وقتی کسی به ملت های نوآور و خلاق فکر می کند، یکی از اولین کشورهایی که به ذهنش می رسد آلمان است. فهرست اکتشافات علمی، اختراعات و فن آوری های بهبود یافته در آلمان بسیار طولانی است. در گزارش منتشر شده توسط مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۸، آلمان در بخشِ نوآوریِ پیشرو؛ مقام اول در اروپا و سوم در جهان راپس ازکشور آمریکا و سنگاپور به خود اختصاص داده بود.
اکنون نیز درشرایطی که دنیا با چالش کرونا دست و پنجه نرم می کند، گزارش مرکز مطالعات بلومبرگ در مورد رده بندی کشورها در سال ۲۰۲۰ میلادی بر مبنای شاخص خلاقیت منتشر شد. شاخصی که طبق این گزارش نشان دهنده توان عملیاتی و تصمیم گیری کشورها در مواجهه با بحران های بزرگ است. بر مبنای این گزارش آلمان خلاق ترین کشور دنیا است.
مفهوم نوآوری وخلاقیت
نوآوری عبارت است از"خلاقیت متجلی شده و به مرحله عمل رسیده". در نوآوری؛ توانایی های ذهنی که از قدرت تخیل و خلاقیت سرچشمه گرفته می شود به صورت یک مفهوم و فکر جدید نمود پیدا می کند. رابطه بین خلاقیت ونوآوری چنین است که نوآوری به معنای عملی و کاربردی ساختن افکار و اندیشه های نو ناشی ازخلاقیت است. به عبارت دیگر، در خلاقیت اطلاعات به دست می آید و در نوآوری آن اطلاعات به صورت های گوناگون عرضه می شود.
خلاقیت؛کلیدی ترین عامل در پیشرفت کشورها است زیرا امکان یافتن راه حل در زمان بحران های بزرگ را فراهم می کند. بحران هایی از قبیل همه گیری ویروس کرونا دردنیا، تغییرات جوی و توسعه سریع تکنولوژی و رسوخ آن به زندگی و فضای کار انسانها و تمامی تحولات و نگرانی هایی که در پی آن می آید.
فاکتورهای زیادی در تعیین سطح خلاقیت در یک کشور تاثیر دارد که شاید اصلی ترین و مهم ترین آن سرمایه گذاری دولتها در بخشهای مطالعاتی و تحقیقاتی و سرمایه گذاری روی افرادی است که علاقمند به فعالیت در این حوزه هستند.
مرکز مطالعاتی بلومبرگ هرساله شاخصی به نام "شاخص خلاقیت" را برای کشورهای مختلف دنیا ارایه می دهد. شاخصی که می تواند تصویری از عملکرد کشورها در مواجهه با بحران های جهانی ارایه دهد. این شاخص از صفر تا صد است و هر چه به صد نزدیک تر باشد نشان دهنده بالاتر بودن سطح خلاقیت درکشور است.
برای تهیه شاخص خلاقیت هفت فاکتور در نظر گرفته شد که عبارتند از:
۱. میزان توجه و سرمایه گذاری در بخش تحقیق و توسعه درکشور،
۲. تعداد اختراعات ثبت شده در کشور،
۳. تحصیلات تکمیلی وآموزش عالی،
۴. ارزش افزوده بخش تولید،
۵. بهره وری نیروی کار،
۶. سهم شرکتهای فعال در عرصه تکنولوژی های پیشرفته(High-tech) به کل شرکتهای فعال در کشور؛
۷. میزان تمرکز و توجه به مساله تحقیق و جذب دانشجوی دکتری و فوق دکتری و تامین مالی آنها به منظور تمرکز روی فعالیت مطالعاتی
آلمان خلاق ترین کشور دنیا
برای اولین بار طی یک دهه اخیر آلمان توانست جایگاه اول این فهرست را از آن خود کند. این کشور در رده بندی کشورهای خلاق درسال ۲۰۲۰ میلادی جایگاه اول را به خود اختصاص داد. سهم بالای شرکتهای فعال درحوزه Hi-tech به کل شرکتهای فعال در این کشور و درنهایت نرخ بالای ثبت اختراع در آلمان باعث شده است تا این کشور جایگاه اول دنیا را به خود اختصاص دهد.
سه عامل پیشبرد نوآوری در آلمان:
یکم: از نوآوری برای ایجاد بهره وری گسترده استفاده می شود. رویکرد آلمانی ها این است که نوآوری باید تمام بخش ها را بهبود بخشد. برای مثال آلمان اجازه نمی دهد صنایع قدیمی از بین بروند، بلکه سعی می کند با معرفی فن آوری های جدید محصولات و خدمات آنها را زنده نگه دارد.
دوم: موسسات قدرتمند ایده های نوآورانه رابه واقعیت تبدیل می کنند.به گفته متیو سی آلنMatthew M. C. Allen از دانشگاه منچستر، شبکه موسسات آلمان که از تحقیقات و نوآوری پشتیبانی می کنند بسیار گسترده و ریشه دار هستند و بسیاری از آنها به قرن نوزدهم یا زودتر باز می گردند. از موسسه ماکس پلانک Max Planck گرفته تا جامعه Fraunhofer (جامعه پیشبرد پژوهش کاربردی)، از اینرو وقتی مؤسسات قدرتمند باهدف بهبود زندگی مردم و کمک به اقتصاد ملی از تحقیقات حمایت می کنند، نوآوری وخلاقیت شکوفا می شود.
سوم: آموزش مستمر و همیشگی. آلمان می داند که پیشرفت سریع تکنولوژی اغلب آنچه را که یک کارمند در یک دانشگاه یا یک مدرسه تجارت می آموزد در زمانی معین منسوخ می کند. بنابراین، سیستمی را ایجاد کرده است که نیروی کار آن آموزش های مداوم را دریافت می کنند و می توانند مهارت های خود را به روز نگه دارند.
از طریق این ابتکارات، دولت آلمان نوآوری را در اولویت قرار داده و سیاستهایی را نهادینه می کند که به پیشبرد تحقیقات و توسعه انجامد و هرچه سریعتر ایده های جدید به بازارکمک کند.
رابطه فرهنگ؛ خلاقیت و نوآوری
نوآوری و خلاقیت به فرهنگ مرتبط است. فرایندهای خلاق تحت تاثیر فرهنگ هستند. به عبارت دیگر، خلاقیت نتیجه تفکر انسان است که انواع مختلفی از فرآیندهای خلاق را در بر می گیرد. تحقیقات صورت گرفته شواهد مهمی از نقش عمیق فرهنگ درخلاقیت و فرایندهای آن را نشان می دهد. در جامعه ای که به توسعه فرهنگی توجه چندانی نشود جایی برای خلاقیت و نوآوری وجود ندارد زیرا ممکن است افرادبرای همرنگ کردن خود با جماعت اقدام به خلاقیت و نوآوری و بروز اندیشه های نو نکنند و این آفتی است برای توسعه.
توسعه فرهنگی می تواند نگرش افراد را تغییرداده و تمایل به رفتارخاص را در افراد ایجاد کند و تغییر در نگرشها زمینه مناسبی را برای خلاقیت و نوآوری فراهم می سازد. فرهنگ خلاقیت درطول سالیان مختلف حوزه های اقتصادی؛ فرهنگی و علمی آلمان فراگیر شده است. اما عوامل ترویج فرهنگ خلاقیت و چالش های آن در آلمان چیست؟
۱. آزادی و انعطاف پذیری
نوآوری توسط جامعه هدایت می شود. بنابراین، آزادی یکی از پیش نیازهای خلاقیت است. محققان جوان به طور خاص می توانند درمراحل اولیه شغلی خود؛ به طور مستقل کار کنند و در عین حال از آموزش های تکمیلی برخوردار شوند.
۲. ساختارهای اجتماعی کوچکتر
گروه های تحقیقاتی کوچکتر برای ایجاد ایده های جدید که از روشهای تفکر مستقر فاصله می گیرند، مناسب تر هستند. واحدهای کوچکتر ممکن است راحت تر پارادایم های جدیدی ایجاد کنند. خلاقیت علمی بستگی به فضای اجتماعی دانشمندان و محققان دارد. سیستم تحقیقاتی آلمان به محققان اجازه می دهدکه خلاق و متمرکز بر علوم و تحقیقات باشند نه در پی کسب "افتخار" و یا "ارتقاء" محققان به مدیران.
۳. بین المللی سازی شبکه های تحقیقاتی
بین المللی سازی محیط های تحقیق شرط مهم دیگر برای خلاقیت و نوآوری علمی است. به اشتراک گذاری ایده های جدید به غلبه بر مرزهای بین رشته ها و فرهنگ ها کمک می کند. بین المللی شدن سیستم آموزش و تحقیقات عالی آلمان منجر به تنوع بالاتری می شود. همچنین در سطح سیستمی، بین المللی شدن می تواند با افزایش رقابت جهانی در بین مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی، نیرویی علیه یکنواختی در آموزش عالی و تحقیقات باشد.
۴. تنوع، رقابت، برابری و همکاری نهادی
تقویت خلاقیت و نوآوری درعلم و تحقیقات، مستلزم ارتقاء برابری و تضمین فرصتهای برابراست."ابتکار عمل عالی" آلمان دانشگاهها و مؤسسات تحقیقاتی را تشویق کرده است تا ایده های رایج را زیر سؤال ببرند. ایجاد ساختارهای جدید مفید برای پژوهش، به ویژه برای محققان جوان بسیار با ارزش بوده است .همکاری مستحکم و اتحاد استراتژیک بین دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقاتی غیر دانشگاهی نیز باعث تسریع خلاقیت ها شده است.
دربخش دولتی؛ در سال ۲۰۱۳ وزارت اقتصاد و صنعت آلمان، نهادی را تحت عنوان «مرکز عالی اقتصاد خلاق و فرهنگ» تأسیس نمود تا اهدافی چون سرعت دادن به رشد صنایع خلاق؛ تقویت شبکهها بین زیر بخش‌ها در صنایع خلاق؛ ارائه تسهیلات مالی جدید؛ بیمه اجتماعی برخی اقشار، به ویژه هنرمندان و... را دنبال نماید.
همچنین در سال ۲۰۱۶ دولت فدرال و صنایع و دانشگاه های آلمان مبلغ ۹۲.۲ میلیارد یورو را صرف تحقیق و توسعه کردند. این معادل ۲.۹۴ درصد از تولید ناخالص داخلی آلمان بود. تا سال ۲۰۲۵، آلمان قصد دارد سالانه ۳.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف تحقیق و توسعه کند.
چالش های نوآوری و خلاقیت در آلمان
با وجود قرار گرفتن آلمان درصدر فهرست جوامع خلاق؛ این کشور هنوز با چالش های مهمی روبروست که نیازمند برنامه ریزی های راهبردی است.
پائین بودن سطح نوآوری درآموزش عالی درآلمان یک نگرانی فزاینده است نمی توان این واقعیت را نادیده گرفت که آلمان از نظر آموزش و پرورش هنوز با مشکلات زیادی روبروست. یکی از نقاط ضعف این کشور سهم پایین تحصیلات تکمیلی به خصوص درمقاطع بالاتر از لیسانس است.
در محیط های اداری اگرچه بسیاری از کارمندان از اهمیت نوآوری در محیط کار آگاه هستند، اما اقدامات کافی برای نوآوری در روال کاری روزمره و منابع مالی و فنی لازم برای عملی کردن ایده ها و پروژه ها فراهم نشده است. تنها ۳۰درصد از پاسخ دهندگان آلمانی اظهار داشتند که شرکت آنها محیطی ایجاد کرده است که منجر به نوآوری شود.
ازعوامل دیگری که می تواند قدرت آلمان را به عنوان یک ابرقدرت نوآور محدود کند، جمعیت سالمند و رشد منفی جمعیت است. طبق گزارش روزنامه فایننشال تایمز، جمعیت آلمان از ۸۳ میلیون نفر کنونی به ۷۴.۵ میلیون در سال ۲۰۵۰ کاهش می یابد. درصد آلمانی هایی که زیر ۱۵ سال هستند، به ۱۳درصد کاهش می یابد. در همین زمان، درصد آلمانی های بالای ۶۰ سال به ۳۹ درصد افزایش می یابد.
از آنجا که آلمان مانند بسیاری از کشورهای اروپایی دارای سیستم رفاهی اجتماعی سخاوتمندانه از جمله حقوق بازنشستگی سالمنداست، این کشور با یک فاجعه روبرو است. برای کارکردن هرسیستم رفاه اجتماعی، باید به اندازه کافی نیروی کار وجود داشته باشد و از این طریق مالیات لازم را برای تأمین مالی سیستم پرداخت کنند. با کاهش درصد نیروی کار و درصدی که آلمانی ها حقوق بازنشستگی خود را پرداخت می کنند، حفظ این سیستم غیرممکن می شود.
در حال حاضر، دولت آلمان سعی دارد با پذیرش صدها هزار پناهنده از مناطق جنگ زده در شمال آفریقا و خاورمیانه، این مشکل را برطرف کند. هدف این است که این مهاجران عمدتاً جوان نیروی کار آلمان را تقویت کنند. اما این مهاجران جدید ممکن است به راحتی در جامعه آلمان ادغام نشوند.چنانچه هم اکنون مسئله ادغام اجتماعی مهاجران در جامعه مهمترین معضل اجتماعی و فرهنگی این کشوراست.
در بهترین حالت، آلمان ممکن است با تغییر هویت خود از یک جامعه همگن به یک کشور چند فرهنگی و چند قومی مانند ایالات متحده، مسئله جمعیتی خود را حل کند.
امیرپورپزشک
منابع:
· https://www.tahlilbazaar.com/news/۱۵۶۷۸/
· https://www.psych.uni goettingen.de/de/biopers/publications_department/pdfs/Kandler_et_al_۲۰۱۶_The_Nature_of_Creativity.pdf
· https://philmckinney.com/the-german-innovation-system-and-its-challenges/
· https://hbr.org/۲۰۱۴/۰۵/why-germany-dominates-the-u-s-in-innovation
· https://www.deutschland.de/en/topic/business/why-is-germany-the-worlds-most-innovative-country
· https://www.frontiersin.org/articles/۱۰.۳۳۸۹/fpsyg.۲۰۱۹.۰۱۲۱۹/full
· https://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/culture/c۵c۱۲۲۲۵۰۱۱۰۴_cultur
نظر شما