دکتر گامینی هاتتوته‌وگاما (Gamini Haththotuwegama) به‌عنوان پدر تئاتر خیابانی مدرن سریلانکا شناخته می‌شود[۱] . او در دهه ۱۹۷۰ با اجرای نمایش‌هایی مانند «مینیه‌کوتا الا مارنا باریدا» در ایستگاه راه‌آهن آنوراداپورا، تئاتر خیابانی را در فضای عمومی معرفی کرد. این اجراها به‌عنوان نخستین نمایش‌های خیابانی در تاریخ سریلانکا ثبت شده‌اند[۲] . او همچنین نمایش‌هایی با مضامین اجتماعی و سیاسی مانند «پاراویک داکا کال» و «اوبا دوتوا» را تولید کرد که به مسائل نژادی و دوران ترور ۸۸–۸۹ می‌پرداختند[۳] .

جشنواره بین‌المللی تئاتر کلمبو (Colombo International Theatre Festival) از سال ۲۰۱۲ آغاز به کار کرده است و در سال ۲۰۲۵ یازدهمین دوره آن از ۲۵ تا ۳۱ اوت در کلمبو برگزار خواهد شد. [۴] این جشنواره با هدف ارتقاء تبادل فرهنگی و هنری بین هنرمندان داخلی و بین‌المللی، به‌ویژه در قالب «مونو دراما» (نمایش‌های تک‌نفره)، برگزار می‌شود[۵] .

همچنین، پروژه «سیرک لانکا» (Cirque Lanka) در فضای باز پارک ویهاراماهاده‌وی در کلمبو، ترکیبی از رقص‌ها و موسیقی سنتی سریلانکا با هنر سیرک اروپایی را ارائه می‌دهد. این نمایش‌ها که از دسامبر تا مارس هر سال برگزار می‌شوند، داستان‌های حماسی مانند رامایانا را به‌صورت هنری و دیدنی به نمایش می‌گذارند[۶] .

یکی از اشکال سنتی تئاتر خیابانی در سریلانکا، ترکوتو (Terukkuttu) است که در مناطق تامیل‌نشین مانند یافنا و باتیکالو اجرا می‌شود[۷] . این نوع تئاتر، که از هند جنوبی به سریلانکا منتقل شده، داستان‌های حماسی مانند مهابهاراتا را با استفاده از موسیقی، رقص و نمایش‌های خیابانی روایت می‌کند[۸] .

نمایش‌های تِروکوتو بخشی از جشن‌های آیینی هستند که شامل جشنواره بیست و یک روزه معبد می‌شود که از چیثیرا، اولین ماه تقویم تامیل، آغاز می‌شود[۹] . اجراهای تِروکوتو از اواسط جشنواره آغاز می‌شود و تا صبح روز قبل از آخرین روز ادامه می‌یابد.

موضوعات اصلی نمایشنامه های تروکوتو عبارتند از[۱۰] :

1. دروپادی کالینام (ازدواج دروپادی)
2. سوپاتیرای کالیانام (ازدواج سابهادرا)
3. آلی آرجونان (ازدواج آرجونا با آلی)
4. پانکال کاپاتام (نذر دراپادی)
5. آرجونان تاپام (تاپاهای آرجونا)
6. کریشنان تیتو (ماموریت کریشنا)
7. ابیمانیو کانتای (شکست ابیمانیو)
8. کارنا موکشایام (شکست کارنا)
9. پتینتام پور (نبرد روز هجدهم)
10. فداکاری آروان در میدان نبرد

قدرت دولتی و تئاتر خیابانی در سریلانکا

موضوع «قدرت دولتی و تئاتر خیابانی در سریلانکا» موضوعی جالب و پیچیده است که می‌تواند از جنبه‌های مختلف تاریخی، فرهنگی، سیاسی و هنری بررسی شود. برای کمک بهتر، در ادامه به چند نکته کلیدی درباره این موضوع اشاره می‌کنم:

1. زمینه تاریخی و سیاسی سریلانکا

• سریلانکا کشوری با تاریخچه‌ای طولانی و چند فرهنگی است که در طول دهه‌ها با بحران‌های سیاسی و اجتماعی متعددی مواجه بوده، از جمله جنگ داخلی طولانی بین دولت مرکزی و گروه‌های شورشی[۱۱] .
• قدرت دولتی در سریلانکا، به ویژه در دوران‌های مختلف، نقش تعیین‌کننده‌ای در کنترل رسانه‌ها و بیان هنری داشته است[۱۲] .

2. تئاتر خیابانی به عنوان ابزار بیان اعتراض

• تئاتر خیابانی در سریلانکا به عنوان ابزاری برای بیان اعتراضات مردمی، نقدهای اجتماعی و سیاسی و همچنین انتقال پیام‌های فرهنگی و اجتماعی استفاده شده است.
• این نوع تئاتر معمولاً به صورت زنده و در مکان‌های عمومی اجرا می‌شود و به دلیل دسترسی آسان به مخاطبان، وسیله‌ای مهم برای انتقال پیام‌های سیاسی و اجتماعی به شمار می‌آید.
• در برخی مواقع، گروه‌های هنری تئاتر خیابانی به دلیل انتقاد از دولت یا سیاست‌های حکومتی با محدودیت‌ها، سانسور یا حتی سرکوب مواجه شده‌اند.

3. رابطه قدرت دولتی و تئاتر خیابانی[۱۳]

• قدرت دولتی ممکن است تئاتر خیابانی را به عنوان تهدیدی برای نظم سیاسی و امنیت ملی تلقی کند و در نتیجه تلاش‌هایی برای کنترل یا محدود کردن آن صورت بگیرد.
• از سوی دیگر، دولت‌ها گاهی نیز از تئاتر خیابانی به عنوان وسیله‌ای برای تبلیغات سیاسی و ترویج پیام‌های حکومتی بهره می‌برند[۱۴] .
• همچنین، برخی گروه‌های مستقل تئاتر خیابانی در سریلانکا تلاش کرده‌اند از طریق هنر خود به نقد و تحلیل مسائل اجتماعی بپردازند و صدای اقشار محروم و آسیب‌دیده باشند[۱۵] .

4. نمونه‌ها و مطالعات موردی

• بررسی نمونه‌هایی از نمایش‌های خیابانی در سریلانکا که با موضوعات سیاسی و اجتماعی مهم سر و کار داشته‌اند، می‌تواند به فهم بهتر این رابطه کمک کند[۱۶] .
• مطالعه گروه‌ها و هنرمندان شاخص تئاتر خیابانی در سریلانکا که به نقد قدرت دولتی پرداخته‌اند. [۱۷]

ئاتر خیابانی ابزاری پویا، مردمی و تأثیرگذار برای اعتراض و بیان سیاسی است. در کشورهایی مانند سریلانکا که با تنش‌های قومی، فساد و اقتدارگرایی مواجه‌اند، این تئاتر شکلی از مقاومت فرهنگی و کنشگری مدنی به شمار می‌رود.

در سریلانکا، تئاتر خیابانی به‌ویژه در دوران بحران‌های سیاسی (مانند جنگ داخلی، اعتراضات اقتصادی و نارضایتی از حکومت) اهمیت ویژه‌ای یافته[۱۸] :

• هنرمندان سریلانکایی از تئاتر خیابانی برای افشای نقض حقوق بشر، بی‌عدالتی اقتصادی و فساد دولتی استفاده کرده‌اند.
• برخی گروه‌های هنری مثل Janakaraliya با تمرکز بر همزیستی قومی، عدالت اجتماعی و انتقاد از نظام سلطه فعالیت کرده‌اند.
• دولت‌ها در برهه‌هایی برخورد سخت‌گیرانه با این تئاترها داشته‌اند و هنرمندان را به «اخلال‌گری» یا «تهدید به امنیت ملی» متهم کرده‌اند.

در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، سریلانکا شاهد تضاد قابل توجهی بین اعمال قدرت و کنترل دولت بر فضای عمومی و تصاحب آن توسط تئاتر خیابانی بود.   تئاتر صحنه‌ای آزادی بیشتری از کنترل دولت داشت، بنابراین نمونه‌ای از کیفیت تهدیدآمیز منحصر به فرد برای ماهیت تئاتر خیابانی بود که اغلب خودجوش و پذیرای تعامل بیشتر مخاطب-اجراکننده بود. من معتقدم که گاهی اوقات این اجراها فضای محدودی را برای بررسی مسائل اجتماعی-سیاسی فراتر از نظارت دولت باز می‌کردند.

آنها نه تنها درگیر سیاست معاصر بودند، بلکه با فراهم کردن زمانی که بینندگان می‌توانستند تروما و فقدان را پردازش کنند، نقشی کوییر به معنای ارسطویی آن ایفا می‌کردند. این امر قابل توجه بود زیرا دهه ۱۹۷۰ دوران سختی‌های شدید اقتصادی برای مردم بود. کمبود مواد غذایی و به دنبال آن کاهش رفاه اجتماعی و افزایش آزادسازی اقتصاد در زمان دولت حزب متحد ملی (UNP) به رهبری جی. آر. جایاواردنا که در سال ۱۹۷۷ به قدرت رسید، وجود داشت.

به همین ترتیب، در طول شورش‌های جاناتا ویموکتی پرامونا (JVP) در سال‌های ۱۹۷۱ و ۱۹۸۸-۱۹۹۰، زمانی که جوانان علیه دولت قیام کردند و کسانی را که از آنها حمایت نمی‌کردند، کشتند، سیاست بسیار وحشیانه تلقی می‌شد، در حالی که دولت با سرکوب مخالفان از طریق قتل و ناپدید شدن‌های اجباری واکنش نشان داد. علاوه بر این، خشونت علیه غیرنظامیان تامیل صورت گرفت. ژوئیه ۱۹۸۳ شاهد قتل عام در کلمبو، کشتار و فرار بسیاری از مردم از کشور بود.  ژوئیه ۱۹۸۳ شاهد یک پوگروم در کلمبو با قتل‌ها و فرار بسیاری از مردم از کشور بود. رنجینی اوبیسکر در کتاب «تئاتر سریلانکا در زمان وحشت»، این دوره را «دوره‌ای از خشونت شدید... هم شمال و هم جنوب، شهرها و روستاها، غرق در قتل بودند» توصیف می‌کند.

تئاتر خیابانی و آزاد که توسط گامینی هاثوتووگاما، نمایشنامه‌نویس و مدرس دانشگاه، تأسیس شد، در سال ۱۹۷۴ متولد شد. در چنین دوره تاریکی در تاریخ سریلانکا، تئاتر خیابانی روایتی جایگزین برای گفتمان غالب دولت بود.  هاتوتووگاما معتقد بود که تئاتر باید به مسائل «اجتماعی-اقتصادی-سیاسی» بپردازد و در «مبارزات آزادی‌بخش ملت» نقشی ایفا کند.  با توجه به اینکه صحنه تئاتر کلمبو  نخبه‌گرایانه بود، او نمایشنامه‌های خود را از تئاتر صحنه‌ای به محیط‌های شهری و روستایی برد و بدین ترتیب طیف وسیعی از مخاطبان را قادر به حضور در آنها کرد. او نه تنها دامنه جغرافیایی تئاتر سیاسی را گسترش داد، بلکه طبقات کارگر، بخشی از سیاست که دولت سعی در سرکوب آن از سوی مخالفان الهام گرفته از حزب مردم سریلانکا داشت را نیز درگیر کرد.  بدون شک این یکی از دلایلی است که نمایشنامه‌های او تحت نظارت دولت قرار گرفتند.

با توجه به نظامی شدن فزاینده شمال کشور، نمایش‌های هاثوتووگاما به جنوب محدود شد.   با این حال، در همان زمان، یک صحنه غنی تئاتر خیابانی تامیل وجود داشت که به موضوعاتی مانند سیاست‌های تبعیض‌آمیز دولت و ظهور ببرهای تامیل می‌پرداخت.  چگونه تئاتر خیابانی فضاهای عمومی را به عنوان ابزاری ایدئولوژیک برای افزایش آگاهی سیاسی به کار گرفت؛  و در نهایت، چگونه در برخی موارد، دومی موفق به ایجاد فضاهای صمیمی و تعریف‌شده‌ای شد که از کنترل دولت فراتر رفت[۱۹] .

موانع و چالش‌های متعددی تئاتر خیابانی در سریلانکا

تئاتر خیابانی در سریلانکا با وجود پیشینه فرهنگی غنی، با موانع و چالش‌های متعددی روبه‌رو است. در ادامه، مهم‌ترین موانع این نوع هنر در سریلانکا را مرور می‌کنیم:

 ۱.  محدودیت‌های سیاسی و سانسور[۲۰]

• بسیاری از نمایش‌های خیابانی در سریلانکا به موضوعات حساس مانند حقوق اقلیت‌ها، جنگ داخلی، فساد، یا تبعیض قومی می‌پردازند[۲۱] .
• دولت‌ها گاهی به دلیل محتوای سیاسی یا انتقادی، اجازه اجرای نمایش در اماکن عمومی را نمی‌دهند[۲۲] .
• سانسور فرهنگی و مداخله پلیس یا نهادهای دولتی در برخی مناطق قابل توجه است. [۲۳]

 ۲. کمبود منابع مالی و حمایت دولتی[۲۴]

• تئاتر خیابانی معمولاً به صورت مستقل یا توسط گروه‌های کوچک هنری برگزار می‌شود.
• فقدان اسپانسرهای خصوصی و نبود بودجه برای تولید، تمرین، و تبلیغات نیز از موانع اصلی است.

 ۳ . فقدان فضای مناسب عمومی

• کمبود مکان‌های باز امن و در دسترس برای اجرای تئاتر خیابانی، یکی از موانع جدی است.
• در شهرهایی مانند کلمبو، فضاهای عمومی یا خصوصی‌سازی شده‌اند یا تحت کنترل امنیتی شدید هستند.
• برخی مناطق نیز به دلیل مسائل قومیتی یا دینی، اجرای نمایش‌های خیابانی را نمی‌پذیرند.

 ۴. نبود آموزش رسمی و آکادمیک برای تئاتر خیابانی[۲۵]

• دانشگاه‌های هنر سریلانکا تمرکز کمتری بر آموزش تخصصی تئاتر خیابانی دارند.
• هنرمندان اغلب به‌صورت تجربی و خودآموز فعالیت می‌کنند.
• نبود کارگاه‌ها و دوره‌های حرفه‌ای برای پرورش هنرمندان خیابانی به کاهش کیفیت اجراها منجر می‌شود.

 ۵.  بی‌اعتمادی یا بی‌توجهی جامعه[۲۶]

• بخشی از جامعه ممکن است تئاتر خیابانی را کم‌ارزش‌تر از تئاتر رسمی و سالنی بداند.
• گاهی به دلیل موضوعات بحث‌برانگیز یا سبک اجرایی آزاد، مردم از تماشای آن دوری می‌کنند.
• واکنش منفی برخی اقشار مذهبی یا محافظه‌کار نیز می‌تواند به محدودیت اجراها منجر شود.

 ۶. تهدیدهای امنیتی و قومیتی

• سریلانکا هنوز از پیامدهای جنگ داخلی رهایی کامل نیافته است. [۲۷]
• اجرای نمایش‌هایی درباره یک قوم مخصوص ممکن است موجب واکنش‌های خشونت‌آمیز یا تهدیدآمیز شود.