یکی از پیامدهای جنگ عراق، شتاب‌دادن به سازگاری جامعه شیعه با فناوری بود. امروزه میلیون‌ها شیعه در سراسر جهان از ابزارها و اپلیکیشن‌های دیجیتال متنوعی استفاده می‌کنند تا به صورت جمعی بزرگ‌ترین مصیبت تاریخ اسلام یعنی شهادت امام حسین (ع) را گرامی بدارند.
در گذشته، در کشورهایی مانند پاکستان، نوار کاست به‌طور گسترده برای ضبط مجالس، نوحه‌خوانی و سخنرانی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. این نوعی مستندسازی بود که به شیعیانی که به دلایل جغرافیایی یا اجتماعی-اقتصادی محدود بودند، امکان دسترسی به علمای بزرگ شیعه را می‌داد. دستگاه‌های ویدئو نیز برای پخش نوارهای مجالس به‌کار می‌رفتند تا مخاطبان بتوانند در امنیت و آسایش خانه خود از سخنان علما بهره‌مند شوند.
با رشد صنعت فناوری اطلاعات، دیسک‌های فشرده (CD) وارد بازار شدند و آلبوم‌های مذهبی به شکل گسترده‌تری تولید شدند. یکی از نوحه‌خوانان معروف، ندیم سرور، از طریق این CDها توانست با شیعیان پاکستانی در سراسر جهان ارتباط برقرار کند و شهرت جهانی بیابد.
برای سال‌ها، محتوا محدود به CD باقی ماند، تا اینکه به‌تدریج برخی ویدئوها وارد یوتیوب شدند. اما این جنگ عراق بود که جامعه شیعه را به شکلی غیرقابل پیش‌بینی وارد فضای دیجیتال کرد. با شدت گرفتن جنگ، شیعیان در سراسر جهان امکان سفر به اماکن مقدس در کربلا را از دست دادند. بحران سوریه، که دارای زیارتگاه‌های متعددی برای شیعیان است، اوضاع را بدتر کرد. در این شرایط، پرسش مطرح شد: چگونه می‌توان به این اماکن دست یافت وقتی امکان زیارت فیزیکی وجود ندارد؟ پاسخ این بود که باید اماکن را نزد مشتاقان آورد.
به گفته نواب حسن حسین قریشی، مشاور رسانه‌ای دیجیتال:
"یکی از دلایلی که شیعیان به‌خوبی با فناوری‌های روز هماهنگ شده‌اند، این است که این ابزارها به ما امکان می‌دهد که شعائر دینی را در میان خودمان حفظ کنیم — از نوار ویدئو گرفته تا پخش زنده مجالس از طریق یوتیوب و زوم. در عصر حاضر، این یکی از بهترین راه‌هاست تا سخنان علمایی را بشنویم که شاید امکان حضور در همه جا را نداشته باشند اما محتوای آنان در جهان منتشر می‌شود".
با استفاده از فیس‌بوک و اینستاگرام، تصاویر و ویدئوهای زنده از زیارتگاه‌های مقدس منتشر شد تا مردم بتوانند به‌صورت مجازی "زیارت" کنند. بار دیگر، شیعیانی که توان مالی سفر را نداشتند، توانستند ادای احترام کنند. اما مهم‌تر از آن، غیرشیعیان نیز توانستند با این اماکن، مناسک و دعاها آشنا شوند؛ دستاوردی که هیچ رسانه‌ای — نه نوار، نه ویدئو، نه CD — پیش‌تر فراهم نکرده بود.
همه‌گیری کرونا باعث شد سازگاری بیشتری لازم شود. مردم دیگر نمی‌توانستند همچون گذشته در ماه‌های محرم و صفر به شکل جمعی برای عزاداری گردهم آیند. با استفاده از دوربین‌ها و اپلیکیشن‌های شبکه‌های اجتماعی، مجالس به صورت زنده پخش شد و مخاطبان جدیدی به آن پیوستند؛ هم شیعیان هم غیرشیعیانی که از سر کنجکاوی یا علاقه، بدون آشکار شدن هویت‌شان از خانه به این مجالس وصل می‌شدند. این فرآیند موجب افزایش فراگیری و تنوع در مخاطبان شد و شناخت نسبت به مذهب شیعه گسترش یافت.
به گفته حجت‌الاسلام ظفر عباس، امام جماعت مسجد شیعیان در بیرمنگام:
"همه‌گیری به ما یاد داد که حتی در فاصله فیزیکی، می‌توانیم با یکدیگر در ارتباط باشیم".
شاید شگفت‌انگیزترین جنبه این دیجیتالی‌شدن، تمایل شیعیان برای به‌اشتراک‌گذاری باورهای‌شان بدون انتقاد از دیگران و علاقه غیرشیعیان به دنبال‌کردن این محتوا بدون نظرات تحریک‌آمیز است.
در پاکستان، اپلیکیشن‌های رسانه‌های اجتماعی به‌طور منظم برای ابراز احساسات، تخلیه روانی و تعامل از طریق تصویر و ویدئوی کوتاه استفاده می‌شوند. در اسپاتیفای، لیست‌های پخشی از نوحه‌ها ساخته شده‌اند که از هرجای جهان قابل شنیدن هستند و به زبان‌های مختلف ارائه می‌شوند. صفحه‌هایی که وقایع کربلا را به‌صورت بصری روایت می‌کنند به‌طور فزاینده‌ای در اینستاگرام پدیدار شده‌اند. پخش زنده از اماکن مقدس، همراه با ارسال دعا و نیایش از سوی کاربران در قالب کامنت، از جمله فعالیت‌هایی‌ست که در فیس‌بوک انجام می‌شود.
این حساب‌ها نه از دیگر فرق اسلامی انتقاد می‌کنند و نه از ادیان دیگر، بلکه با زبان محترمانه‌ای که هدفش معرفی شخصیت‌های مقدس و انتقال آموزه‌های اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است، محبوبیت یافته‌اند.
افرادی مانند غازی تیمور و صفحه‌هایی مانند "حسینی خیال" با به‌اشتراک‌گذاری محتواهایی از زیارت اماکن مقدس و مستندسازی بصری مناسک مذهبی، شیعیان را در سراسر جهان به یکدیگر پیوند می‌دهند. این محتوا توسط کاربران بازنشر می‌شود و آگاهی درباره سنت‌هایی که پیش‌تر محدود به محافل فیزیکی بود، افزایش می‌یابد.
قریشی می‌گوید:
"شیعیان جوان امروز کارهای فوق‌العاده‌ای انجام می‌دهند — هم در بایگانی محتوای تاریخی و هم در استفاده از سبک‌های مدرن برای ادامه سنت روایت داستان‌هایی که برای باور ما حیاتی‌اند".
در نهایت، مهم‌ترین ویژگی دیجیتالی‌شدن محرم آن است که شیعیان با روحیه‌ای باز، ایمان خود را بدون تحقیر دیگران به اشتراک گذاشتند، و غیرشیعیان نیز این محتوا را بدون ایجاد درگیری دنبال کردند. این تعامل دوطرفه، نشانه‌ی بلوغ رسانه‌ای و دینی در عصر دیجیتال است.
نظر شما