بیش از ۲۰۰ سال پیش، گوته، ادیب سرشناس آلمانی با الهام از حافظ، شاعر شهیر ایرانی، دیوان “شرقی-غربی” خود را نتشر کرد. دیوانی که بسیاری، آن را نمادی از پیوند عمیق فرهنگی میان ایران و آلمان می‌دانند. البته آغاز این پیوند فرهنگی مربوط به چاپ دیوان گوته نیست. در ابتدای قرن پانزدهم میلادی، یوهانس شیلت برگر، جهانگرد و نویسنده آلمانی به ایران سفر کرد و گزارش‌های ارزشمندی از اوضاع سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ایران نوشت. این گزارش‌ها موجب شد که علاقه زیادی به فرهنگ ایرانی در آلمان به وجود آید. بعدها سفیران، تجار و جهانگردان آلمانی دیگری مانند آدام الاریوس، هاینریش فون پوزر و انگلبرت کمپف نیز به ایران سفر کردند. البته آنها مسئول جابه‌جایی کالاها به آلمان و اتریش و همچنین حامل پیام‌های سیاسی و اقتصادی بودند، اما هنگام بازگشت به کشور خود، فرهنگ و ادبیات فارسی را نیز به کشورهای اروپایی انتقال می‌دادند. حتی آلمانی‌ها از طریق زبان‌های دیگر، ادبیات فارسی را به زبان خود ترجمه می‌کردند. به طور مثال، کتاب گلستان سعدی در نیمه قرن هفدهم از زبان فرانسه به زبان آلمانی برگردانده شد. این ترجمه، اولین قدم در راه معرفی ادبیات فارسی به زبان آلمانی بود. البته بر کسی پوشیده نیست که ادبیات آلمانی نیز تا چه اندازه میان ایرانیان طرفدار داشته و دارد. اما تبادلات فرهنگی میان دو کشور تنها به حوزه ادبیات مربوط نمی‌شود. در چند دهه اخیر، تبادلات دانشگاهی نیز گسترش زیادی یافته است و دانشگاه‌های دو کشور، پروژه‌های مشترک زیادی با یکدیگر اجرا می‌کنند. در این راستا، موسسه تبادلات آکادمیک آلمان، تا چندی پیش، سهم به سزایی در پیش‌برد روابط آکادمیک میان موسسات آموزشی و پژوهشی دو کشور و همچنین تبادل دانشجو و محقق ایفا می‌کرد. 

با این وجود این موسسه در حال‌حاضر فعالیتی در ایران ندارد. موسسه زبان آلمانی که زیر نظر سفارت آلمان کار می‌کند نیز، سال‌ها در حوزه گسترش زبان آلمانی و برگزاری برنامه‌های هنری در ایران فعالیت زیادی داشته است.در گزارش پیش‌رو تلاش کرده‌ایم تا اقدامات فرهنگی ایران در آلمان و سرمایه‌گذاری فرهنگی دولت فدرال در ایران را مورد بررسی قرار دهیم:

نمایشگاه “ایران؛ پنج هزاره فرهنگ و هنر”
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، گسترش روابط فرهنگی میان آلمان و ایران، از دیرباز دغدغه مسئولان هر دو کشور بوده است. در این راستا، یکی از مهم‌ترین اقداماتی که در سال‌های اخیر صورت گرفته، برگزاری نمایشگاه “ایران؛ پنج هزاره فرهنگ و هنر” در جزیره موزه‌های برلین است. در این نمایشگاه، ۲۰ اثر هنری نفیس از مجموعه ساریخانی در لندن و موزه‌های دولتی برلین به نمایش گذاشته شده که بیانگر تاریخ پنج هزار ساله میراث فرهنگی ایران است. همچنین ۳۶۰ قطعه متعلق به دوره‌های اولین تمدن‌های پیشرفته هزاره سوم قبل از میلاد تا پایان دوره امپراتوری صفویه در اوایل قرن هجدهم در این نمایشگاه وجود دارد که نشان دهنده اهمیت برجسته ایران به عنوان مرکز تبادلات بین فرهنگی است. از دیگر نکات برجسته این نمایشگاه می‌توان به نمایش یادگارهایی از امپراتوری‌های قبل از اسلام، دوره‌های هخامنشیان و ساسانیان، فرهنگ ایرانی- اسلامی، شاهکارهای هنری سده‌های نهم و پانزدهم میلادی و دوران شکوفایی صفویه اشاره داشت. نمایشگاه “ایران؛ پنج هزاره فرهنگ و هنر” از چهارم دسامبر سال ۲۰۲۱، کار خود را آغاز کرده و تا بیستم ماه مارس ۲۰۲۲ ادامه خواهد داشت. لینک زیر می‌تواند اطلاعات بیشتری درباره این فعالیت‌ها در اختیارتان قرار دهد:

https://www.smb.museum/ausstellungen/detail/sehnsuchtsort-garten/

تاسیس آکادمی علمی اسلامی کلن
تاسیس آکادمی علمی اسلامی کلن نیز از دیگر فعالیت‌هایی بود که برای گسترش روابط فرهنگی ایران و آلمان صورت گرفت. این آکادمی، در سال ۱۹۷۶میلادی با همت عبدالجواد فلاطوری بنا شد. این مرکز که در سال ۱۹۷۸میلادی در شهر کُلن تاسیس شد، تا سال ۱۹۹۵میلادی در آن شهر فعالیت داشت و پس از آن به هامبورگ منتقل شد. هیات مؤسس آکادمی علمی اسلامی کلن، ده نفر از روشنفکران دینی ایران بودند. هدف آکادمی علمی اسلامی، ایجاد زمینه‌های گفت‌وگو میان ادیان به ویژه مسیحیت، یهودیت و اسلام و رفع سوء‌تفاهم‌ها و پیش‌داوری‌های نادرست در این زمینه و نیز هموار کردن راه فهم متقابل هریک از این فرهنگ‌ها از یکدیگر بود. یکی از پروژه‌های مهم آکادمی اسلامی اصلاح کتب درسی آلمان و به دنبال آن ۱۷ کشور دیگر اروپائی بود که ۱۵ سال به طول انجامید. پروفسور فلاطوری توانست با جلب همکاری اساتید برجستۀ دانشگاه‌های آلمان و سایر کشورهای اروپایی، مطالب نادرست در خصوص اسلام را اصلاح کند. از طریق سایت زیر می‌توانید اطلاعات بیشتری به دست آورید:

https://iranicaonline.org/articles/falaturi

تبادل دانشجو میان دانشگاه تهران و بامبرگ
از دیگر اقدامات مهم فرهنگی ایران و آلمان، تبادل دانشجو با یکدیگر است. بر اساس توافقی که میان دانشگاه تهران و دانشکده مطالعات ایرانی دانشگاه بامبرگ انجام شده است، سالانه تبادل دانشجو میان این دو دانشگاه انجام می‌شود. بر این اساس، هر سال، ۶ دانشجو فیلولوژی ایرانی (به عنوان مثال دانشجویان مطالعات ایران، مطالعات اسلامی و غیره) این فرصت را دارند تا برای یک ترم زمستانی (از اکتبر تا فوریه)در دانشگاه تهران بورسیه شوند. همچنین، ۶ دانشجو از دانشگاه تهران نیز می‌توانند برای یک ترم تحصیلی در دانشگاه بامبرگ فرصت مطالعاتی بگیرند. این برنامه از سال ۱۹۹۳ پایه‌ریزی شده است و در میان دانشگاه‌های اروپای غربی و آمریکای شمالی منحصر به فرد است. لینک زیر می‌تواند اطلاعات مفیدی درباره این تبادلات در اختبارتان قرار دهد:

ttps://www.uni-bamberg.de/orientalistik/iranistik/

تحصیل و پژوهش در آلمان
دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی آلمان در میان دانشجویان و محققان ایرانی طرفدار زیادی دارد. براساس گزارشی که بر روی سایت موسسه آکادمیک آلمان منتشر شده است:« در سال ۲۰۱۴، ۱۹ هزار ایرانی در آلمان مشغول به تحصیل بوده‌اند و این آمار در سال‌های پس از آن افزایش یافته است.» براساس این گزارش، هزینه پایین تحصیل و کیفیت بالای سیستم آموزشی و پژوهشی در آلمان، موجب شده است تا جوانان ایرانی رغبت زیادی به مهاجرت به این کشور داشته باشند. مؤسسه تبادلات آکادمیک آلمان، به عنوان بزرگ‌ترین ارئه دهنده بورسیه‌های تحصیلی و تحقیقاتی برای دانشجویان
خارجی در آلمان شناخته می‌شود. این موسسه، سال‌ها در ایران، به دانشجویان، محققان و علاقمندان به یادگیری زبان آلمانی، بورسیه‌های تحصیلی و پژوهشی ارائه می‌دهند. البته موسسه تبادلات آکادمیک آلمان مدتی است که فعالیت‌های خود در ایران را به حالت تعلیق درآورده است. سایت زیر می‌تواند اطلاعات بیشتری درباره این موسسه در اختیارتان قرار دهد:

 https://www.daad.de/de/laenderinformationen/asien/iran/ueberblick-bildung-und-
wissenschaft/

آموزش زبان آلمانی در تهران
عجیب نیست که آموزش زبان آلمانی نیز یکی از اهداف مهم ژرمن‌ها در ایران باشد. تاسیس موسسه آموزش زبان آلمانی در تهران در همین راستا انجام شده است. این موسسه که زیر نظر سفارت آلمان در پایتخت ایران فعالیت دارد، کلاس‌هایی برای آموزش زبان به بزرگسالان، جوانان و کودکان برگزار می‌کند. همچنین در این مرکز، امتحانات رسمی موسسه گوته برگزار می‌شود. علاوه بر این‌ها، موسسه آموزش زبان آلمانی، کتابخانه‌ بزرگی در حوزه فرهنگ، ادبیات و تاریخ آلمان دارد. این موسسه همچنین هر ساله میزبان نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های هنری می‌شود. از طریق سایت‌ زیر می‌توانید با فعالیت‌های موسسه آموزش زبن در آلمان بیشتر آشنا شوید:

https://www.dsit.org.ir/?lang=fa

حفظ میراث فرهنگی ایران
براساس گزارشی که بر روی سایت سفارت آلمان در تهران منتشر شده است؛ یکی از مهم‌ترین اقدامات آلمان در کشورهای مختلف از جمله ایران، حفظ میراث فرهنگی این کشور است. از سال ۱۹۸۱، وزارت امور خارجه آلمان از پروژه‌های حفاظت از میراث فرهنگی در کشورهای مختلف حمایت می‌کند. براساس آمارهای منتشرشده بر روی سایت سفارت آلمان در ایران، تا سال ۲۰۱۶، مجموعاً بیش از ۲۷۵۰ پروژه در ۱۴۴ کشور با حدود ۷۰ میلیون یورو مورد حمایت قرار گرفته‌اند. از میان پروژه‌های حمایت شده در ایران می‌توان به بازسازی خانه سیستانی در بم، استحکام‌بخشی به بنای تخت سلیمان و نیز حفظ مجموعه تاریخ موسیقی موزه موسیقی در تهران اشاره کرد. علاوه بر این‌ها، مرمت و بازسازی گنبد بازار بزرگ تهران نیز از پروژه‌های آلمانی‌ها بوده است. در گزارشی که بر روی سایت سفارت‌خانه منتشر شده، آمده است:«از بیست‌ویکم تا بیست‌وهشتم ماه مه سال ۲۰۱۷، یک تیم آلمانی از کارشناسان در تهران حاضر شدند تا امکان مرمت و بازسازی گنبد بازار بزرگ را در چارچوب کمپین حفاظت از میراث فرهنگی توسط دولت آلمان ارزیابی کنند. بودجه این پروژه توسط وزارت امور خارجه آلمان با همکاری‌ دانشگاه‌های آخن، پوتسدام و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران تأمین شد.» بر روی سایت زیر می‌توانید اطلاعات بیشتری دراین باره پیدا کنید:

https://teheran.diplo.de/ir-fa/themen/kultur

منابع: موزه دولتی برلین، موسسه تبادلات آکادمیک آلمان، سایت سفارت آلمان در ایران، دانشگاه بامبرگ، موسسه آموزش زبان آلمانی، دانشنامه ایرانیکا