پاکستان
استان سند از نظر داشتن مکان‌های مقدس جین اهمیت بسیاری دارد. بنا بر منابع تاریخی، این منطقه برای قرن‌ها مرکز آیین جین بوده است.
در حال حاضر، چهار معبد مهم جین در ناحیه ترپارکر پاکستان وجود دارد که متأسفانه در وضعیت نامناسبی به سر می‌برند. مهم‌ترین آن‌ها معبد گوری است که در سال ۱۳۷۶ میلادی ساخته شده است. این معبد به دلیل معماری زیبا و تزئینات سنگی خیره‌کننده‌اش شهرت دارد.
معبد ویراوا یک معبد کوچک اما زیبا است که دیوارهای آن با حکاکی‌های نفیس تزیین شده‌اند. معبد پونی، که در دامنه کوه‌های کارونجهر قرار دارد، اکنون در وضعیت نامناسبی قرار گرفته است، اما ساختار آن نشان می‌دهد که در گذشته بنایی مستحکم و باشکوه بوده است. در میان این معابد، بزرگ‌ترین معبد در نگر پارکرواقع شده است که وضعیت آن نسبتاً بهتر است. به دلیل حکاکی‌های دیواری و وجود تندیس‌ها، این معبد در گذشته یکی از مراکز مهم زیارتی جین‌هابوده است.
مکان‌های مقدس هندوها در پاکستان
پاکستان مکان‌های مقدس متعددی برای هندوها نیز دارد. نویسنده پاکستانی ریما عباسی در کتاب خود «معبدهای تاریخی پاکستان» به هزاران معبد مهم در سراسر این کشور اشاره کرده است. برخی از مهم‌ترین معابد عبارت‌اند از:
- معبد کتاس راج (چکوال): این معبد در اسطوره‌های هندو ذکر شده است و تالاب مقدسی دارد که گفته می‌شود از اشک‌های شیوا شکل گرفته است.
- معبد نانی در بلوچستان: که با نام هینگلاج دیوی نیز شناخته می‌شود و یکی از مقدس‌ترین اماکن هندوها در پاکستان است.
- معبد شوالہ تیجا سنگھ در سیالکوت: این معبد تاریخی پس از سال‌ها بسته بودن، اخیراً بازگشایی شده است.
- معبدهای باستانی کراچی، لاهور و پیشاور نیز برای پیروان آیین هندو اهمیت زیادی دارند.
آرامگاه‌های صوفیان در پاکستان
پاکستان، به‌ویژه سند، به عنوان سرزمین صوفیان و عرفا شناخته می‌شود. این منطقه میزبان آرامگاه‌های بزرگی چون:
- حضرت لعل‌شهباز قلندر (سیهون)
- حضرت شاه عبداللطیف بھتائی (بهٹ شاه)
- حضرت سچل سرمست
- حضرت صوفی شاه عنایت
- حضرت جهولے لال در ادیرو لال
همچنین، ده‌ها درگاه، خانقاه و مزار کوچک و بزرگ دیگر نیز در این منطقه وجود دارد که برای زائران داخلی و خارجی جذاب است.
جمع‌بندی: ظرفیت عظیم گردشگری مذهبی در پاکستان
در سراسر جهان، گردشگری مذهبی یک صنعت چند میلیارد دلاری است. میلیون‌ها زائر هر سال به مکان‌های مقدس سفر می‌کنند. پاکستان نیز گنجینه‌ای غنی از اماکن مذهبی دارد، اما برای توسعه گردشگری مذهبی، باید زیرساخت‌های مناسب فراهم شود.
- بهبود شرایط امنیتی: خوشبختانه، در سال‌های اخیر امنیت در پاکستان بهبود یافته است.
- افزایش آگاهی عمومی: جوامع محلی باید درک کنند که حفظ این اماکن تاریخی به نفع آن‌هاست.
- بهبود امکانات رفاهی: هتل‌های مناسب، سرویس‌های بهداشتی تمیز و خدمات رفاهی برای زائران باید فراهم شود.
- تدوین سیاست‌های حمایتی: قوانین مشخصی برای مدیریت گردشگری مذهبی وضع شود.
اگر پاکستان از این فرصت استفاده کند، نه‌تنها درآمد قابل‌توجهی کسب خواهد کرد، بلکه تصویر مثبتی از صلح، همزیستی و رواداری مذهبی را به جهان ارائه خواهد داد.
نظر شما