بر اساس فرمان صادر جباروف، رئیس‌جمهور قرقیزستان به شماره 284 مورخ 15 اوت 2022 «پیرامون برگزاری قورولْتای خلق»، اولین قورولتای خلق در روزهای 25 و 26 نوامبر 2022 (4 و 5 آذر ماه 1401) برپا گردید.

قورولْتای خلق یک گردهمایی عمومی شهروندان جمهوری قرقیزستان، جوامع محلی، دولت‌های محلی و مقامات دولتی برای فراهم‌سازی حفاظت از منافع عمومی مهم به منظور رسیدگی به مهم‌ترین مسائل توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه و دولت، تضمین امنیت ملی، حمایت از حقوق و آزادی‌های شهروندان و حل مسائل معنوی و عقیدتی است. قورولْتای خلق به حفظ و توسعه هویت فرهنگی، حفظ و توسعه پایدار دولت و جامعه قرقیزستان، بهبود کیفیت زندگی و تحکیم جامعه برای تحقق منافع ملی کمک می‌کند.

اولین قورولتای خلق موفقیت‌آمیز بود. در آن بیش از 1200 نماینده از هر منطقه جمهوری قرقیزستان، اعم از نمایندگان منتخب، مهمانان دعوت شده، رهبران و کارمندان مقامات قوای مجریه، مقننه و قضایی جمهوری قرقیزستان حضور داشتند، از جمله 1036 نماینده از سراسر کشور (71 نماینده از استان باتکن، 147 نماینده از استان جلال آباد، 128 نماینده از استان نارین، 179 نماینده از استان اوش، 76 نماینده از استان تالاس، 218 نماینده از استان چوی، 127 نماینده از استان ایسیک کول، ۶۰ نماینده از شهر بیشکک و ۳۰ نماینده از شهر اوش)، 10 نماینده ادیان مختلف، 26 نماینده مهاجران از کشورهای خارجی که مجموعاً 1072 نفر بودند. از این تعداد 148 نفر زن (14%)، 924 نفر مرد (86%)، 710 نفر دارای تحصیلات عالی، 400 نفر دارای تحصیلات متوسطه، ۳۶۰ نفر از 18 تا 50 ساله، ۷۲۳ نفر از 50 تا 90 ساله و ۱۰ نفر از سایر اقوام بودند.

صادر جباروف رئیس‌جمهور قرقیزستان در قورولتای خلق به وضعیت امور کشور و جهت‌گیری‌های اصلی سیاست داخلی و خارجی پرداخت و نورلان‌بیک شاکی‌یف رئیس مجلس جمهوری قرقیزستان و عاقل‌بیک جباروف رئیس کابینه وزیران و رئیس نهاد ریاست جمهوری قرقیزستان نیز سخنرانی کردند و به نمایندگان از کارهای در حال انجام در قوه مقننه و مجریه خبر دادند.

نمایندگان منتخب از هر استان و شهرهای بیشکک و اوش مسایل در مورد دستاوردها و مشکلات مناطق خود را به صورت کتبی به دبیرخانه اولین قورولتای خلق فرستادند و حل آن را به روسای نهادها و ارگان‌های دولتی و دولت‌های محلی واگذار کردند.

سخنرانان علت اصلی عدم خروج جمهوری قرقیزستان از بحران سیاسی و اجتماعی- اقتصادی طی 31 سال را اشتباهات سیاست پرسنلی، عدم توجه کافی به نظام آموزشی، بی‌تفاوتی به کار تحقیقاتی، بی‌عدالتی در دادگاه‌ها و دادستانی‌ها، تخلفات در حوزه بهداشت و درمان، عدم انسجام در فعالیت‌های مذهبی، کاهش توجه به فرهنگ، عدم فعالیت‌های مناسب در زمینه آموزش، رفتار و جهان‌بینی مردم، شکل‌گیری خلاءهایی که در نتیجه آن عناصر فرهنگ‌های مختلف به وجود می‌آیند و رفع عواقب این پدیده مشکل‌زا است، عنوان کردند.

در عین حال موضوعاتی برای حل مسائل مرزی بین کشورهای همسایه، مشکلات مراکز خدمات عمومی، مسائل مربوط به پدیده‌های فساد، مراتع مورد اختلاف بین مناطق، ساختمان‌های فرسوده، راه‌های داخلی، روستاهای فاقد آبرسانی، زمین‌های زراعی و غیره مطرح و پیشنهاداتی ارائه شد.

صادر جباروف با جمع‌بندی نتایج قورولتای به تفصیل در مورد موضوعات مطرح شده توسط نمایندگان توضیح داد و گفت که کدام مساله در چه مرحله‌ای از تصمیم‌گیری است. از جمله رئیس‌جمهور در مورد چگونگی حل و فصل مسائل مرزی بین کشورهای همسایه، مسائل مربوط به مهاجرت، فساد در سیستم دولتی، وضعیت وام‌های رهنی دولتی، ساخت و ساز و وضعیت تسهیلات اجتماعی، وام‌های ترجیحی و تکمیل درآمدهای بودجه کشور صحبت کرد.

صادر جباروف همچنین به سوالاتی در خصوص خطرات احتمالی مرتبط با توسعه معادن کشور، تقویت و بهبود شرایط ارتش و غیره پاسخ داد. رئیس‌جمهور تاکید کرد که مسائل مرزهای دولتی منحصراً از طریق مذاکره حل و فصل خواهد شد.

علاوه بر این، صادر جباروف بر گنجینه ملی، یعنی معدن «قومْتور» تمرکز کرد که پس از انتخاب وی به ریاست جمهوری، علیرغم مشکلات زیاد به قرقیزستان بازگردانده شد. در حال حاضر حدود 40 تن طلای قومتور در بانک ملی قرقیزستان ذخیره شده است.

رئیس‌جمهور همچنین به سؤالات مربوط به سیاست پرسنلی در سیستم دولتی، فعالان بازداشت شده، بازگرداندن میلیاردها صوم به خزانه دولت، استرداد 900 قرقیزستانی که در زندان‌های کشورهای خارجی دوران محکومیت خود را سپری می‌کنند، پاسخ داد.

بر اساس پیشنهادات و نظرات مورد بحث، رئیس‌جمهور به کابینه وزرای جمهوری قرقیزستان و نهادهای دولتی دستور داد تا اقدامات مقتضی را به موقع برای رسیدگی به موضوعات مطرح شده از سوی نمایندگان انجام دهند. در خاتمه، صادر جباروف خطاب به شرکت‌کنندگان در قورولتای و همه شهروندان از آنها خواست که نترسند و آشکارا در مورد تخلفاتی که در کشور شاهد هستند، صحبت کنند.

نمایندگان که سخنان خود را بیان و موضوعات مهم اجتماعی مربوط به توسعه کشور را طرح کرده بودند، پاسخ‌های جامعی را از رئیس‌جمهور دریافت و از او برای سازماندهی این قورولتای تشکر کردند. در پایان اولین قورولتای خلق، قطعنامه‌ای به تصویب رسید.

پس از اتمام بخش اصلی قورولتای، در سالن ورودی فیلارمونی دولتی قرقیزستان، جایی که قورولتای برگزار شد، ارگان‌های دولتی «گوشه‌هایی» را برای حل سریع مسائل ترتیب دادند و وزرا نمایندگان را پذیرفتند و به سوالات آنها پاسخ دادند.

نظرات کارشناس و تحلیلگران قرقیز درباره برگزاری قورولتای:

مِدِت تولِگِنوف سیاست‌شناس خاطرنشان کرد که در گذشته جزئیات برگزاری قورولتای در قوانین ذکر نمی‌شد. صادر جباروف اولین رهبر کشور شد که تصمیم گرفت قورولتای را رسمی و آن را به یک نهاد دائمی تبدیل کند. پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، او قانون اساسی را تغییر داد: اختیارات خود را بسیار گسترش داد و موضوع قورولتای خلق را به آن وارد کرد.

اکنون، طبق قانون اساسی، قورولتای خلق یک مجمع نمایندگان عمومی است که دارای قدرت مشاوره و نظارت می‌باشد و توصیه‌هایی را در مورد جهت‌گیری‌های توسعه اجتماعی ارائه می‌دهد. این توصیه‌ها برای قوه مجریه الزام‌آور نیستند، فقط رئیس‌جمهور تصمیم می‌گیرد که کدام توصیه‌های نمایندگان قورولتای اجرا شود و کدام نشود.

سازماندهی و ترتیب فعالیت قورولتای خلق را قانون اساسی و قانون ویژه مشمول قانون اساسی تعیین می‌کند. همان قانون ویژه حقوق، روش کار و قوانین انتخاب نمایندگان برای قورولتای خلق را مشخص می‌کند. کارگروهی که به دستور رئیس‌جمهور ایجاد شد، این قانون ویژه مشمول قانون اساسی را در مارس 2022 تهیه و برای بحث عمومی ارائه کرد، اما این لائحه مورد انتقاد هم کارشناسان و هم نمایندگان قرار گرفت. منتقدان متذکر شدند که قورولتای خلق اساساً پارلمان قرقیزستان را تکرار می‌کند و به دومین جوغورْقو کِنِش تبدیل می‌شود، و آن هم با اختیارات خیلی مبهم.

صادر جباروف در پایان ماه اوت در مصاحبه‌ای با خبرگزاری «خبر» تأکید کرد: «قورولتای نقش پارلمان را برعهده نخواهد گرفت. نمایندگان قورولتای سالی یک بار جلسه می‌گذارند، گزارش‌های مجلس و هیأت وزیران را گوش می‌کنند و پیشنهادات خود را ارائه می‌دهند. من تصمیم گرفتم سالی یک بار مردم را جمع کنم و از این طریق گزارش کارم را بدهم».

مِدِت تولِگِنوف سیاست‌شناس می‌گوید که مقامات در تلاش برای جایگزینی پارلمان نیستند، زیرا به گفته او «جوغورْقو کِنِش به شکل کنونی برای رئیس‌جمهور مناسب است». او می‌گوید: «این پارلمان کاملاً رام و انعطاف‌پذیر است و در سیاست رئیس‌جمهور دخالت نمی‌کند».

با این وجود، قورولتای ابزاری برای مشروعیت بیشتر برای مقامات باقی می‌ماند. رؤسای جمهور از قورولتای برای ایجاد احساس حمایت مردم در مواقعی که کمبود آن وجود داشت، استفاده می‌کردند.

5 نوامبر ۲۰۲۲ قورولتای جوامع محلی در قرقیزستان آغاز و در تمام استان‌های کشور، شهرهای بیشکک و اوش و همچنین در میان مهاجران کارگری خارج از کشور برگزار شدند. در آن زمان سرویس مطبوعاتی ریاست جمهوری گزارش داد که: «شرکت‌کنندگان قورولتای‌های جوامع محلی از طریق رأی‌گیری نمایندگان اولین قورولتای خلق را انتخاب کردند و موضوعات اصلی برای توسعه کشور و مناطق آن برای بحث در قورولتای خلق تصویب شد».

مقامات اطمینان می‌دهند که قورولتای خلق به سکویی برای همه قرقیزستانی‌ها تبدیل خواهد شد، کسی را در آن محدود نخواهد کرد و همه نمایندگان می‌توانند صحبت کنند. رئیس‌جمهور می‌گوید: «از این به بعد قورولتای مانند گذشته صوری نخواهد بود. نمایندگان منتخب مردم، بیایید صریح صحبت کنید و پیشنهادات خود را بیان کنید».

با این حال، شک و تردیدی در مورد اثربخشی قورولتای خلق وجود دارد. داسْتان بِکِشِف نماینده مجلس کشور به رئیس‌جمهور پیشنهاد می‌کند که به صورت زنده در شبکه NTRK (ابرشرکت صدا و سیمای ملی) و از طریق تلفن و شبکه‌های اجتماعی به سوالات شهروندان پاسخ دهد. به نظر او این اقدام کارایی بیشتری دارد و از این طریق می‌توان حتی هر ماه گزارش داد.

چوروبیک سعْدان‌بیک مورخ نیز می‌گوید که رئیس‌جمهور می‌تواند از طریق شبکه‌های اجتماعی به سوالات مردم قرقیزستان پاسخ دهد. سعدان‌بیک می‌گویند که تصور کارایی قورولتای خلق برای او دشوار است. او می‌گوید: «به نظر من، قورولتای مانند همایش‌های زمان اتحاد جماهیر شوروی خواهد شد. نمایندگان از بخش‌ها، شهرها و استان‌ها انتخاب می‌شوند و در مورد چیزهایی صحبت می‌کنند. در تلویزیون نشان داده می‌شود که چگونه آنها از مقامات تمجید می‌کنند و به خانه‌هایشان می‌روند. من فکر نمی‌کنم که این گونه گردهمایی‌ها می‌توانند متفاوت باشند».

تاتوبوبو اِرْگِشْبایوا حقوق‌دان معتقد است که خود مجلس کشور و نمایندگان تام‌الاختیار مردم در مناطق کاملاً می‌توانند صدای ساکنان اقصی نقاط کشور را به گوش رئیس‌جمهور برسانند و لذا نیازی به قورولتای نیست.

به گفته مِدِت تولِگِنوف سیاست‌شناس، قورولتای خلق به رئیس‌جمهور کمک می‌کند تا به شکلی که برای او مناسب است به مردم گزارش دهد. او می‌گوید: «به نظر من، این یک راه خودنمایی از طریق گزارش دادن است. پیام معمولی به مردم یک اقدام بسیار رسمی، خشک و مبهم است. اما از طریق قورولتای می‌توان یک نمایش بزرگی ترتیب داد».

سابقه قورولتای و پارلمان در قرقیزستان:

قورولتای، این پارلمان ملی اقوام ترک و مغول، حداقل از زمان چنگیزخان در تاریخ ذکر شده است که در آن سران قبایل و طوایف و نمایندگان اشراف از نقاط مختلف کشور در مورد مسائل مهم سیاست خارجی و داخلی بحث و تبادل نظر می‌کردند. به عنوان مثال، در قورولتای سال 1842 بود که چندین قبیله قرقیز آرْمان پسر بیازبیک را به عنوان خان قرقیزها انتخاب کردند.

پارلمان نوع اروپایی در سال 1938 در قرقیزستان تشکیل شد، زمانی که شورای نمایندگان کارگران و دهقانان به بالاترین نهاد قانونگذاری تبدیل گردید. از آن لحظه تا سال 1994 اختیارات پارلمان توسط شورای عالی تک مجلسی جمهوری شوروی سوتسیالیستی قرقیزستان اعمال می‌شد. از ماه مه 1993، پس از تصویب قانون اساسی جدید، نهاد قانونگذاری به نام «جوغورْقو کِنِش» (شورای عالی) شناخته شد. قورولتای در دوره شوروی برگزار نشده بود.

برگزاری قورولتای پس از اعلام استقلال قرقیزستان از سر گرفته شد و اساساً از آن برای نشان دادن حمایت توده مردم از کسی که آنها را جمع کرده بود، یا مقامات یا مخالفان، استفاده می‌شد.

سال 1992 تحت رهبری عسکر آقایف رئیس‌جمهور وقت اولین قورولتای جهانی قرقیزها برگزار شد و سال 1994 آقایف اولین قورولتای مردم قرقیزستان را تشکیل داد که در آن به مسائل «تقویت هماهنگی و دوستی بین اقوام جمهوری قرقیزستان» پرداخته شد. این اقدام پاسخی به درگیری‌های قرقیزها و ازبک‌ها در اوش در سال 1990 بود. قورولتای بعدی با شعار «دولت قرقیزستان: صلح و ثبات» در سال 2003 برگزار شد، زمانی که کرسی رئیس‌جمهور به لرزه درآمد.

 مخالفان دولت نیز قورولتای خود را برگزار کردند. 16 نوامبر 2002 آنها قرار بود درباره قانونی بودن همه‌پرسی تمدید دوره ریاست جمهوری آقایف و محاکمه متهمان قتل عام در رستای آق‌سی بحث کنند، اما قورولتای توسط مقامات مختل شد.

چند روز قبل از برکناری آقایف در سال 2005، مخالفان با موفقیت یک قورولتای در اوش برگزار کردند، جایی که معترضان ساختمان اداره استان را تصرف کردند. پس از آن، قورْمان‌بیک باقی‌یف که در قورولتای سخنرانی کرد، ریاست کشور را بر عهده گرفت.

در سال 2010 قورولتای مخالفان باقی‌یف برگزار شد. 17 مارس مخالفان یک هفته به او فرصت دادند تا سرکوب سیاسی و فشار بر آزادی بیان و رسانه ها را متوقف کند. در ماه آوریل قورولتای‌های محلی در سراسر کشور برای پاسخ به این سوال که «با این دولت جنایتکار چه باید کرد؟» شروع به تجمع کردند. پلیس سعی کرد آنها را پراکنده کند، اما در تالاس معترضان به سمت آنان سنگ پرتاب کردند، وزیر کشور را دستگیر نمودند و ساختمان اداره استان را به آتش کشیدند.

باقی‌یف سعی کرد با «قورولتای سازش» که در 23 مارس ۲۰۱۰ برای «تبادل نظر بین مقامات و مردم» برگزار شد، قدرت را حفظ کند. نمایندگان طبق معمول از او حمایت کردند، اما امکان تظاهرات حمایت مردم دیگر وجود نداشت. در ماه آوریل ۲۰۱۰ با وجود دستگیری رهبران مخالف و تیراندازی به معترضان در بیشکک، باقی‌یف سرنگون شد و بعداً از کشور گریخت.

آخرین قورولتای مخالفان 15 اکتبر 2022 در کنار سد کمپیر آباد برگزار شد. شهروندان خواستار توافق مسئولان با مردم در مورد تصمیم انتقال این سد به ازبکستان شدند، اما به زودی برخی از شرکت‌کنندگان قورولتای به اتهام تدارک شورش‌های دسته‌جمعی بازداشت شدند.

مترجم: جاوید میرزایف

منابع: https://kloop.kg/blog/2022/11/14/parlament-vremen-chingishana-zachem-zhaparovu-narodnyj-kurultaj/ 

https://kabar.kg/news/pervyi-narodnyi-kurultai-zavershil-svoiu-rabotu-priniata-itogovaia-rezoliutciia/