ویژگی‌های دموکراسی محلی آیا آکیم‌های (فرمانداران) منتخب خواهند توانست قزاقستان را شکوفا سازند؟
اشاره
اصلاحات انتخاباتی در قزاقستان، گامی مهم در مسیر تمرکززدایی و تقویت حاکمیت محلی است. با این حال، موفقیت واقعی این "مسیر تکاملی" تنها به برگزاری انتخابات بستگی ندارد، بلکه به دو عامل کلیدی دیگر وابسته است: شفافیت فرآیند انتخاباتی و مشارکت فعال شهروندان پس از انتخابات.
چالش‌های پیش رو: محدودیت رسانه‌ها در پوشش برنامه‌های نامزدها، یک مانع جدی برای انتخاب آگاهانه است و می‌تواند انتخابات را به یک رقابت بر سر شهرت افراد به جای برنامه‌هایشان تبدیل کند. علاوه بر این، مکانیسم غیرمستقیم برکناری آکیم از طریق ماسلیهات، اگرچه از تصمیمات هیجانی جلوگیری می‌کند، اما این قدرت را از دست رأی‌دهندگان خارج کرده و به نمایندگانی می‌سپارد که خود ممکن است تحت نفوذ سیاسی باشند.
قزاقستان در آستانه یک رویداد تاریخی است - در ۱۲ اکتبر 2025، برای اولین بار ساکنان مراکز استان‌ها خود شهردار خود را انتخاب خواهند کرد. چهار نفر برای کرسی آکیم رقابت می‌کنند، اما رسانه حق ندارد نه آن‌ها و نه وعده‌های انتخاباتی ارائه‌شده به رأی‌دهندگان را تبلیغ یا درباره آن‌ها بحث کند. درک این نکته که "بعدش چه می‌شود؟" بسیار جذاب‌تر است. آیا آکیم منتخب این شهر می‌تواند زندگی شهروندان را بهبود بخشد؟ یا شاید شهروندان بتوانند در صورت عدم اجرای وعده‌ها او را تغییر دهند؟ اصولاً انتخابات مستقیم آکیم‌ها چه چیزی برای قزاقستان به ارمغان می‌آورد؟
قزاقستان مدت‌ها بود که به سمت انتخابات مستقیم آکیم‌های مراکز استانی حرکت می‌کرد. بیش از ۱۰ سال است که بحث‌هایی مبنی بر اینکه شهروندان کاملاً قادر به انتخاب حاکمان خود هستند مطرح بوده، اما دولت مدام تعلل می‌کرد.
- آمان مامبتالیف، تحلیلگر سیاسی می‌گوید: «قزاقستان در این زمینه مسیر انقلابی را انتخاب نکرد، بلکه مسیر تکاملی را برگزید. اگر حق انتخاب فوراً به شهروندان داده می‌شد، ممکن بود این ایده به خوبی به پایان نرسد. بخش زیادی از جمعیت به هیچ وجه درگیر زندگی سیاسی نبودند، نه تجربه و نه درک درستی از انتخابات نداشتند و اگر به چنین جمعیتی حق انتخاب آکیم‌ها داده می‌شد، خطر بزرگی وجود داشت که ممکن بود پر سر و صداترین فرد را انتخاب کنند و او بعداً کارهای بزرگی انجام دهد. به همین دلیل مسیر تکاملی انتخاب شد. ابتدا مجلس‌های محلی (ماسلیهات) به آکیم‌ها رأی می‌دادند، سپس انتخابات مستقیم آکیم‌های بخش‌های روستایی و غیره آغاز شد. و اکنون به مراکز استانی رسیده‌ایم».
واقعا در این زمینه نسبتاً آهسته حرکت کردیم: در سال ۲۰۲۱، انتخابات آکیم‌های روستاها، بخش‌های روستایی، شهرک‌ها و شهرهای منطقه (رایون) آغاز شد. در سال ۲۰۲۳، به صورت آزمایشی، انتخاب آکیم‌های مناطق و شهرهای استانی (با اهمیت استان) شروع شد. در مجموع، بر اساس داده‌های کمیسیون مرکزی انتخابات، در حالت «آزمایشی» روسای سه شهر (پریوزرسک، کورچاتوف و رودنی) و همچنین ۴۲ منطقه در تمام استان‌های قزاقستان انتخاب شدند. از امسال، این پروژه منظم شده و اکنون همه آکیم‌ها به جز روسای استان‌ها و شهرهای با اهمیت جمهوری، انتخاب خواهند شد. سمی، اولین مرکز استانی است که شهردار خود را انتخاب می‌کند.
تمام حقوق و وظایف آکیم‌های بالقوه
در اسناد کمیسیون مرکزی انتخابات، به تفصیل شرح داده شده است که چه کسی حق نامزدی برای پست آکیم را دارد. و طبق این قوانین، حتی تجربه خدمات دولتی نیز برای یک آکیم بالقوه اجباری نیست؛ اصلی‌ترین شرط، سن ۲۵ سال به بالاست. و در مورد سابقه کار، ۱۱ گزینه وجود دارد، بنابراین فرصت‌ها واقعاً بسیار گسترده هستند. از دیگر الزامات اجباری، جمع‌آوری حداقل ۱٪ آرا از کل تعداد رأی‌دهندگان برای نامزدهای مستقل، یا حمایت یک حزب است. اگر چنین نامزدهایی یافت نشد یا کمتر از دو نفر بودند، آکیم مافوق می‌تواند نامزدی خود را معرفی کند.
در هر صورت، همه نامزدها باید مبلغ ثبت‌نامی معادل ۵ حداقل دستمزد (МЗП) را واریز کنند؛ اگر نامزد بیش از ۵٪ آرا را کسب کند، این پول به او بازگردانده می‌شود. آکیم منتخب به مدت ۴ سال در این سمت خواهد بود و با امکان تمدید برای یک دوره دیگر، در صورتی که رأی‌دهندگان آن را تأیید کنند، می‌تواند نامزد شود.
و بالاخره مهم‌ترین نکته: آیا همان رأی‌دهندگان می‌توانند آکیم را در صورت عدم انجام وظایف به نظر آن‌ها «اخراج» کنند؟ کمیسیون مرکزی انتخابات پاسخ واضحی می‌دهد: خود مردم نمی‌توانند کسی را اخراج کنند. اما آن‌ها می‌توانند به نمایندگان مجلس محلی (ماسلیهات) مراجعه کنند که حق دارند رأی عدم اعتماد به رئیس منتخب را صادر کنند. اما این ابتکار باید توسط حداقل ۲۰٪ از کل نمایندگان حمایت شود. در مجموع، هیچ یک از آکیم‌های روستاها و سایر سکونتگاه‌ها که از سال ۲۰۲۱ انتخاب شده‌اند، از سمت خود برکنار نشده‌اند.
با این حال، آمان مامبتالیف این آزمایش را کاملاً موفق می‌داند:
- «من تابستان امسال زیاد در کشور سفر کردم، متوجه شدم که در سکونتگاه‌هایی که شهروندان نام آکیم را می‌دانند، جایی که خودشان او را انتخاب کرده‌اند، هم جاده‌ها صاف است، هم چراغ‌های خیابان روشن است و به طور کلی نظم برقرار است. این یک ارتباط مستقیم است: مردم آکیم را انتخاب کرده‌اند، از او اجرای وعده‌ها و به طور کلی کنترل را مطالبه می‌کنند. و او به سادگی مجبور است به این الزامات پاسخ دهد»، این تحلیلگر سیاسی مطمئن است.
او معتقد است که جامعه قزاقستان به تدریج بیشتر درک می‌کند که می‌تواند بر توسعه کشور تأثیر بگذارد. اما برای تسریع این روند، باید ابتکار عمل دقیقاً از «پایین» باشد: سازوکارها از «بالا» ایجاد شده‌اند.
- «انسان بد یا خوب وجود ندارد، کنترل وجود دارد. یک سیاستمدار هر چقدر هم خوب باشد، اگر بفهمد که یک «ماسلیهات جیبی» دارد و کنترلی وجود ندارد، مرتکب تخلف خواهد شد. اکنون همه به تماشای سانژار بوکایف هستند که در آلماتی راه می‌رود و آکیمات‌های مناطق را رسوا می‌کند. اخیراً، یک گذرگاه ۴۰۰ میلیون تِنگه‌ای پیدا کرد. اما قطعاً در ماسلیهات برای تأمین مالی این گذرگاه با چنین مبلغ هنگفتی رأی داده شده است. چرا؟ ندیده بودند؟ یا فکر می‌کردند کسی متوجه نمی‌شود؟ در یک جامعه بالغ، درست بود که پس از این، سؤال اعتماد رأی‌دهندگان به این نمایندگان مطرح شود»، او می‌گوید.
لازم به ذکر است که رأی‌دهندگان چنین حقی را دارند. اما قزاق‌ها هنوز به ندرت از آن استفاده می‌کنند.
چمع بندی
در نهایت، این انتخابات یک شمشیر دو لبه است. از یک سو، فرصتی برای افزایش پاسخگویی مدیران محلی در برابر شهروندان فراهم می‌کند و همانطور که تحلیلگر اشاره کرد، می‌تواند به بهبود ملموس در زیرساخت‌ها و خدمات شهری منجر شود. از سوی دیگر، اگر شهروندان نقش خود را به رأی دادن محدود کنند و از ابزارهایی مانند نظارت بر عملکرد نمایندگان ماسلیهات و مطالبه‌گری فعال استفاده نکنند، این اصلاحات به تغییری سطحی محدود خواهد شد. بنابراین، موفقیت این طرح نه در صندوق‌های رأی، بلکه در فرهنگ سیاسی که پس از آن در جامعه شکل می‌گیرد، مشخص خواهد شد. انتخابات شهر "سمی" نه تنها سرنوشت آن شهر، بلکه آینده دموکراسی محلی در کل قزاقستان را رقم خواهد زد.
آلماتی قزاقستان
منبع:
https://ulysmedia.kz/analitika/60421-osobennosti-mestechkovoi-demokratii-smogut-li-izbrannye-akimy-sdelat-kazakhstan-protsvetaiushchim/
نظر شما