سابقه و مهمترین فعالیت های زبان فارسی در ژاپن

تحقیقات مرتبط با زبان و ادبیات فارسی در ژاپن نسبت به غرب دیرتر آغاز شده است که احتمالا می تواند در آن زمان دلایلی چون کم‌تر بودن ارتباط بین دو کشور، شناخت محدود و ... در این موضوع دخیل بوده باشد، اما باید گفت از دهۀ دوم قرن بیستم محققان ژاپنی آثار ارزشمندی را در زمینۀ ادبیات فارسی منتشر ساختند و این روند رشد بسیار جدی به خود گرفت.

نخستین بار پروفوسور آراکی[۱] در سال ۱۹۲۰ رباعیات خیام را بر اساس نسخه کتابخانۀ بادلیان آکسفورد به ژاپنی ترجمه کرد و همین محقق در سال ۱۹۲۲ کتاب تاریخ ادبیات ایران را که شامل چهار فصل یعنی آثار دورۀ هخامنشیان، ادبیات اوستایی، ادبیات پهلوی و ادبیات فارسی است را تألیف نمود که با در نظر داشتن دورۀ زمانی و این موضوع که پیش از او در این زمینه به زبان ژاپنی تحقیق مستقلی صورت نگرفته است در زمزه آثار و اقدامات بسیار ارزشمندی قرار می گیرد.

بعد از  پروفسور آراکی، در سال ۱۹۴، پروفسور گامو[۲] کتاب تاریخ و فرهنگ ایران را منتشر کرد و در این اثر نویسنده، اطلاعات جامعی دربارۀ فردوسی، سعدی و حافظ ارائه نمود و در ادامه هم در سال ۱۹۷۴، گلستان سعدی را به طور کامل به ژاپنی ترجمه کرد و در همان سال کتاب شاعران ایرانی را که دربردارندۀ اطلاعات مهمی دربارۀ عصر سعدی و حافظ است به زیور طبع آراست.

در سال ۱۹۴۹ مرحوم اوگاوا[۳] رباعیات خیام را از روی متن تصحیح شدۀ صادق هدایت ترجمه کرد که این ترجمه بسیار مورد اقبال ژاپنی‌ها قرار گرفت و بارها تجدید چاپ شد.

در سال ۱۹۵۱ پروفسور ساوا [۴] دیگر بار گلستان سعدی را به ژاپنی ترجمه و منتشر نمود و پس از این تاریخ با حضور و فعالیت‌های چشمگیر استاد کورایاناگی مطالعات حوزۀ ادبیات فارسی در ژاپن پویاتر و پربارتر پیش رفت.

استاد کورویاناگی شاگرد استاد گامو بود و سال‌ها در تهران زیر نظر محمد معین و پرویز ناتل خانلری به تحقیق و پژوهش در حوزه زبان و ادبیات فارسی پرداخت و در سال ۱۹۶۴ وی به همراه استاد گامو کتابی با عنوان "مجموعه آثار عربی و فارسی" منتشر کردند که در این اثر استاد گامو ترجمۀ ژاپنی گزیده‌ای از گلستان، بوستان، مثنوی معنوی و غزلیات شمس را ارائه کرد و استاد کورویانگی نیز ترجمۀ ژاپنی رستم و سهراب، گزیده‌ای از قابوس‌نامه و گزیده‌ای از رباعیات خیام و تاریخچه‌ای از سیر ادبیات فارسی از آغاز تا جامی را افزود.

در سال ۱۹۶۹ استاد کورایاناگی قابوس نامه و چهارمقاله را به طور کامل  به ژاپنی ترجمه کرد و در همان سال گزیده‌ای از شاهنامۀ فردوسی را به ژاپنی برگرداند.

وی در سال۱۹۷۱ ترجمۀ کامل "هفت پیکر"، در سال ۱۹۷۶ ترجمۀ "دیوان حافظ"، در سال ۱۹۷۷ "تاریخ ادبیات فارسی"، در سال۱۹۸۰ "شاعران ایران"، در سال ۱۹۸۲ "دستور مفصل فارسی"، در سال ۱۹۸۴ "تاریخ زبان فارسی"، در سال ۱۹۸۸ "فرهنگ فارسی به ژاپنی" و کمی بعدتر "فرهنگ ژاپنی به فارسی" را به جامعه علمی عرضه نمود که نقش ماندگاری در این خصوص در میان محققان و اندیشمندان ژاپنی برجای گذارده است.

در همان دوره و در سال ۱۹۷۸ پروفسور ایزوتسو[۵]  اسلام‌شناس شهیر ژاپنی، "فیه ما فیه" مولوی را به ژاپنی ترجمه کرد.

پس از پروفسور کورایاناگی، خانم پروفوسور امیکو اوکادا[۶]  که مدتی هم ریاست کرسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مطالعات خارجی توکیو را بر عهده داشت و بیش از ۵۰ سال از عمر خود را در زمینه ایران شناسی و زبان و ادبیات فارسی مصروف کرد، نقش مهم و ماندگاری را در شناساندن متون ادبی ایران در ژاپن ایفا نمود.

وی در سال ۱۹۷۷ "خسرو و شیرین"، در سال ۱۹۸۱ "لیلی و مجنون"، در سال ۱۹۹۰ "ویس و رامین"، در سال ۱۹۸۲ "اساطیر ایرانی" و در سال ۱۹۸۷ "داستان اسکندر" را به زبان ژاپنی منتشر کرد و البته زوند فعالیت های این استاد برجسته در سال حدود ۸۵ سالگی ادامه دارد و اخیرا هم چاپ دوم کتاب جدیدالتالیف وی با عنوان"قلب ایرانی: ایران سرزمین شعر و سخن" توسط انتشارات جین بون شوکان منتشر شده است.

پروفسور اوکادا با دعوت و هماهنگی رایزنی فرهنگی به منظور سخنرانی، ملاقات با برخی شخصیت های ایرانی و همچنین حضور در نمایشگاه بین المللی کتاب، در سال ۱۳۹۶ به تهران سفر کرد و پس از بازگشت دریافت ها، خاطرات خود از این سفر و دوره های مختلف حضور در ایران از جمله دانشجویی را در قالب این کتاب به رشته تحریر درآورد و در مقدمه کتاب نیز از همکاری رایزنی فرهنگی در این خصوص و تامین برخی تصاویر و ... تقدیر نمود.

در سال ۱۹۸۳ استاد دیگر زبان و ادبیات فارسی در ژاپن، دکتر ناکامورا[۷]" داستان بوف کور" صادق هدایت را به ژاپنی ترجمه و منتشر کرد و پس از آن نیز برگزیده‌ای از داستان‌های کوتاه هدایت و جمال­زاده و مقالاتی در زمینۀ آثار و زندگی این نویسندگان منتشر کرد.

در سال ۱۹۸۱ استاد یامادا[۸]" نفرین زمین" جلال آل احمد را به ژاپنی های علاقه مند ارائه نمود و در همین دوران نیز دکتر یوکو فوجیموتو[۹] رئیس کرسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اوساکا نیز آثار فراوانی در زمینۀ داستان نویسی معاصر ایران از جمله "خانه آسمان" مجموعه آثار نویسندگان زن ایرانی، معرفی آثار ادبی معاصر ایران مانند جمال زاده و بزرگ علوی، تالیف خودآموز زبان و ادبیات فارسی و ... منتشر کرد.

از دیگر محققان عصر حاضر در ژاپن هم باید از استاد موریو فوجی‌ای[۱۰]  استاد و رئیس سابق کرسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مطالعات خارجی توکیو نام برد که آثار مختلفی را تالیف، ترجمه و منتشر نمود از جمله در سال ۱۹۸۹ ترجمه "تذکره الاولیاء" را منتشر کرد و دیگر کتاب ها مانند مطالعه "کشف الاسرار"، "جنبه های آداب صوفیانه در روح الارواح"، معرفی آثار "عطار نیشابوری" و "عرفان خراسانی" و ... را به جامعه ژاپن ارائه کرد.

دکتر آیانو ساساکی نیز یکی از اساتید این حوزه در دوران معاصر می باشد که در حال حاضر ریاست کرسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مطالعات خارجی توکیو را بر عهده دارد و از جمله تالیفات او می توان به ترجمه ژاپنی "الهی‌نامه عطار" در سال ۲۰۱۹ اشاره کرد.

این کتاب در قالب هشتصد و نود و ششمین مجموعه تویو بونکو ( کتابخانه شرقی) از مشهور ترین مجموعه کتاب ها در ژاپن و با حمایت رایزنی فرهنگی توسط انتشارات هیبونشا از مهمترین مجموعه های انتشاراتی ژاپن در زمینه های علمی و فرهنگی در ۲۰۰۰ نسخه به چاپ رسید و در حال حاضر در بازار کتاب این کشور در حال عرضه می باشد به چاپ رسید که بر اساس تصحیح و تعلیقات دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی است 

نویسنده:

دکتر سارا سعیدی 

استاد مدعو دانشگاه مطالعات خارجی توکیو