تاریخ شفاهی ادبیات معاصر چین (Oral History of Literature in the New Era)

شرکت انتشاراتی مشترک شینهوا، دوشو، شین‌چی (SDX)؛ چاپ اول:2024 ؛ قیمت: 79 یوان.

‎این کتاب، اثری ارزشمند و زنده در حیطۀ تاریخ ادبیات معاصر چین است. نخستین کتاب تاریخ شفاهی ادبیات دوران جدید در کشور، پس از بیست سال تلاش، سرانجام به ثمر نشست و برای مطالعات تاریخ ادبیات معاصر چین، اهمیتی استثنایی دارد. این اثر جامع، جریان‌های فکری، رویدادها، مجادلات، آثار ادبی، ویرایش و انتشارات و دیگر ابعاد ادبیات و فرهنگ چین را از اواخر دهۀ ۱۹۷۰ تا هزارۀ جدید را با جزئیات فراوان به تصویر می‌کشد. مؤلف در طول دهه‌ها با سفرهای مکرر به پکن، شانگهای، شی‌آن، تائی‌یوان و سایر شهرها، با ده‌ها شخصیت ادبی از جمله لی زیون، لو ونفو، گو شیانگ، شائو یان‌شیانگ (نویسندگان، منتقدان، ویراستاران و فعالان ادبی) مصاحبه کرده­است.

‎حاصل کار، شامل صدها ساعت ضبط و تدوین تاریخ شفاهی و حدود ۳۰۰ پانوشت توضیحی ‎و دیگر مستندات است که با دقتی کم‌نظیر، جزئیات زبده و زندۀ تاریخ ادبیات معاصر چین را بازآفرینی می‌­کند.

این کتاب اثر وانگ یائو با ویرایش تانگ مینگ‌شینگ، پژوهش مهمی در بازنگری تاریخ ادبیات معاصر چین با روش‌شناسی تاریخ شفاهی است که گسترهٔ زمانی آن، از اواخر دههٔ ۱۹۷۰ تا اواسط دههٔ ۱۹۹۰ را دربرمی‌گیرد و با تکیه بر دو دهه پژوهش میدانی و مصاحبه با ۵۹ شخصیت ادبی، با ساختاری چندصدایی، به بازسازی فرآیند پویای شکل‌گیری تاریخ ادبیات می‌پردازد و از چارچوب روایت کلاسیک و تک‌بعدی تاریخ­نگاری ادبی فراتر می‌رود.

وانگ یائو به عنوان مورّخ ادبی و استاد ممتاز چانگ‌جیانگ، روش شفاهی را مسیری برای پژوهش تاریخ بوم­شناسی ادبی می‌داند که نه‌تنها بر فرآیند خلاقیت نویسندگان، بلکه بر کنش‌های متقابل نهادهای مختلف از جمله ناشران، سیاستگذاران فرهنگی و سایر بازیگران عرصهٔ تولید ادبی تمرکز دارد و از این‌روی، تنش‌های درونی ادبیات دوران جدید را به منزلۀ یک کنش سیاسی-فرهنگی آشکار می‌­سازد.

ویژگی کلیدی این کتاب در نوآوری روش‌شناختی و ارزش منحصر به‌فرد منابع آن نهفته­است. برخلاف پژوهش‌های متعارف مبتنی بر اسناد یا تحلیل متنی، وانگ یائو با گردآوری خاطرات دست‌اول از طریق مصاحبه‌های شفاهی؛ تجربه‌های فردی و حافظهٔ جمعی را درهم می‌تند و تصادفی‌بودن و حس زندهٔ تاریخ ادبیات را بازمی‌تاباند. برای نمونه، این اثر با ثبت جزئیات تأسیس مجلهٔ «امروز» (Jintian)، چانه‌زنی‌های سیاسی در چهارمین کنگرهٔ نویسندگان و مباحث فکری «مناظرهٔ روحیهٔ اومانیستی»، از خلال روایت‌های متفاوت راویان، ابعاد چندگانهٔ رویدادهای تاریخی را نمایان می‌کند. این رویکرد، نه‌تنها کمبودهای آرشیوهای رسمی را جبران می‌نماید، بلکه با «باستان‌شناسی صدا»، تناقض‌ها و ماهیت ناتمام تاریخ ادبیات را آشکار می­کند و همان‌گونه که چنگ یونگ‌شین، پژوهشگر ادبی، اشاره کرده، ارزش تاریخ شفاهی در «مقابله با نیهیلیسم تاریخی» است؛ رویکردی که با روایت‌های چندگانه از سلطهٔ گفتمان واحد بر تاریخ جلوگیری می‌کند.

از نظر ساختار محتوایی، این کتاب در دو بخش «جریان‌های فکری، رویدادها، مناظره‌ها» و «آفرینش ادبی، ویرایش، نشر» تنظیم شده و تحول مکاتب ادبی از «ادبیات زخم» و «داستان‌های ریشه‌جو» تا «ادبیات آوانگارد» را پی‌می‌گیرد. هم‌زمان، بر سازوکارهای پشت‌پرده­ای مانند استراتژی‌های ویراستاری نشریات ادبی و عملکرد نهادهای ادبی مانند نقش ژو یانگ در کنگرهٔ نویسندگان تمرکز دارد.

نکتهٔ حائز اهمیت این است که وانگ یائو به‌سادگی به گردآوری مصاحبه‌ها بسنده نکرده، بلکه با ارائهٔ توضیحات، بررسی‌های متقاطع و بازسازی بستر تاریخی، «تاریخ‌نگاری دیالوگ‌محور» را شکل داده­است؛ رویکردی که هم عاملیت راویان را محترم می‌شمارد و هم از طریق مداخلهٔ تحلیلی ویراستار، قرائتی انتقادی ارائه می‌کند.

ارزش علمی این کتاب در گسست از الگوهای متعارف تاریخ‌نگاری ادبی نهفته­است. از یک‌سو، «حضور» عنصر شفاهی، بُعد عاطفی پژوهش تاریخی را احیا می‌کند - همان‌گونه که شاعر مانک تأکید دارد، ذات ادبیات، «درک انسان از مصیبت» است. از سوی دیگر، این اثر، «تاریخ‌نگاری نخبه‌محور» را به چالش می‌کشد و کنشگران حاشیه‌ای مانند ویراستاران از جمله کوی دائوپی و منتقدان مانند لی زیون را به کانون روایت تاریخ ادبیات می‌کشاند و از این‌روی، شبکه‌های اجتماعی تولید ادبی را آشکار می‌سازد. افزون بر این، وانگ یائو، آگاهانه بر ساختگی‌بودن خاطرات تأکید دارد و در «سخن پایانی» کتاب، به دشواری‌های پردازش روایت‌های متفاوت اشاره می‌کند و اخلاقیات «تکمیل جمعی» را به‌عنوان روشی برای تدوین تاریخ شفاهی پیشنهاد می‌کند؛ موضعی که نشان‌دهندهٔ احترام به بیناذهنیت در پژوهش‌های تاریخ شفاهی است. این کتاب با «ضبط بازتاب‌صداها»، گشودگی تاریخ ادبیات را بازسازی می‌کند و بینش‌های روش‌شناختی برای «بازنویسی تاریخ ادبیات» فراهم می‌آورد.

در مجموع، تاریخ شفاهی ادبیات معاصر چین، صرفاً گردآوری اسناد نیست، بلکه انقلابی در الگوی تاریخ‌نگاری ادبی محسوب می‌شود و با استفاده از «گوشت و خون» روایت‌های شفاهی، «استخوان‌بندی» چارچوب‌های متعارف تاریخ‌نگاری را پُر می‌کند و در کشمکش بین حافظهٔ فردی و تاریخ جمعی، تعاریف تازه‌ای از حقیقت و مرجعیت در تاریخ ادبیات ارائه می‌کند. ارزش آن نه‌تنها در حفظ صداهای رو به زوال، بلکه در نمایش چگونگی مشارکت ادبیات به‌عنوان «سیاست توزیع امر حسی» در ساخت‌بندی فرهنگی دوران گذار جامعه از خلال گفت‌وگوی کنشگران چندگانه است.

مترجم: خانم شائو هَن وِن؛ استادیار زبان فارسی دانشگاه گوانگدونگ.