خانم ساویتریبای فوله؛ نخستین زن معلم هندو در نظام آموزشی نوین هند

خانم ساویتریبای فوله (۱۸۳۱–۱۸۹۷) فعال اجتماعی، آموزگار و شاعر پیشگام هندو بود که از حقوق زنان و آموزش آنان در هند دفاع کرد. او در سال ۱۸۴۸، همراه با همسرش جیوتیرائو فوله، نخستین مدرسه دخترانه هند را بنیان نهاد. تلاش‌های او در زمینه مبارزه با تبعیض طبقاتی، ازدواج کودکان و رسم غیرانسانی ساتی (سوزاندن زن همراه با جسد شوهر) از جمله اقدامات برجسته‌اش در مسیر اصلاحات اجتماعی بود. وی همچنین کلینیکی برای مراقبت از بیماران مبتلا به طاعون تأسیس کرد که خود نیز بعدها به این بیماری مبتلا شد. ساویتریبای به عنوان یکی از چهره‌های کلیدی جنبش اصلاحات اجتماعی در ایالت ماهاراشترا شناخته می‌شود.

او در طبقه اجتماعی «مالی» (طبقه‌ای از هندوها که عمدتاً به باغبانی و کشاورزی مشغول‌اند) متولد شد و در سنین جوانی با جیوتیرائو فوله ازدواج کرد. در ابتدا بی‌سواد بود اما همسرش آموزش او را در خانه آغاز کرد. سپس تحت راهنمایی ساخارام یشوانت پارنجپه و کشاو شیورام بهاوالکار به تحصیل ادامه داد. ساویتریبای در شهرهای پونا و احمدنگر آموزش دبیری دید و به نخستین زن معلم حرفه‌ای و مدیر مدرسه در هند تبدیل شد.

در سال ۱۸۴۸، او به همراه جیوتیرائو و ساگونابای کشیرساگر، نخستین مدرسه دخترانه کشور را در منطقه بیدوادا پونا با برنامه درسی پیشرفته شامل ریاضیات، علوم و مطالعات اجتماعی تأسیس کرد؛ اقدامی که با مخالفت شدید جامعه روبه‌رو شد.

فعالیت حرفه‌ای ساویتریبای با تلاش‌های بی‌وقفه‌اش در گسترش آموزش برای دختران و اقشار محروم ادامه یافت. تا سال ۱۸۵۱، او و همسرش سه مدرسه دخترانه با حدود ۱۵۰ دانش‌آموز را اداره می‌کردند. در مجموع، آن‌ها ۱۸ مدرسه تأسیس کردند. همچنین در سال ۱۸۵۱، مرکزی برای حمایت از حقوق زنان با نام «ماهیلا سوا ماندال» و در سال ۱۸۵۳، مرکزی برای پیشگیری از نوزادکشی در میان زنان بیوه با عنوان «بالهاتیا پراتیبنداک گریها» راه‌اندازی کردند.

پس از پایان دوره آموزش معلمی، ساویتریبای تدریس دختران را در پونا آغاز کرد. مدرسه‌ای که در ژانویه ۱۸۴۸ تأسیس شد، ابتدا ۹ دانش‌آموز داشت و بعدها به ۲۵ نفر رسید. این مدرسه از برنامه درسی غربی بهره می‌برد. خانواده فوله به دلیل مخالفت‌های اجتماعی، به خانه عثمان شیخ نقل مکان کردند و فعالیت‌های آموزشی خود را در آنجا ادامه دادند. تا پایان سال ۱۸۵۱، سه مدرسه دخترانه با حدود ۱۵۰ دانش‌آموز تحت مدیریت آن‌ها بود. روش‌های تدریس آن‌ها نسبت به مدارس دولتی مؤثرتر بود و باعث شد تعداد دختران ثبت‌نام‌شده از پسران بیشتر شود.

با وجود موفقیت‌ها، آن‌ها با مقاومت شدید محافظه‌کاران روبه‌رو شدند. ساویتریبای حتی مورد حمله قرار گرفت. در نهایت، به دلیل فشارهای اجتماعی، از خانه پدر جیوتیرائو اخراج شدند. پس از نقل مکان به خانه عثمان شیخ، ساویتریبای با فاطمه شیخ آشنا شد که به همکار نزدیکش تبدیل شد. آن‌ها در سال ۱۸۴۹ مدرسه‌ای مشترک تأسیس کردند و فاطمه به نخستین زن مسلمان معلم در هند تبدیل شد.

در دهه ۱۸۵۰، خانواده فوله دو مؤسسه آموزشی برای ترویج آموزش در میان اقشار محروم تأسیس کردند که منجر به ایجاد مدارس متعدد شد. جیوتیرائو در مصاحبه‌ای در سال ۱۸۵۳ بر اهمیت آموزش زنان برای پیشرفت ملی تأکید کرد و چالش‌هایی مانند کمبود حمایت مالی را مطرح ساخت. تا سال ۱۸۵۲، سه مدرسه با ۲۷۳ دانش‌آموز دختر تحت مدیریت آن‌ها بود، اما تا سال ۱۸۵۸، به دلیل کاهش بودجه و اختلافات مدیریتی، همه مدارس تعطیل شدند.

امروزه میراث ساویتریبای فوله به عنوان «مادر آموزش مدرن هند» زنده است و از طریق یادبودها، نام‌گذاری مؤسسات و بازنمایی‌های فرهنگی گرامی داشته می‌شود. او در کنار بی. آر. امبدکار، قانون‌گذار برجسته هند، به نماد موفقیت برای طبقات محروم تبدیل شده است.

منابع:

https://www.britannica.com/biography/Savitribai-Phule

https://en.wikipedia.org/wiki/Savitribai_Phule

https://www.scribd.com/document/156197749/Savitribai-Jyotirao-Phule