نویسنده: فتح محمد ملک
ناشر: انتشارات سنگِ میل
موضوع: شعر، تصوف
زبان: انگلیسی
سال انتشار: 2022

کتاب میراث معنوی پاکستان: شعر صوفی در زبان عامیانه نوشته استاد برجسته فتح محمد ملک کاوشی ژرف در ریشه‌های معنوی و فرهنگی پاکستان از دریچه شعر صوفی است. این اثر نشان می‌دهد که چگونه سنت‌های عرفانی، با بیان ساده و عامیانه، هویت دینی، فرهنگی و عاطفی این سرزمین را شکل دادند. کتاب تأکید می‌کند که پیام عشق الهی و یگانگی انسانی که توسط شاعران صوفی گسترش یافت، امروز نیز میلیون‌ها نفر در پاکستان را الهام می‌بخشد.

تصوف و زمینه پاکستانی

این اثر به ورود صوفیان مسلمان به سرزمین‌های امروزی پاکستان از همان قرن سیزدهم میلادی می‌پردازد. این عارفان – از طریق تعالیم، شفقت، و به‌ویژه اشعارشان – به شخصیت‌های مرکزی در روند اسلام‌پذیری شبه‌قاره تبدیل شدند. ملک توضیح می‌دهد که چگونه سروده‌های آنان که سرشار از عشق الهی بود، هنگامی که در قالب زبان عامیانه و گویش‌های محلی بیان شد، برای مردم عادی قابل درک و دلنشین گردید، نه صرفاً در زبان‌های نخبگان و فرهیختگان.

محبوبیت گسترده زیارتگاه‌های صوفیه تا امروز نیز بیانگر این میراث معنوی زنده است؛ جایی که میلیون‌ها نفر برای زیارت، الهام و همبستگی اجتماعی گرد هم می‌آیند.

شعر صوفی در زبان‌های محلی

یکی از برجسته‌ترین جنبه‌های کتاب تمرکز آن بر زبان عامیانه است – همان واژگان روزمره و گویش‌هایی که جوهره اندیشه صوفی را به میان مردم برد. در حالی که زبان‌های کلاسیک چون فارسی و اردو نقش مهمی در انتقال فلسفه صوفی ایفا کردند، این زبان‌های محلی – پنجابی، سندی، سرائیکی، بلوچی و پشتو – بودند که پیام را عمیقاً در خاک پاکستان ریشه‌دار کردند.

از طریق شاعران-قدیسانی چون بلھے شاه، شاه عبداللطیف بهتایی، سچل سرمست، رحمان بابا و دیگران، ملک نشان می‌دهد چگونه مفهوم جهانی عشق الهی و برادری انسانی در فرهنگ‌های محلی تنیده شد و میراثی ماندگار آفرید که فراتر از مرزبندی‌های فرقه‌ای است.

درونمایه‌ها و دستاوردها

کتاب چندین مضمون کلیدی را برجسته می‌کند:

• عشق به‌عنوان جوهر ایمان– شاعران صوفی عشق را بر آیین، و شفقت را بر جمود مقدم می‌داشتند.
• دسترس‌پذیری از طریق زبان– با گزینش زبان عامیانه، صوفیان حکمت معنوی را مردمی کردند.
• پیوند فرهنگی– شعر پلی میان جوامع گوناگون بود و مدارا و همبستگی را تقویت کرد.
• سنت‌های زنده– محبوبیت پایدار زیارتگاه‌های صوفی نشان می‌دهد که پیام آنان همچنان در پاکستان امروز معنا دارد.

ملک نه‌تنها تحلیل علمی ارائه می‌دهد، بلکه تصویری فرهنگی و زنده از چگونگی شکل‌گیری هویت پاکستانی به‌دست می‌دهد.

درباره نویسنده

فتح محمد ملک، اندیشمندی با شهرت بین‌المللی، حاصل دهه‌ها تجربه علمی خود را در این پژوهش عرضه کرده است. او ریاست دانشگاه بین‌المللی اسلامی اسلام‌آباد، ریاست اداره ملی زبان و مدیریت مؤسسه ملی مطالعات پاکستان در دانشگاه قائداعظم را برعهده داشته است. همچنین، استادی ممتاز اقبال در دانشگاه هایدلبرگ آلمان و پژوهشگر مدعو در دانشگاه کلمبیا در نیویورک بوده است. این پیشینه علمی، نگاه او را به رابطه میان زبان، فرهنگ و عرفان ژرف‌تر می‌سازد.

نتیجه‌گیری

کتاب میراث معنوی پاکستان: شعر صوفی در زبان عامیانه هم یک اثر علمی است و هم جشن فرهنگی. این اثر نشان می‌دهد که تصوف، در قالب شعر عامیانه، بنیانی معنوی برای پاکستان فراهم کرده است که بر عشق، مدارا و وحدت استوار است. با پیوند دادن فرهنگ نخبگان و توده‌ها، این کتاب آشکار می‌سازد که چگونه شاعران صوفی آرزوهای مردم عادی را بازتاب دادند و آگاهی جمعی معنوی‌ای را پدید آوردند که تا امروز پایدار مانده است.

https://sangemeel.shop/products/spiritual-heritage-of-pakistan-sufi-poetry-in-folk-idiom-fateh-muhammad-malik