گزارش:
نشست قبله صرفاً دیداری میان رهبران تُرک نبود، بلکه به مرحله‌ای مهم از تقویت نهادی جهان تُرک تبدیل شد. در شرایطی که تنش‌های ژئوپلیتیکی در حال افزایش و نظم جهانی در حال بازنگری است و مراکز سنتی قدرت دچار بحران شده‌اند، سازمان کشورهای تُرک به تدریج به بستری برای شکل‌گیری الگوی جدیدی از همبستگی منطقه‌ای تبدیل می‌شود. الگویی مبتنی بر ارزش‌های تاریخی و فرهنگی مشترک، شفافیت و توسعه فناورانه.
پیام‌های کلیدی رهبران کشورها
- قزاقستان:
محورهای اصلی سخنرانی قاسم ژومارت توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان، بر چند حوزه کلیدی متمرکز بود:
صلح و امنیت:
رئیس‌جمهور قزاقستان تأکید کرد که نظام امنیت جهانی در بحران قرار دارد. او از امضای «اعلامیه روابط صلح‌آمیز» میان آذربایجان و ارمنستان استقبال کرد و آن را نمونه‌ای از حل مسالمت‌آمیز مناقشات طولانی‌مدت دانست. توکایف اهمیت «نشست تعامل و اقدامات اعتمادسازی در آسیا» (CICA) را یادآور شد و از کشورهای تُرک برای حمایت از تبدیل آن به یک سازمان بین‌المللی کامل قدردانی کرد. از جمله پیشنهادهای مشخص وی، ایجاد «شورای امنیت سایبری OTS» بود تا هماهنگی و توسعه حفاظت دیجیتال را تضمین کند.
اقتصاد:
توکایف اقتصاد را بنیان ثبات و شکوفایی دانست و خواستار اجرای کامل برنامه «چشم‌انداز جهان تُرک ۲۰۴۰» و بهره‌گیری از ظرفیت «صندوق سرمایه‌گذاری تُرک» شد. او پیشنهاد کرد فهرستی از پروژه‌ها برای تأمین مالی از سوی این صندوق آماده شود و «برنامه همکاری صنعتی» تصویب گردد تا حوزه‌های اولویت‌دار تعامل مشخص شود. همچنین اعلام کرد که قزاقستان در سال ۲۰۲۶ میلادی ریاست «اتاق بازرگانی و صنایع کشورهای تُرک» را بر عهده خواهد داشت.
دیجیتالی‌سازی و هوش مصنوعی:
قزاقستان هدف استراتژیک خود را تبدیل شدن به کشوری کاملاً دیجیتال تعیین کرده است. رئیس‌جمهور اعلام کرد که بیش از ۴۰۰ هزار دانشجو در زمینه هوش مصنوعی آموزش دیده‌اند و خبر از تأسیس دانشگاه پژوهشی هوش مصنوعی با اعطای بورسیه به دانشجویان کشورهای تُرک داد. توکایف همچنین پیشنهاد ایجاد «مرکز نوآوری دیجیتال OTS» را بر پایه پلتفرم Alem.AI مطرح کرد تا از استارتاپ‌ها و پروژه‌های فناورانه مشترک حمایت شود. وی ابتکار برگزاری نشست غیررسمی OTS در جمهوری قزاقستان را با محوریت «هوش مصنوعی و توسعه دیجیتال» اعلام نمود.
بوم‌شناسی و محیط‌زیست:
او به پروژه "دالان سبز انرژی" میان قزاقستان، آذربایجان و ازبکستان اشاره کرد و پیشنهاد داد «شورای تجارب برتر در بهره‌وری انرژی» ایجاد شود. توکایف همچنین به کمبود منابع آبی و کاهش سطح دریای خزر اشاره کرده و آن را تهدیدی زیست‌محیطی مشترک برای منطقه دانست.
فرهنگ، همکاری‌های انسانی و جوانان:
توکایف بر نقش پیوندهای فرهنگی به عنوان اساس وحدت تأکید کرد. او یادآور شد که "شهر آکتائو" به عنوان «پایتخت فرهنگی جهان تُرک» و "شهر آلماتی" به عنوان «پایتخت جوانان تُرک» انتخاب شده‌اند. وی پیشنهاد برگزاری «مجمع اقتصاد خلاق» در آلماتی و تأسیس «باشگاه پژوهشگران جهان تُرک» در چارچوب آکادمی تُرک را مطرح کرد. به گفته او، آموزش، علم و هنر ارزش‌هایی هستند که «افق‌های تمدن را گسترش می‌دهند».
- آذربایجان:
رئیس‌جمهور آذربایجان، که ریاست دوره‌ای سازمان را بر عهده گرفت، بر اهمیت ژئوپلیتیکی OTS و نقش آن در ثبات قفقاز جنوبی تأکید کرد:
«سازمان کشورهای تُرک یک مرکز ژئوپلیتیکی با وزن نظامی و اقتصادی قابل توجه است. صلح با ارمنستان دروازه‌های ثبات را می‌گشاید و دالان زنگزور شریان حیاتی کل منطقه خواهد بود.»
از جمله ایده‌های مطرح‌شده، برگزاری رزمایش‌های مشترک نظامی در آذربایجان در سال ۲۰۲۶ میلادی و ایجاد «دالان سبز انرژی» به سمت اروپا بود.
- ترکیه:
رهبر ترکیه تمرکز خود را بر تقویت سازمان کشورهای تُرک به عنوان بازیگری بین‌المللی و مقابله با تهدیدهای جهانی معطوف کرد:
- نقش در جهان: بر ضرورت انطباق سازمان با «واقعیت‌های در حال تغییر» و تبدیل آن به یک «نهاد اصول‌محور» که مواضعی واحد در مسائل بین‌المللی اتخاذ می‌کند، تأکید شد.
- اصلاح ساختار سازمان ملل: بر ناکارآمدی شورای امنیت سازمان ملل تأکید و از OTS خواسته شد تا صدای خود را در عرصه جهانی تقویت کند.
- امنیت منطقه‌ای: دعوت به اتخاذ موضعی واحد در مقابله با تروریسم، مهاجرت غیرقانونی و تهدیدات سایبری.
- الفبای مشترک و همکاری دفاعی: طرح ابتکار در خصوص ایجاد الفبای واحد برای کشورهای تُرک و تأکید بر ضرورت حیاتی حفظ شتاب همکاری در صنایع دفاعی.
- مسئله فلسطین/غزه: تأکید بر این باور که تنها راه تحقق صلح پایدار، تشکیل دو دولت است، و محکومیت اقدامات تهدیدآمیز علیه ثبات منطقه.
- ازبکستان:
ازبکستان مجموعه‌ای از ابتکارات را برای تعمیق همگرایی اقتصادی و مقابله با تهدیدهای ایدئولوژیک ارائه کرد:
- فضای اقتصادی: پیشنهاد تشکیل «فضای جدید فرصت‌های اقتصادی» و ایجاد «شورای دائمی همکاری اقتصادی کشورهای تُرک» با دفتر اجرایی در تاشکند.
- راهبردهای همگرایی: پیشنهاد تدوین «استراتژی توسعه سازمان کشورهای تُرک تا سال ۲۰۳۰ میلادی» و حمایت از تسریع در تصویب «توافق‌نامه مشارکت راهبردی«
- لجستیک و کریدورها: دعوت به تضمین رقابت‌پذیری «کریدور میانی» و طرح اتصال آن به پروژه‌های «چین–قرقیزستان–ازبکستان» و «کریدور ترانس‌افغان«
- امنیت غذایی: ایده تبدیل شدن به یکی از رهبران جهانی در تولید محصولات کشاورزی ارگانیک تحت یک برند واحد تُرکی.
- مبارزه ایدئولوژیک: پیشنهاد تدوین «برنامه اقدام برای مقابله با ایدئولوژی‌های افراطی و رادیکال در میان جوانان» و مبارزه با تمامی اشکال اسلام‌هراسی.
- قرقیزستان:
رئیس‌جمهور صادر جاپاروف، جمع‌بندی دوره موفق ریاست قرقیزستان بر سازمان را ارائه داد:
- نتایج ریاست: اعلام شد که در طول این دوره، بیش از ۱۲۴ رویداد در سطح عالی با موفقیت برگزار شده است.
- حقوق دیجیتال: ابتکار امضای «توافق‌نامه شناسایی متقابل امضاهای الکترونیکی» با هدف به رسمیت شناختن اسناد دیجیتال در سطح حقوقی.
- میراث فرهنگی: اعلام برگزاری «ششمین دوره بازی‌های جهانی عشایر» در سال ۲۰۲۶ میلادی در قرقیزستان با برنامه‌ریزی برای همزمانی آن با نشست سازمان همکاری شانگهای (SCO).
- گام سیاسی: برگزاری نخستین نشست سران دولت‌ها در تاریخ سازمان در شهر بیشکک به عنوان گامی تاریخی و نمادین توصیف شد.
روندهای اصلی اجلاس
۱. همگرایی ژئوپلیتیکی:
رهبران کشورهای عضو، بر مسیر شکل‌دهی به سازمان کشورهای تُرک به‌عنوان یک بلوک واحد که قادر است بر فرآیندهای سیاسی و اقتصادی در اوراسیا و خاورمیانه تأثیر بگذارد، تأکید کردند.
۲. ادغام اقتصادی:
ابتکاراتی در زمینه سرمایه‌گذاری، صنعت و لجستیک تصویب شد، از جمله توسعه مسیرهای «کریدور میانی» و «کریدور زنگزور» و همچنین تقویت نقش «صندوق سرمایه‌گذاری تُرک».
۳. دیجیتالی‌سازی و نوآوری:
موضوعات مرتبط با هوش مصنوعی، امنیت سایبری و زیرساخت‌های دیجیتال به‌عنوان اولویت‌های توسعه پایدار وارد دستور کار نشست شدند.
۴. ابعاد انسانی و دفاعی:
ابتکارات مشترک نظامی، طرح ایجاد الفبای واحد و پروژه‌های فرهنگی، به‌منزله شکل‌گیری رمز هویتی مشترک جهان تُرک ارزیابی شدند.
ضرورت حضور ایران: در شرایطی که روند همگرایی تُرک‌ها شتاب می‌گیرد و معماری جدیدی از همکاری منطقه‌ای در حال شکل‌گیری است، همکاری با جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از مراکز اصلی قدرت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در اوراسیا، اهمیت ویژه‌ای می‌یابد.
ایران با برخورداری از موقعیت جغرافیایی راهبردی میان دریای خزر و خلیج فارس، می‌تواند به حلقه‌ی اتصال میان کشورهای تُرک، خاورمیانه و جنوب آسیا تبدیل شود. ظرفیت‌های ترانزیتی و لجستیکی ایران، زیرساخت‌های پیشرفته انرژی و پیوندهای تاریخی با ملت‌های آسیای مرکزی، زمینه مساعدی برای تعاملات چندجانبه فراهم می‌سازد.
مشارکت ایران در طرح‌هایی نظیر توسعه کریدور میانی و مسیر زنگزور از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا این پروژه‌ها قادرند ارتباط مستقیم مناطق مختلف را تضمین کرده، جریان تجارت را کارآمدتر ساخته و امنیت غذایی و انرژی منطقه را تقویت نمایند.
از منظر فرهنگی و انسانی نیز، ایران و کشورهای تُرک دارای ارزش‌های معنوی و فرهنگی مشترکی‌اند که بر پایه احترام متقابل، گفت‌وگوی تمدن‌ها و سنت‌های مشترک مشرق‌زمین استوارند. همکاری در زمینه علم، آموزش و فرهنگ می‌تواند بستری برای تقویت تفاهم متقابل و توسعه ابتکارات مشترک انسانی فراهم آورد.
در شرایط آشفتگی جهانی و ضرورت شکل‌گیری مراکز قدرت منطقه‌ای پایدار، حضور ایران در چارچوب همکاری با سازمان کشورهای تُرک (OTS) چشم‌اندازی نو برای ایجاد فضایی مبتنی بر اعتماد و ثبات می‌گشاید؛ فضایی که می‌تواند توازن منافع و امنیت بلندمدت در سراسر اوراسیا را تضمین کند.
نکته:
نشست سران با امضای "بیانیه قبله به پایان رسید. ریاست دوره‌ای سازمان کشورهای تُرک از قرقیزستان به جمهوری آذربایجان واگذار شد. نشست قبله سال ۲۰۲۵ میلادی نقطه‌عطفی در تاریخ این سازمان بود که گذار از مرحله همکاری‌های فرهنگی به مرحله ادغام راهبردی را نشان داد. در نتیجه، سازمان کشورهای تُرک موقعیت خود را به‌عنوان یک مرکز مستقل قدرت منطقه‌ای تثبیت کرد؛ مرکزی که کشورهای دارای میراث مشترک، وابستگی اقتصادی متقابل و جاه‌طلبی‌های فناورانه را گرد هم می‌آورد.
در فضایی که نهادهای جهانی دچار بحران شده و جهان به سمت قطبی‌سازی پیش می‌رود، کشورهای تُرک در حال ایجاد «محور ثبات» خود هستند، محوری که بر پایه همکاری، نوآوری و امنیت جمعی بنا شده است.
بیانیه قبله، این مسیر را به‌طور رسمی تثبیت کرد و به‌عنوان مانیفست واقعیت نوین اوراسیایی شناخته شد؛ واقعیتی که در آن جهان تُرک نه به‌عنوان «موضوع» بلکه به‌عنوان فاعل سیاست جهانی ظاهر می‌شود.
منبع:
https://kazislam.kz/ru/2025/10/sammit-otg-v-gabale-novye-akcenty-tyurkskoj-integracii/
نظر شما