مقدمه:

برگزاری جشنواره های سنتی (ماتسوری ها)، یکی از نمادهای فرهنگی ژاپن و ویژگی بارز این کشور یعنی سازگاری مدرنیسم و سنن کهن است.

تقریبا عموم مردم ژاپن همزمان با کار سخت و زندگی در یک جامعه پیشرفته صنعتی که نظام سیاسی و اقتصادی آن بر پایه الگوهای غربی شکل گرفته، به آئین های کهن خود پایبندی دارند. می توان گفت عموم ژاپنی ها برگزاری آئین ها و مناسک کهن را در تزاحم با زندگی و کار سخت در یک جامعه صنعتی  به شمار نمی آورند.

در ادامه مطالبی که در گذشته پیرامون جشنواره های سنتی ژاپن ( ماتسوری ها ) نوشته شد، این نوشتار به جشنواره سانجا (سانجا ماتسوری)[۱] اختصاص خواهد داشت.

سانجا ماتسوری

جشنواره سانجا (سانجا ماتسوری) هر ساله در روزهای پایانی سومین هفته ماه می به مدت سه روز در معبد سنسوجی در توکیو برگزار می شود.

معبد سنسوجی در محله آساکوسا (Asakusa) توکیو  و در نزدیکی رود سومیدا ( Sumida-Gava ) واقع شده است.

این جشنواره در سال ۲۰۲۱ نیز از ۲۱ تا ۲۳ ماه می برگزار گردید و معمولا ساعت آغاز جشنواره هم یک بعد از ظهر روز جمعه است و تا عصر یکشنبه ادامه دارد.

سانجا از جمله سرزنده ترین و شادترین جشنواره های ژاپن و یکی از سه جشنواره بزرگ شینتو در توکیو است و دو جشنواره بزرگ دیگر در این خصوص هم ماندا و ساننو هستند. 

یکی از امتیازات این جشنواره برگزاری آن در مهم ترین معبد بودایی توکیو یعنی سنسوجی (Senso-Ji) است که در محله آساکوسا (Asakusa) توکیو واقع شده است و در بمباران های سنگین در جنگ جهانی دوم نیز ویران شد و پس از جنگ مجددا ساخته شد و به نماد صلح و تولد دوباره محسوب می شود.

معبد سنسوجی در توکیو

سانجا ماتسوری یک رویداد بسیار محبوب است و با بیشترین استقبال همراه می باشد و بازدید کنندگان این جشنواره سه روزه علاوه بر اهالی توکیو، گردشگران داخلی و خارجی را نیز در برمی گیرد که حدود دومیلیون نفر برآورد می شود.

تاریخچه

در مورد ریشه های این جشنواره باید گفت که اولین نشانه های آن را می توان در سال ۱۶۴۹ یافت هنگامی که شوگان لمیتسو توکوگاوا  دستور ساخت معبد شینتو در محله آساکوسا را صادر کرد.

این معبد در واقع وقف دو برادر به نام های تاکه ناری و هاماناری هینکوما و دوست آنها، ماتسوچی هاجینو است که بنیانگذاران معبد بودایی سنسوجی در سال ۶۲۸  میلادی بودند. بدین ترتیب سانجا ماتسوری آئین بزرگداشت  سه مردی است که معبد سنسوجی  را بنیان نهادند.

در کنار روایت تاریخی، طبق معمول روایت های اسطوره ای و افسانه ای نیز از ساخت و پیشینه این معبد وجود دارد. برپایه آنچه در افسانه ها آمده است، دو برادر که در رود میاتوگاوا که امروزه آن را رود سومیدو (سومیدو گاوا) می نامند و در قلب توکیوی فعلی جریان دارد، در حال ماهیگیری بودند که به ناگاه پیکر ایزد رحمت در آئین بودایی را صید کردند، تندیسی که نماد برجسته آئین بودا به شمار می آید.

این دو برادر تاکه ناری و هاماناری هینوموکا بودند و تندیس ایزد بودایی را در صبح ۱۸ مارچ  صید کردند. برادران  ماهیگیر ساده که به ارزش این پیکره پی نبرده بودند، چند بار تلاش کردند  آن را به رودخانه برگردانند اما پیکر بار دیگر به تور ماهیگیری آنان باز می گشت. برادران ماهیگیر در نهایت مجسمه را به روستای خود بردند و در آنجا به سردار(چیف)  هاجی نو ناکاتومو ( که با نام هاجی نو ماناکاچی نیز شناخته می شود) که بودایی متدینی بود نشان دادند.

در آن زمان بودا یک آئین خارجی به حساب می آمد و ناکاموتو متوجه شد این پیکره،  ایزد رحمت بودایی  است و تندیسی مقدس است، لذا او به کمک دو برادر، معبد کوچکی برای این مجسمه ساخت که سنسو نام گرفت. این سه نفر به سه آقا (سانجا ساما ) معروف شدند چرا که واژه «سانجا»  به معنای « سه نفر» است و بدین ترتیب جشنواره ای که از آن صحبت می کنیم به افتخار آنان سانجا ماتسوری نام یافت و از زمان ادو و سال ۱۶۴۹ برای بزرگداشت آنها برگزار می شود.

وپاگودا پنج طبقه

بر اساس افسانه دیگر، سه روز پس از پیدا شدن پیکره، یک اژدهای طلایی از بهشت در حال پرواز مشاهده شد در نتیجه نام دیگر سنسوجی، کینریوزان به معنی اژدهای طلایی کوه است. به همین منظور برای روایت این افسانه، رقصی با نام رقص اژدهای طلایی  در جشنواره سانجا به اجرا گذاشته می شود.

به هر حال این پیکره معجزه گر، به بخشی از افسانه محلی مبدل شد و افراد زیادی برای زیارت معبد سنسوجی به آساکوسا آمدند و در میان آنان رهبران برجسته آئین بودایی نیز بودند. در قرن های دهم و یازدهم رهبران سامورایی نیز به زیارت این  معبد آمده و برای بازسازی بخش هایی از آن کمک کردند.

در زمان تاسیس سنسوجی، آساکوسا منطقه ای کم جمعیت بود اما به خاطر توسعه شمار فراوان زائرینی که همواره به آنجا می آمدند، جمعیت زیادی نیز به این منطقه جذب شدند.

معبد سنسوجی چندین بار طی قدمت ۱۴۰۰ ساله اش بر اثر آتش و بلاهای طبیعی تخریب و بازسازی شد، هرچند پس از بازسازی در سال ۱۶۴۹، سالن اصلی معبد ۳۰۰ سال دوام آورد برخلاف آتش سوزی های فراوان در محلات همسایه و زلزله بزرگ کانتو در سال ۱۹۲۳، اما در ۱۰ مارچ ۱۹۴۵ معبد کاملا بر اثر بمباران توکیو تخریب شد.

بازسازی معبد بعد از پایان جنگ نماد مهمی از تولد دوباره توکیو بود و با کمک های مردمی از تمام کشور بازسازی سالن اصلی معبد در ۱۹۵۱ شروع و در ۱۹۵۸ به پایان رسید و ساختمان های دیگر از جمله دروازه کامی ناری مون در ۱۹۶، دروازه هوزومون در ۱۹۶۴ و پاگودا پنج طبقه در ۱۹۷۳ به تدریج بازسازی شدند.

ورودی اصلی سنسوجی دروازه کامی ناری مون (دروازه صاعقه) است با فانوس  های عظیم سیاه و قرمز که تبدیل به نماد آساکوسا شده است.

این دروازه اولین بار در سال ۹۴۱ ساخته شده بود و در قرن ۱۷، شوگان له یاسو این معبد را تبدیل به معبد خانوادگی اش کرد.

دروازه کامی ناری مون ( دروازه صاعقه)

ترتیبات جشنواره

جشنواره سانجا، همانند بسیاری دیگر از جشنواره ها، ترکیبی از کجاوه گردانی و نمایش آنها است که با رژه صدها نفر در معبد سنسوجی و در محله آساکوسا است.  این جشنواره فرصتی بسیار مناسب برای مشاهده نمادی از فرهنگ ژاپنی است.

در جشنواره سانجا حدود صد تخت روان و کجاوه (میکوشی) به نمایش گذاشته و در معبد سنسوجی و محله آساکوسا با آئین ویژه ای گردانده می شوند. کجاوه هایی که در آنها پیکره ایزدان شینتو (kami)  به صورت نمادین نهاد شده و بر شانه مردان در خیابان های محله آساکوسا و در گرداگرد معبد سنسوجی به گردش در می آیند.

اعتقاد بر این است که با گذشتن از کنار معبد سنسوجی از آن برکت می گیرند و گفته شده این آئین خوش شانسی و برکت را  برای مشاغل محلی و ساکنان آن به همراه می آورد. کجاوه ها اندازه های مختلفی از سه کجاوه بزرگ اصلی گرفته تا کجاوه های مینیاتوری کوچکی که کودکان آن را حمل می کنند دارند

.

  

همراه با این کجاوه ها نوازندگان، رقصندگان و دیگر مجریان جشنواره با تن پوش های آئینی و سنتی دوره ادو (Edo ) به راه می افتند. یک رژه (دایجیورتسو) یا راهپیمایی رنگارنگ با حرکات نمایشی با دسته های راهبان و گیشاها (گیشاها گروهی از زنان هنرمند ژاپنی هستند که در سبک های هنر های نمایشی ستنی ژاپن مانند رقص و آواز آموزش دیده اند) در واقع به نمایش در می امد.

آئین های روز اول جشنواره (روز جمعه)

در روز نخست، کاهن ارشد معبد سنسوجی برای دعوت و فراخواندن ارواح سانجا ساما به سه کجاوه اصلی، آئینی را برگزار می کند و سپس جشنواره با رژه (دایجی اورتسو) در ساعت یک بعد از ظهر جمعه شروع می شود.

رژه  دسته های مردان که کجاوه ها را به دوش می کشند همراه با راهبان، گیشا ها و افرادی دیگر که برخی تن پوش های نمادین و لباس های دوران ادو را به تن دارند از خیابان یاناگی محله آساکوسا به سوی معبد سنسوجی آغاز می شود.

رژه و کجاوه گردانی، همراه با نواختن آهنگ و طبل کوبی با ساز کوبه ای سنتی ژاپنی معروف به بینزاسارا  است، نوازندگانی که فلوت می نوازند و طبل می کوبند کجاوه ها را همراهی می کنند. 

رقصندگان نیز در پس و پیش کجاوه ها که پیکره ایزدان در آنها نشسته، حرکات آئینی و نمادین را انجام می دهند. پس از رژه، رقص آئینی به خاطر دعا برای برکت در محصولات و کامیابی برگزار می شود و اواخر بعد از ظهر، شش کجاوه غول پیکر در خیابان های اطراف معبد سنسوجی به گردش در می آیند.

جشنواره در روز شنبه

شنبه، دومین روز جشنواره سانجا است که برنامه به اوج خودش نزدیک می شود. نزدیک ظهر حدود ۱۰۰ کجاوه کوچک در خیابان های آساکوسا به گردش در می آیند. هر کجاوه را دسته ای از مردان که حدود ۶۰ نفر هستند حمل می کنند، تعداد مردان دسته کجاوه گردان به بزرگی و کوچکی آن بستگی دارند. مردان گروه همان طور که کجاوه را بر دوش دارند یک صدا و پیوسته برخی کلمات مانند واشوئی را فریاد می زنند و رهبران گروه نیز فریاد می زنند و سوت می کشند. همهمه، سوت و فریادهایی برای تشویق و تشجیع دسته در خیابان هایی که اطراف آن مملو از تماشاچیان است انجام می شود.

برخی از کجاوه ها، در اندازه های کوچک و نمادین هستند و کودکان آنها را بر دوش می کشند، برای اینکه کودکان و نو باوگان نیز از جشن لذت ببرند. در گروه های کودکان علاوه بر کجاوه های کوچک، گاری هایی هستند که طبل های تایکو بر آنها گذاشته شده و کودکانی که طبل می کوبند بر آن سوار می شوند.

کجاوه هایی که پیکره ایزدان شینتو را در خود دارند آرام و با آرامش حمل نمی شوند بلکه بالا و پایین رفتن و به این سو و آن سو پرتاب شدن تخت روان ها معروف به تمافوری، بخشی از جشنواره است که صدها سال است که انجام می شود زیرا به گمان پیروان، موجب برکت یافتن در برداشت برنج، صید ماهی و همچنین رفع بیماری ها خواهد بود.

آیین های روز پایانی جشنواره

اگر چه در طول  هر سه روز جشنواره، کجاوه گردانی، رژه و رقص سنتی برگزار می شود، اما مهم ترین بخش آن روز یکشنبه رخ می دهد که سه کجاوه اصلی غول پیکر به رژه می پیوندند.

هرکجاوه نزدیک یک تن وزن دارد و مبلغی حدود چهل میلیون ین هزینه ساخت آنان شده است. در اینجا رقابت برای کجاوه گردانی آغاز می شود و مردان دسته، هر یک می کوشند بخت خود برای بر شانه گرفتن کجاوه را بیازمایند.

روز یکشنبه حدود ساعت ۸ صبح ، سه کجاوه  محوطه معبد را ترک می کنند و در مسیرهای جداگانه اطراف Asakusa حرکت می کنند تا اینکه در ساعت ۶ یا ۷ بعد از ظهر مجددا به محوطه بازگردند و هر گروه حمل کننده کجاوه تن پوشی متفاوت به تن می کنند، تن پوشی که شبیه یک قبای کوتاه سنتی است و زیر آن ها به طور معمول فوندوشی می پوشند.

این فوندوشی که یک جامه سنتی ژاپنی است و بر شانه قرار می گیرد جامه ای ضخیم است تا وزن سنگین کجاوه استخوان های شانه مردان کجاوه گردان را خرد نکند.

در این کجاوه گردانی هیجان و فریاد دسته های مردانی که کجاوه های بزرگ و سنگین را بر شانه گذاشته اند اوج می گیرند.

گاهی اوقات، در بعضی از محله ها، ممکن است از بازدید کنندگان خارجی نیز دعوت شود تا بخت خود را برای کجاوه گردانی بیازمایند.

حاشیه های جشنواره

جشنواره سانجا افزون بر آن که نمادی از آئین های کهن و باورداشت های آنان است، تصاویری از جامعه ژاپن را به نمایش می گذارد که در حالت معمول چندان رویت نمی شوند.

یکی از این تصاویر حضور یاکوزاها در جشنواره هست. به عبارتی دیگر شهرت سانجا ماتسوری همچنین به تعدد یاکوزاهایی است که در آن شرکت می کند و عموما سانجا ماتسوری به شمار زیاد یاکوزاهای شرکت کننده شناخته شده است.

یاکوزاها شامل مردان با خالکوبی فراوان بر بدن و حتی زنان دیده می شوند. خالکوبی فراوان و سنگین روشی است که یاکوزاها برای نشان دادن قدرتمندی به کار می گیرند. جشنواره سانجا همچنین نمایشگاهی برای گیشاها و ساز کوبه ای معروف ژاپن تایکو (طبل ژاپنی ) است. غوغای برخاسته از  تایکوها و  فلوت سنتی در سه روز جشنواره در محله آساکوسا به گوش می رسد.

یک بخش حاشیه ای مهم دیگر جشنواره سانجا، همانند بسیاری دیگر از جشنواره ها به عرضه انواع خوراکی های سنتی اختصاص دارد و محوطه معبد سنسوجی و محله آساکوسا در سه روز برگزاری جشنواره مملو از غرفه های مواد غذایی است و خوراکی های شگفت انگیزی را می توان در غرفه هایی که در خیابان ها بر پا شده اند مانند خوراکی های بومی ژاپنی یاکیسوبا، یاکیتوری، Asakusa Kibi-dango Azuma و ... یافت.

شیرینی کیبی دانگو آزوما

گفته می شود قدمت خوراکی کی بی دانگو آزومان که از پودر ارزن (kibi)  و برنج شیرین پخته شده و با روکشی از آرد سویا همراه است، به دوران ادو می رسد و از دیگر خوراکی های مورد علاقه ژاپنی ها در این جشنواره ماتچا کاکی گوری( Matcha Kakigori) یخ تراشیده شده با شربت ماتچا در بالای لوبیا قرمز می باشد.

نویسنده

دکتر میلاد دلفان آذری

رایزنی فرهنگی سفارت ایران در ژاپن - خرداد ۱۴۰۰

منابع :

https://www.timeout.com/tokyo/things-to-do/sanja-matsuri

s://jw-webmagazine.com/tokyos-biggest-festival-sanja-matsuri-۲۰۱۷-۴۸bee۷۲dda۲c/

https://tokyocheapo.com/events/sanja-matsuri/

https://www.japan.travel/en/spot/۱۷۰۵/

https://www.gotokyo.org/en/spot/ev۰۳۰/index.html

https://www.japan-guide.com/e/e۳۰۶۳.html

https://theculturetrip.com/asia/japan/articles/a-brief-history-of-sanja-matsuri-tokyos-

biggest-spiritual-celebration/

https://www.asakusastation.com/sensoji-temple-the-heart-of-asakusa/

https://www.ancient-origins.net/ancient-places-asia/sensoji-temple-۰۰۱۲۹۲۴

Tsuda, N. (۲۰۰۹). History of Japanese Art: From Prehistory to the Taisho Period. Tuttle  

Publishing