گفتگو: مرکز لوادا سنتر به سفارش کنگره یهودیان روسیه اولین تحقیقات اجتماعی گسترده درباره وضعیت امروز یهودستیزی در روسیه را بررسی کرد. این تحقیق برای اولین بار در ۲۰ سال گذشته انجام گرفته است. تحقیقات نشان دادند که با وجود رشد پدیده بیگانه هراسی در کشور، نگاه مردم به یهودیان بهتر شده است. به عنوان مثال در سال ۱۹۹۰ تنها ۳۷% مردم جامعه یهودیان را انسان­هایی شریف و قانون­مدار می­نامیدند، حال آنکه در سال ۲۰۱۶ این آمار به ۵۴% رسیده است. با این حال امروز ۵۷% مردم معتقد هستند که «برای یهودیان پول و منفعت شخصی بر روابط انسانی ارجح» است. نتایج تحقیقات منتشر نشده است، اما ایلیا ژیگولِف خبرنگار ویژه سایت تحلیلی «مدوزا» ضمن گفتگو با یوری کانِر رئیس کنگره یهودیان روسیه و الکسی لوینسون رئیس بخش مطالعات اجتماعی «لوادا سنتر» به تشریح شرایط می­پردازد.

-        تا جایی که به خاطر دارم، سال­ها است که روی این موضوع مطالعه نشده است؛ اولین بار در سال ۱۹۹۰ و آخرین بار سال ۱۹۹۷ به این موضوع توجه شد. چه چیز باعث شد که روی این مساله کار کنید؟

یوری کانر: ما دائما با واکنش­های متضاد نسبت به رویدادهای مختلف سروکار داریم. گاهی برخی مسائل به شکل زنگ هشدار، نمود پیدا می­کنند. مثلا همین چند وقت پیش در منطقه اولیانوفسک قبر یک یهودی را در گورستان یهودیان منفجر کردند. واکنش­ها به این مساله شدید بود و عده­ ای بلافاصله روی مساله یهودستیزی در روسیه انگشت گذاشتند. از طرف دیگر، می­شنویم که یهودیان در کشور ما زندگی خوب و راحتی دارند و اوضاع آنها بهتر از گذشته است. در این شرایط ما به فکر می­افتیم که تحلیل بهتری از اوضاع داشته باشیم.

دلیل دیگر هم این است که با بروز اختلافات بین روسیه و اوکراین، روسیه را پیوسته متهم به یهودستیزی می­کنند و همین می­تواند آتش به پاکند.

-        آیا حاکمان رسمی کی­یف روسیه را متهم به یهودستیزی می­کنند؟

کانر: خیر. این مساله بیشتر در شرق اوکراین و کریمه مشاهده می­شود. به عنوان مثال در فوریه سال ۲۰۱۴ روی یک کنیسه در شهر سیمفروپول مطالب ناپسندی نوشته بودند. این موضوع باعث کج­فهمی و نافهمی شد. ما متوجه شدیم که هیچ تحقیق جدی برای تحلیل درست از وضعیت صورت نگرفته است. این تحقیقات برای گفتگو با جامعه علمی و ارگان­های دولتی لازم هستند.

موضوع مهم این است که اسرائیل برای روسیه مثل سایر کشورهاست و حتی این کشور را محل مناسبی برای استراحت و برخورداری از خدمات پزشکی می­دانند.

-        آیا در شرایطی که اسرائیل شریک اصلی امریکا در خاورمیانه به شمار می­رود، مساله یهودستیزی در روسیه روی رفتار اسرائیل تاثیر نگذاشته است؟

لوینسون: خیر. مساله اینجاست که روس­ها از مسایل خاورمیانه و سوریه سردرنمی­آورند. ما در این تحقیقات راجع به اختلافات اعراب – اسرائیل از مردم سوالاتی را پرسیدیم. در بیشتر موارد مردم می­گفتند: "به ما ارتباطی ندارد". خیلی­ها معتقد بودند که روسیه نباید در این اختلافات موضع مشخصی اتخاذ کند. این در حالی است که طی دوران حکومت شوروی، پیوسته درباره حمایت از اعراب در مبارزه با صهیونیسم صحبت می­شد، اما امروز کسی اینطور فکر نمی­کند.

-   به موضوع مشاهد برخی نمودهای ضدصهیونیستی در جامعه برمی­گردم. آیا متوجه شده ­اید که طی سال­های اخیر یهودیان دوباره به تیتر رسانه­ های گروهی برگشته ­اند؟ به عنوان مثال وقتی صحبت از یهودیان اپوزیسیون به میان می­آید، آهنگ «هاوا ناگیلا»[۱] در پس زمینه متن پخش می­شود. کانال «راسیا ۲۴» زمانی که نخست وزیر جدید اوکراین را معرفی می­کرد گفت: "ما درباره نخست وزیر جدید اوکراین چه می­دانیم؟ او یهودی است. جزییات در گزارش آمده".

کانر: کار این کانال کاملا غیرحرفه­ای بود. هیچ اطلاعاتی راجع به او پیدا نکردند و تصمیم گرفتند راجع به مذهب او صحبت کنند. در دوران پساشوروی چندین مرتبه نخست­وزیران روسیه، یهودی تبار بوده­اند. هیچ فردی به این مساله توجهی نداشت؛ چرا ما باید به این موضوع در اوکراین توجه نشان بدهیم؟

در واقع، رسانه­ های گروهی از این موضوع «یهود و یهودیت» زیاد استفاده می­کنند. سنگی را پرتاب می­کنند و منتظر واکنش می­شوند. اگر واکنشی نباشد، آنها هم سکوت می­کنند.

-        با وجود بالارفتن بیگانه ­هراسی، نگاه منفی مردم به یهودیان کمتر می­شود. لطفا بگویید در این تحقیقات چه چیز بیش از همه باعث تعجب شما شد؟ و چه چیز دور از انتظار بود؟

لوینسون: ما به این نتیجه رسیدیم که یهودستیزی یک خط مشی سیاسی است که تداوم دارد. در هر دوره­ای یک نفر پیدا می­شود که روی دکمه یهودستیزی فشار بدهد. اصلا هم ربطی به خواست مردم ندارد. برعکس این روند از بالا به پایین یعنی از نخبگان به جامعه منتقل می­شود. ما با انجام این تحقیقات متوجه شدیم که جدیترین شکل یهودستیزی در لایه نخبگان روسیه وجود دارد.

-        چرا؟ به خاطر رقابت است؟

لوینسون: بله. یهودیان در سطح توده مردم با روس­ها و سایر ملی­گرایان رقابت نمی­کنند. با اینحال، موضوع یهود و یهودیان در تلویزیون همیشه هست؛ زیرا این موضوع جذب مخاطب می­کند. ما در پایان تحقیقات به این نتیجه رسیدیم که یهودستیزی در جامعه امروز روسیه بسیار پایین است و اگر دوباره شدت بگیرد، منبع آن از لایه­ های بالایی است.

کانر: بله، بیشترین مظاهر یهودستیزی با نخبگان و افرادی مرتبط است که ما در زمره نخبگان قرار می­دهیم. دادستان در پرونده «فاربر»[۲] در دادگاه آشکارا گفت: "آیا شخصی با نام خانوادگی فاربر می­تواند قانونمدار باشد و دزدی نکند؟" ما تا پیش از این به پرونده­های متهمین یهودی کاری نداشتیم، اما در جریان این تحقیقات به پرونده­ها هم مراجعه کردیم. چندی پیش در منطقه چلیابینسک (واقع در اورال) در جلسه «روسیه واحد» شخصی گفت که نباید اجازه بیان عبارات ضدیهود را بدهیم.

لوینسون: در خصوص دولت هم باید گفت که طبق برخی شواهد می­توانیم تنها حدس بزنیم که نسبت به مساله ناسیونالیسم با دقت و احتیاط برخورد می­کنند.

-        تا جایی که به خاطر دارم، در تحقیقات شما گفته شده که مساله «یهود» از دستورکار روز خارج شده است؟

لوینسون: بله. امروز دیگر در دستور کار روز نیست. یهودیان در فولکلور باقی مانده­ اند و همچون گذشته قهرمان بخشی از لطیفه­ ها هستند.

-        ما امروز شاهد افزایش نگاه مثبت مردم به یهودیان هستیم.

لوینسون: بله همینطور است. این موضوع دیگر جذابیت چندانی برای مردم ندارد. هرکه در این باره سخنان تند بگوید، برچسب یهودستیز می­خورد.

-        طبق برآوردهای شما، در سوال «آیا یهودیان کارمندان خوبی هستند» ما از ۴۳% در سال ۱۹۹۰ به ۶۶% در سال ۲۰۱۶ رسیده­ایم.

لوینسون: بله همینطور است. امروز ارزیابی از کار یهودیان مثبت است.

 -        در این سال­ها سهم افرادی که یهودیان را ثروتمندتر از سایرین می­دانند به اندازه ۱۰% بیشتر شده است.

 لوینسون: در واقع حسادت بیشتر شده است. اما به طور کل این اعتقاد از قدیم وجود داشته که یهودیان ثروتمند و جاه طلب هستند. البته از طرف دیگر به آنها نسبت خساست، بسته بودن و چیزهای دیگر هم می­دهند. این اظهارنظرها بیشتر به شاکله­های ذهنی برمی­گردد تا واقعیت­ها.

-        یک سوال دیگر درباره تحقیقات. از سال ۱۹۹۰ تعداد افرادی که معتقد بودند یهودیان همگام با سایر اقوام در جنگ میهنی حضور داشته­ اند از ۴۶ به ۷۰% رسیده است. به عبارتی یهودیان هم در پیروزی تاریخی نقش داشته ­اند؟

لوینسون: کسی آنها را به این پیروزی اضافه نکرده، فقط آنها را از این واقعیت خط نزده­اند.

-        میخاییل خاداروفسکی می­گفت که «در روسیه هیچ کس یک انسان یهودی تبار را رقیب حساب نمی­کند». آیا جامعه ­شناسان هم این سخن را تایید می­کنند؟

کانر: نخست وزیر روسیه یهودی تبار بود.

-        اما نخست وزیری شغل انتخابی نیست.

لوینسون: ما در نظرسنجی­ها راجع به مساله قومیت سوالاتی طرح کردیم. به افراد گفتیم اگر همسایه، ساکن خانه روبه‌رویی، رئیس و یا رئیس جمهور شما غیر روس باشد چه می­کنید. از قبل برای ما روشن بود که نتیجه چیست. در مقام همسایه و آشنا نمایندگان اقوام دیگر حساسیت­ برانگیز نیستند، اما وقتی صحبت از احراز کرسی­های بالاتر به میان می‌آید، نظرها تغییر می­کند. روس­ها فقط حاکمیت روس­ها را بر خود می­پذیرند. اگرچه در برخی محافل دیده­ام که به راحتی از تروتسکی و حتی یلتسین به عنوان حاکمان یهودتبار صحبت می­شود.

منبع: لواداسنتر

http://www.levada.ru/۲۰۱۶/۰۴/۲۲/russkie-schitayut-chto-imi-dolzhny-upravlyat-russkie/

[۱]  ترانه مشهود فولکوریک یهودی که در مراسم شادی یهودیان در مراسم هشت روزه جشن روشنایی حانوکا و دیگر جشن­های مذهبی و غیرمذهبی اجرا می­شود. این ترانه توسط یک شاعر یهودی در سال ۱۹۱۸ برای جشن گرفتن سیطره انگلیسی­ها بر فلسطین در جنگ جهانی اول سروده شد.

[۲]  ایلیا فاربر معلم و مدیر مرکز فرهنگ روستایی در شهر تِوِر بود که به خاطر سوء استفاده از اختیارات خود رشوه می­گرفت. در تابستان ۲۰۱۲ فاربر متهم شناخته شده و به هشت سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد. در تابستان سال ۲۰۱۳ به دلیل لغو تصمیم دادگاه عالی روسیه پرونده وی به تجدید نظر رفت و دوباره مقصر شناخته شد. با این حال پرونده همچنان در جریان بود و نهایتا در سال ۲۰۱۴ از زندان آزاد شد. بسیاری از رسانه­ها برخورد دادگاه و تصمیم قاضی را به اتهام فساد مالی غیرمنصفانه نامیدند.