پس از درگذشت کاردینال فرانسوی «ژان لویی پیئر توران»[۱]، اسقف اسپانیایی «میگل آنخل آیوزو گیسو»[۲] جانشین وی گردید و به ریاست شورای پاپی گفتمان بینادینی مقرّ مقدّس (واتیکان) منصوب شد.
هسته اوّلیه شورای پاپی گفتمان بینادینی در سال ۱۹۶۴ میلادی با تأسیس دبیرخانه امور غیرمسیحیان در مقرّ مقدّس به دستور پاپ «پائولوِ[۳] دوم» شکل گرفت. این دبیرخانه طیّ دو دهه توسعه یافت و در سال ۱۹۸۸ میلادی عنوان آن به شورای پاپی گفتمان بینادینی[۴] تغییر یافت و در نهایت، در سال ۱۹۹۱ به دستور پاپ «ژان پل[۵] دوم» متحوّل گردید و ساختار فعلی خود را پیدا کرد.[۶]
مطابق ساختار فعلی، این شورا متشکّل از ۳۰ اسقف و کاردینال است که از مشاوره ۵۰ متخصص برخوردار بوده و زیر نظر رئیس، دبیر و دبیر دوم، در بخش‌های اسلام، آفریقا، آسیا، ادیان جدید، و... فعّال است. شورا در هر یک از این بخش‌ها کمیسیونی دارد. کمیسیون مربوط به روابط با مسلمانان با بهره‌گیری از ۸ مشاور، زیر نظر رئیس، نایب‌رییس و دبیر اداره میشود.[۷]
رئیس سابق این شورا، «کاردینال توران»، متولّد ۵ آوریل ۱۹۴۳ میلادی در شهر «بوردو»[۸] بود. وی در سال ۱۹۶۹میلادی رسماً کشیش گردید و از سال ۱۹۷۳میلادی جهت ادامه مطالعات در حوزه حقوق دینی در شهر رم مستقر شد. او پس از سفر به لبنان (۱۹۷۹ م.) از سال ۱۹۸۹میلادی، فعالیت خود را در بخش روابط بین‌الملل واتیکان آغاز کرد و یک سال بعد، سَراسقف گردید. وی در سال ۲۰۰۳ میلادی، در بخش مجموعه‌ها و کتابخانه‌های واتیکان آغاز به فعالیت کرد و به سمت کاردینال ارتقاء یافت. کاردینال توران در جریان جنگ عراق به عنوان فعّال حقوق بشر، رابط واتیکان و سازمان ملل متّحد بود. وی از سال ۲۰۰۷ میلادی به سمت رئیس شورای پاپی گفتمان بینادینی منصوب شد و از سال ۲۰۱۵ تا ۵ جولای ۲۰۱۸ میلادی که درگذشت، قائم‌مقام پاپ نیز بود.[۹]
جانشین وی، دبیر سابق این شورا، اسقف «آیوزو» متولّد ۱۷ ژوئن ۱۹۵۲ میلادی در شهر «سویل»[۱۰] اسپانیاست. وی در سال ۱۹۸۲ میلادی از مؤسّسه مطالعات عربی ـ اسلامی[۱۱] رم مدرک کارشناسی مطالعات عربی و اسلامی دریافت نمود و در همان سال رسماً کشیش شد. «آیوزو» در سال ۲۰۰۰ دکترای الهیات جزمی خود را از دانشگاه «گرانادا»[۱۲] اخذ کرد و تا سال ۲۰۰۲ در مصر و سودان مأمور بود. وی که به زبان‌های اسپانیایی، ایتالیایی، عربی، انگلیسی و فرانسوی تسلّط دارد، از سال ۱۹۸۹ میلادی پروفسور اسلام‌شناسی دانشگاه خارطوم، قاهره و مؤسّسه پاپی مطالعات عربی ـ اسلامی شهر رم بوده و بعدها به سمت ریاست این دانشگاه نیز ارتقاء یافته است. وی به عنوان فعّال گفتمان بینادینی، به کشورهای مصر، سودان، کنیا، اتیوپی و موزامبیک سفر نموده و دو کتاب و مقالات متعدّدی در این حوزه تألیف نموده است. او از سال ۲۰۱۲ میلادی به سمت دبیر شورای پاپی گفتمان بینادینی منصوب و پس از ارتقاء به مقام اسقفی (در۲۹ ژوئن ۲۰۱۶ م.) با حکم پاپ فرانسیس از تاریخ ۲۵ می ۲۰۱۹ رئیس شورای پاپی گفتمان بینادینی شد.[۱۳]
کیفیت مطلوب برگزاری ده دوره گفتمان بینادینی اسلام شیعی و مسیحیت کاتولیک، با مشارکت شورایی که اسقف «آیوزو» دبیر آن بوده، نویدبخش تثبیت کیفیت مطلوب فعلی این گفتمان است.
علاوه بر این، تخصّص اسقف «آیوزو» در حوزه اسلام‌شناسی که علاوه بر تحصیل، در آن تدریس نیز نموده، و ریاست مهم‌ترین مرکز آموزشی و پژوهشی پاپی در آن خصوص ، یعنی مؤسّسه پاپیمطالعات عربی ـ اسلامی را هم بر عهده داشته، امید به ارتقاء کیفی سطح علمی و محتوایی این گفتمان را افزون ساخته است.
هم‌چنین آشنایی مستقیم وی با جوامع اسلامی و فرهنگ آن‌ها، که در جریان سفرهای پرشمار تبلیغی و مأموریت‌های او در کشورهای اسلامی حاصل گردیده نیز به نوبه خود، امکان اخذ رویکردی واقع‌گرایانه‌تر از سوی مقرّ مقدّس در این گفتمان را فزونی بخشیده است.
وی در نخستین مصاحبه مطبوعاتی پس از این انتصاب، ترویج فرهنگ گفتمان، احترام به حیات، پذیرش تفاوت، و برادری را مهم‌ترین چالش پیش روی شورای تحت ریاست خود معرّفی نموده است. در ساختار ترسیمی او، تفاوت‌ها، برداری میان عدم پذیرش تا سطح عدم احترام به حیات در گستره منفی آن از یک سو، و برداری آرمانی در گستره مثبت، از سوی دیگر ترسیم میشود؛ که گفتمان، وجه فعّالانه، فرهنگ و خرد حاکم بر آن است.[۱۴]
رفتار مطابق این خرد در فرهنگ گفتمانی، خود برداری را ترسیم می‌نماید که در این لحظه تاریخی، میان تحمّل دیگری در سطوح منفی تا پذیرش در نقطه مبدأ مختصات در نوسان بوده و چشم‌انداز آتی آن، هم‌زیستی بر گستره مختصات مثبت این بردار است.
در این رویکرد، فراسوی ایمان فرد فرد پیروان ادیان به امر قدسی در چشم‌انداز درون‌دینی‌شان، و باور و تعهّد به آموزه‌های دینی مبتنی بر آن ایمان، که محتوای اخلاقیات فردی و جمعی درون‌دینی‌شان را نیز می‌سازد، ضرورت تعهّد اخلاقی گفتمانی پیش‌فرض گرفته شده که به جای افراد، کلّیت ادیان واحدهای آن بوده و روی بردار آن، پذیرش دیگری، محور مختصاتی است که هرگز نباید از سطح تحمّل دیگری تنزّل یابد و هم‌زیستی، سطح مثبت آن را می‌پوشاند.
احترام به حیات دیگری که در نهایت تفاوت با ماست و تعهّد به حفظ آن، تحمّل تفاوت را از وضعیتی انفعالی، به وضعیت یک فعل ارتقاء داده و بن‌مایه و پویایی جمعی حرکت از تحمّل به پذیرش و از پذیرش به هم‌زیستی را فراهم می‌سازد که بازگشت آن به مثابه عکس‌العمل، انرژی منطوی در برادری است.
فرهنگ هیجانی حاکم بر فضای این پویایی و محتوای تعاملی آن، محبت است که به گفته «آیوزو» اخیراً در شورای جهانی کلیساها، سند «آموزش صلح»[۱۵] در خصوص راهکار آموزش آن به نسل‌های بعد انتشار یافته و برای ترسیم افق چشم‌انداز هم‌زیستی بینادینی بر مبنای آن، بیانیه ابوظبی (معروف به بیانیه «برادری انسانی»)[۱۶] میان پاپ و امام اعظم الأزهر به امضاء رسیده که در آن، برادری میان پیروان ادیان، یگانه راه خروج از بحران‌های جاری معرّفی شده است.[۱۷]
این امر گویای آن است که فراسوی ساختار گفتمانی، یک ساختار مشارکتی نیز میان مقرّ مقدّس و نهادهای مرکزی یا رهبران دیگر ادیان در جریان است که به طور نمادین، با صدور بیانیه‌های مشترک تحقّق می‌یابد؛ بیانیه‌هایی که اگرچه شورای پاپی گفتمان بینادینی، مرجع هم‌اندیشی، ارزیابی و زمینه‌سازی تدوین آن‌هاست، امّا مرجع انعقادشان نیست. این مرجعیت، به‌ویژه از زمان روی کار آمدن پاپ «فرانسیس»، به شخص او راجع است.
در خصوص صدور چنین بیانیه‌ای با طرف شیعی، به نظر می‌رسد که پس از برگزاری ده دوره گفتمان بینادینی اسلام شیعی و مسیحیت کاتولیک در میان جمهوری اسلامی ایران و مقرّ مقدّس، در آستانه صدور بیانیه مشترک همکاری‌ها بر مبنای این گفتمان، مقرّ مقدّس در حال تغییر مسیر از کانون اوّلیه و اصلی این گفتمان، یعنی ایران، به مقصد دیگری باشد.
مصاحبه اخیر رسانه رسمی مقرّ مقدّس[۱۸] با کاردینال«لوئیز رافائل ای ساکو»[۱۹] پاتریارک کلیسای کلدانی، در تشریح این تغییر مقصد بسیار روشن‌گر است. وی در این مصاحبه، از یک سو بیانیه ابوظبی را تلویحاً بیانیه گفتمان مسیحیت کاتولیک و اسلام اهل سنّت ارزیابی نموده و از سوی دیگر، پاپ «فرانسیس» را نظیر پاپ «ژان پل دوم»، علاقه‌مند به زیارت مکان آغاز هجرت حضرت ابراهیم(ع) در شهر «اور»، و در نتیجه سفر به عراق معرّفی کرده است، و این سفر احتمالی را بخشی از طرح سفر پاپ به کشورهای اسلامی دانسته و با اشاره به استقبال رئیس‌جمهور عراق «برهم صالح» از این سفر، آن را فرصت مناسبی جهت صدور بیانیه‌ای مشابه بیانیه «برادری انسانی» این بار میان مسیحیت کاتولیک و اسلام شیعی ارزیابی نموده است[۲۰].
وی پیش‌تر در پیام تبریک فرارسیدن عید سعید فطر به مسلمانان عراق، محتوایی که از این بیانیه مشترک در ذهن دارد را در قالب مفاد «کنار گذاشتن تضادها»، «عفو متقابل»، «هم‌زیستی صلح‌آمیز»، «برادری انسانی»، و «کرامت، حقوق، و وظایف برابر» بیان داشته بود.
با عنایت به مطالب فوق‌الذّکر، توجه به چند نکته و تأمّل در آن‌ها ضروری‌ست:
۱ـ در زمان پاپ «فرانسیس»، فعالیت سیاسی مقرّ مقدّس، به نحوی که از زمان جنگ جهانی دوم سابقه نداشته، افزایش یافته است. در ساختار این فعالیت، موضع‌گیری و صدور بیانیه‌های رسمی مقرّ مقدّس از یک سو، و سفر، گفتگو، و صدور بیانیه‌های مشترک از سوی دیگر، جایگاه ویژه‌ای دارد.
۲ـ پاپ «فرانسیس» در انتخاب مقاصد سفر، راهبرد سفر نکردن به مقاصد مناقشه‌برانگیز (برهم‌زننده تعادل ائتلافی) یا سفر به چنین مقاصدی مشروط به منتج شدن به تحوّلات بنیادین را در پیش گرفته و از این رو، و نظر به پاره‌ای ملاحظات داخلی متقابل، احتمال سفر او به جمهوری اسلامی ایران در آینده نزدیک، بعید می‌نماید.
۳ـ پاپ «فرانسیس» در امضای بیانیه‌های گفتمانی و مشترک با دیگر ادیان ابتکار عمل را به دست گرفته است و صدور چنین بیانیه‌هایی از طرف رهبر کاتولیک‌های جهان به نمایندگی از مقرّ مقدّس، نزد پیروان او و در بازتاب رسانه‌ای، به نحو تلویحی، جایگاه رهبری و مرکزیت دینی طرف مقابل را نیز القاء می‌نماید.
۴ـ به نظر می‌رسد که دست‌آورد ده دوره گفتمان اسلام شیعی و مسیحیت کاتولیک، که با مشارکت گسترده حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های کشور، با مقرّ مقدّس در جریان است، در دوره ریاست یک شخصیت دانشگاهی بر شورای پاپی گفتمان بینادینی، رشد کمّی و کیفی بیشتری نیز خواهد یافت؛ امّا از سطوح نظری فراتر نرفته و در عرصه دیپلماسی فرهنگی، بیانیه‌های مشترک توسّط شورای پاپی امضاء میشود که احتمالاً برای صدور بیانیه با شیعیان، قصد سفر به عراق را داشته و رابطش با شیعیان، به جای اسقف «آیوزو»، کاردینال «ساکو» است.
* منابع:
Educazione alla pace, Bibioteca Vaticana, ۲۰۱۹.
"Apostolic Journey to the United Arab Emirates (۳–۵ February ۲۰۱۹): Document on 'Human Fraternity for World Peace and Living Together' signed by His Holiness Pope Francis and the Grand Imam of Al-Azhar Ahamad al-Tayyib (Abu Dhabi, ۴ February ۲۰۱۹)". La Santa Sede: Libreria Editrice Vaticana. ۴ February ۲۰۱۹. Archived from the original on ۵ February ۲۰۱۹. Retrieved ۱۳ February ۲۰۱۹.
https://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Louis_Tauran
https://en.wikipedia.org/wiki/Miguel_%C۳%۸۱ngel_Ayuso_Guixot
https://www.vaticannews.va/it/papa/news/۲۰۱۹-۰۶/card-sako-papa-iraq-sostegno-straordinario.html
[۱] Jean-Louis Pierre Tauran قائم‌مقام پاپ و رئیس شورای پاپی گفتمان بینادینی (۲۰۱۹ – ۱۹۴۳ م.).
[۲] Miguel Ángel Ayuso Guixot
[۳] Paolo
[۴] Consiglio per il dialogo interreligioso(P.C.D.I)
[۵] Jean Paul
[۶] See: www.vatican.va
[۷] Ibidem.
[۸] Bordeaux
[۱۰] Seville
[۱۱] The Pontifical Institute of Arabic and Islamic Studies(P.I.S.A.I)
[۱۲] Granada
[۱۴] See: https://www.vaticannews.va/it/papa/news/۲۰۱۹-۰۵/ayuso-guizot-pontificio-consiglio-dialogo-interreligioso.html
[۱۵] See: Educazione alla pace, Biblioteca Vaticana, ۲۰۱۹.
[۱۶] See: "Apostolic Journey to the United Arab Emirates (۳–۵ February ۲۰۱۹): Document on 'Human Fraternity for World Peace and Living Together' signed by His Holiness Pope Francis and the Grand Imam of Al-Azhar Ahamad al-Tayyib (Abu Dhabi, ۴ February ۲۰۱۹)". La Santa Sede: Libreria Editrice Vaticana. ۴ February ۲۰۱۹. Archived from the original on ۵ February ۲۰۱۹. Retrieved ۱۳ February ۲۰۱۹.
[۱۷] See: https://www.vaticannews.va/it/papa/news/۲۰۱۹-۰۵/ayuso-guizot-pontificio-consiglio-dialogo-interreligioso.html
[۱۸] Vatican News
[۱۹] Luis Rafael I Sako
نظر شما