اقوام "ایو[۱]" یکی از گروه های قومی آفریقایی هستند که بیشترین جمعیت آنان در کشور غنا با حدود ۳.۳ میلیون نفر و دومین جمعیت بزرگ آن، در کشور توگو با حدود ۲ میلیون نفر زندگی می کنند. زبان آنها "ایو" است که متعلق به خانواده زبان های"جیبی[۲]" نیجر-کنگو است. در واقع مردمان ایو از وابستگان به دیگر اقوام "جیبی" زبان مانند، "فون[۳]"، "جن[۴]"، "فلا[۵]"، "فرا[۶]" و "آجا[۷]" از اقوام کشور توگو و بنین هستند.

محل اسکان مردمان این قوم در درجه اول در مناطق ساحلی غرب آفریقا، از منطقه جنوب و شرق رودخانه "ولتا[۸]" تا اطراف رودخانه "مونو[۹]" در مرز "توگو" و "بنین" واقع شده است. آنان بخصوص در منطقه "ولتا" در جنوب شرقی غنا (پیش از این توگولند بریتانیا نامیده می شد)، جنوب "توگو" (سابقاً توگولند فرانسه) و در قسمت های جنوب غربی "بنین" یافت می شوند. از منطقه "ایو" بعضاً به عنوان ملت "ایو" یا منطقه "ادوکی[۱۰]" (توگولند در ادبیات استعماری) نام برده می شود.

قوم "ایو" بر اساس گویش و جغرافیای تراکم اسکان شان از چهار گروه تشکیل شده اند : "آنلو ایو[۱۱]"، "مینا[۱۲]"،
"آنچی آدموم[۱۳]" (دانی[۱۴])، "تونگا[۱۵]" یا "تائو[۱۶]" که زبان ادبی همه آنها زیر شاخه زبان "آنلو[۱۷]" می باشد.   

تاریخچه اقوام "ایو" :

هیچ سند مکتوبی از تاریخ باستانی قوم "ایو" ثبت نشده است، اما مردم معتقدند که "ایو" از امپراتوری قدرتمند بنین در نیجریه مهاجرت کرده اند. برخی دیگر نیز بر این باورند که آنها از مکانی به نام "کوتو[۱۸]" یا "آمدزو[۱۹]"، در شرق رود نیجر مهاجرت کرده یا متعلق به منطقه ای هستند که اکنون مرز بین بنین و نیجریه بوده و سپس به دلیل تهاجمات و جنگ های پیش آمده، در قرن هفدهم به مناطق فعلی مهاجرت کرده اند. با این حال شواهد باستان شناسی نشان می دهد که مردمان "ایو" احتمالاً حداقل در اوایل قرن سیزدهم در سرزمین های فعلی خود حضور داشته اند. این شواهد نشان دهنده آن است که تحرکات آنها به دوره ای بسیار زودتر از آنچه قبلاً تصور می شد، می رسد. با وجود این، شواهد دیگر حاکی از یک دوره آشفتگی است، بویژه هنگامی که جنگجویان "یوروبا[۲۰]" متعلق به امپراتوری "اویو[۲۱]" بر این منطقه حاکم بودند. سنت شفاهی آنها بیانگر حاکمیت بی رحمانه شاه "آگور آکورلی[۲۲]" از "نوتسی[۲۳]" است که در قرن هفدهم بر "کاپالیمه[۲۴]" حکومت می کرد.

آنها تاریخچه مشترکی را با افرادی که به زبان "جیبی" صحبت می کنند، به اشتراک گذارده اند. این افراد مناطقی بین "آکان لند[۲۵]" و "یوروبا لند[۲۶]" را اشغال کرده اند. پیش از این، برخی مورخان سعی کرده اند که این گروه را به دو گروه قومی "آکان" و "یوروبا" گره بزنند، اما مطالعات اخیر نشان می دهد که این گروه ها از هم متمایز هستند، به گونه ای که نه "آکان" هستند و نه "یوروبا"، اگرچه به نظر می رسد که این دو قومیت در تعامل با مردمان این اقوام هم تأثیر گذار بودند و هم تأثیر پذیرفته اند.

مردمان "ایو" روابط صمیمانه ای با تجار اروپایی دوره استعمار داشته اند. با این وجود، در سال ۱۷۸۴، آنها با استعمار دانمارک جنگیدند و منافع آنها را به چالش کشیدند، زیرا دانمارک سعی کرده بود تا قلعه هایی را به منظور اسکان مقامات و بازرگانان خود در امتداد سواحل مناطق متعلق به "ایو" ایجاد کند.  

مردمان "ایو" نیز قربانی تهاجم و تجارت برده در منطقه، مانند خرید و فروش برده به اروپایی ها، تجار برده و کشتی های حمل بردگان به مناطق دور دست، بوده اند. به لحاظ سیاسی و ساختار ریاستی حاکم بر اقوام، مردمان "ایو" اغلب با یکدیگر درگیر جنگ بودند، عموماً به دیگر "کلان های[۲۷]" (طایفه ها) اقوام "ایو" در "آشانتی لند[۲۸]" هجوم برده و اسیران خود را به عنوان برده می فروختند.

پس از توقف برده داری و تجارت برده، عمده فعالیت اقتصادی مردم "ایو" به سمت روغن نخل و صادرات "کپرا[۲۹]" تغییر یافت. مناطق تحت اشغال قوم "ایو" بین قدرت های استعماری بویژه استعمار انگلیس و آلمان تقسیم شد. پس از جنگ جهانی اول، مجدداً سرزمین های آنها بر اساس یک پروتکل مشترک بین بریتانیا و فرانسه تقسیم شد. پس از این جنگ بود که "توگولند" بریتانیا و "توگولند" فرانسه به ترتیب به منطقه ولتا و توگو تغییر نام دادند. "توگولند" فرانسه به جمهوری توگو تغییر نام داد و در ۲۷ آوریل ۱۹۶۰ استقلال خود را از فرانسه به دست آورد.

از زمان استعمار تلاش هایی برای ادغام اقوام "ایو" به عنوان یک کشور متحد صورت گرفت و بسیاری از رهبران ضد استعماری آفریقا، مانند قوام نکرومه از تحقق این هدف حمایت می کردند اما در نهایت هیچ یک موفق نبوده اند. 

آیین سنتی مردمان "ایو" :

الهیات پیچیده مردمان ایو شبیه به گروه های قومی نزدیک مانند مذهب "فون[۳۰]" است. این آیین سنتی "وودوو[۳۱]" نامیده می شود. این کلمه از زبان "فون" وام گرفته شده و به معنای "روح" است. در آیین "ایو" "مائو[۳۲]" به عنوان خالق یکتا (خدا) شناخته می شود که خدایان کوچکتر فراوانی را آفریده  و به عنوان وسیله انتقال قدرت های معنوی و ماورایی که در زندگی اشخاص دخیل هستند، خدمت می کنند. اعتقاد به "مائو" (خدا) و "لیزا[۳۳]" (الهه)  انعکاسی است از الهیات مردمان "فون" و برخی از قبایل مشابه، البته این امور در زندگی روزمره مردمان "ایو" مقداری دور از دسترس است و اعتقاد بر این است که خدایان کوچکتری وجود دارند که وسیله اعطای نعمت یا رساندن آسیب به آنها هستند.

در آیین "ایو" مفهومی به نام "سی[۳۴]" وجو دارد. که دلالت به یک نوع "ازدواج روحانی" بین خدایان و مومنان دارد. این نام معمولاً با پسوند نام یک خدا می آید. بنابراین، یک "فوفی سی[۳۵]" به کسی وفادار است که متعهد به خدای "فوفی" باشد، مانند همسری که به ازدواج فردی در می آید. همچنین ارواح اجداد نیز بخش مهمی از آیین سنتی "ایو" را تشکیل می دهد که در یک طایفه مشترک است.

آیین مسیحیت در اقوام "ایو"

مسیحیت، با ورود بازرگانان و مبلغین استعمار میان اقوام "ایو" پخش شد. عمده فعالیت های استعمار اروپا پس از سال ۱۸۴۰ آغاز شد. مبلغان لوترین آلمانی در سال ۱۸۴۷ وارد این سرزمین شدند. عقاید آنها در مناطق ساحلی مورد استقبال قرار گرفت و آلمان ها منطقه خود را "توگولند" یا "توگو" نام نهادند که در زبان "ایو" به معنی "فراتر از دریا" است. آلمان ها نفوذ خود را پس از جنگ جهانی اول از دست دادند، مبلغین مسیحی آلمان مجبور به ترک توگولند شدند، و پس از آن مبلغین انگلیسی و فرانسوی در بین مردم "ایو" برجسته و شناخته تر شدند. حدود ۵۰% جمعیت "ایو" به ویژه در مناطق و شهرهای ساحلی، به مسیحیت گرویدند. با این حال، همچنان به اعمال آیین ها و مناسک سنتی و اجدادی خود ادامه می دهند.

جامعه و فرهنگ "ایو" :

مردمان "ایو" از اقوام "پدر نسبی" هستند که به طور اجدادی در روستاها زندگی می کنند. هر نسب به وسیله پیر مردان خانواده رهبری می شوند. اجداد پیر خانواده قابل احترام هستند و به طور سنتی، خانواده می تواند از اجداد پیر خود پیروی کنند. زمین متعلق به یک خانواده "ایو"، یک هدیه اجدادی محسوب می شود و آنها هرگز این هدیه را نمی فروشند.

مردمان "ایو" به دلیل استقلال شدید شان زبان زد هستند و فاقد هویت گروهی می باشند. هرگز از تمرکز قدرت در یک روستا یا از سوی یک کشور بزرگ، حمایت نکرده اند. تصمیمات روستا به وسیله مجموعه ای از بزرگان اتخاذ می شود. آنها پس از تجربه استبداد قدرتمند قرن ۱۷، که "آگوکولی نوتس[۳۶]" نام داشت، از پذیرفتن پشتیبانی سیاسی پادشاهان قوی، خودداری کردند. این امر منجر به فقدان و عدم توانایی آنها در پاسخگویی مناسب به جنگ هایی شد که در قرن ۱۸ و پس از آن رخ داد.

در مسائل قبیله، رئیس و روحانی قبیله قدرت اصلی هستند. در دوران معاصر، اقوام "ایو" کوشیده اند تا در هر سه کشوری که این اقوان اسکان دارند، یک فرهنگ مشترک با هویت زبانی مشترک ایجاد کنند.

با وجود "پدر نسبی"، به طور سنتی زنان "ایو" عمده تجارت و فعالیت های بازرگانی، چه در سطح عمده و چه در سطح خرده فروشی را بر عهده دارند. بیشتر مغازه ها و معاملات فقط توسط زنان اداره می شوند که شامل مواد غذایی و مسنوجات نیز هستند.

به گفته مردم شناسانی چون "روسنتال[۳۷]" و "ونکاتا چالام[۳۸]"، یکی دیگر از شاخصه های فرهنگی "ایو" ، "امتناع آنها از سرزنش دیگران" و "پریشانی عمیق و پذیرش داوطلبانه گناه" در نقش پر رنگ نیاکان شان، در تجارت برده است. آنها به طور خارق العاده  و با اعماق وجود برای یادبود بردگان  مراسم برگزار کرده و اجداد بردگان را نیز به عنوان خدایان تکریم می کنند.

موسیقی سنتی "ایو" :

موسیقی "ایو" در واقع موسیقی متعلق به اقوام ساکن در توگو، غنا و بنین در آفریقای غربی است. آلات موسیقیایی آن مبتنی بر ریتم و ضرب آهنگ بوده و از لحاظ ضرب آهنگ، هارمونی پیچیده ای دارد. بالاترین نوع آن را می توان در موسیقی های رقص، که شامل یک ارکستر طبل نیز می باشد، دید، اما کارهای مختلف دیگر از جمله آهنگ های ماهیگیری مهاجران "آنلو" را می توان نام برد.

اقوام "ایو" در توسعه فرهنگ موسیقی آفریقایی نقش مهمی را ایفا کردند. در  این فرهنگ که استفاده از طبل از اهمیت ویژه ای برخوردار است، قرابت نزدیکی با آیین و مذهب سنتی آنان دارد. این فرهنگ معتقد است که اگر کسی طبال خوبی باشد، به این دلیل است که وی وارث ارواح اجدادی است، که طبال خوبی بوده اند.

موسیقی قوم "ایو" اقسام بسیاری دارد. یک قسم از این موسیقی "آگبکور[۳۹]" نام دارد که مربوط به آهنگ ها و موسیقی های جنگ هستند. این آهنگ ها طیف وسیعی از احساسات انسانی را در بر می گیرد که ناشی از جنگ است. این قسم از موسیقی شامل مفاهیمی حماسی چون شجاعت و همبستگی با الهام از اجداد خود، گرفته تا موفقیت شکست ناپذیری که در انتظار رزمندگان و مرگ و اندوه از دست دادن عزیزان می باشد.

ریتم یا ضرب آهنگ های متقابل طبل بخشی از فرهنگ موسیقی "ایو" است. به طور کلی، طبل های این اقوام مانند بشکه هایی با استوانه چوبی و حلقه های فلزی به همراه حکاکی های انجام شده بر روی چوب، که توسط هنرمندان "ایو" ساخته شده اند.

آنها با چوب یا دست نواخته می شوند و اغلب نقش هایی را ایفا می کنند که بیانگر خانواده سنتی در این قوم است. طبل "کودک" یا "برادر کوچک" (کاگان[۴۰]) که معمولاً الگویی از ضربات تکراری است. طبل "مادر"، (کیدی[۴۱])، معمولاً نقش فعالی در همراهی دارد و به طبل بزرگتر یا طبل "پدر" پاسخ می دهد. کل این گروه توسط طبل "پدربزرگ" (آتسیمی وی[۴۲])که بزرگترین طبل گروه است، هدایت می شوند.

ترانه های بزمی بیشتر در منطقه جنوبی رواج دارد. در شمال فلوت ها و طبل ها معمولاً جای صدای خواننده را می گیرد.

رقص های سنتی قبایل "ایو" :

قبایل ایو دارای مجموعه ای از رقص های پیچیده هستند که از بسیاری لحاظ درمیان منطقه جغرافیایی پیرامونی خود متفاوت و متنوع هستند. یکی از این رقص های سنتی "آدو وی[۴۳]" یا رقص شکار نام دارد که "آدو[۴۴]" به معنای شکار و "وی[۴۵]" به معنای رقص است. این یک رقص حرفه ای است و در واقع مراسم جشنی است، که به منظور شکار برگزار می کنند. در این برنامه دو هدف دنبال می شود یا به عبارتی دو معنا در آن نهفته است، ابتدا برای آسان کردن شکار و سپس برگزاری مراسم "تشییع جنازه" برای حیوان تا از بازگشت روح حیوان شکار شده و صدمه زدن به شکارچی جلوگیری شود.

یکی دیگر از رقص های سنتی این قبایل، "آگبادزا[۴۶]" نام دارد که به طور سنتی رقص جنگ است اما هم اکنون در موقعیت های مختلف اجتماعی و تفریحی برای جشن های صلح نیز استفاده می شود. رقص های جنگ گاهی به عنوان تمرین نظامی نیز استفاده می شوند، که همراه با نشانه هایی از ضربه طبل، به جنگجویان فرمان می دهد تا به جلو، راست، چپ، پایین و ... حرکت کنند. این رقص ها همچنین در آماده سازی رزمندگان برای نبرد، یا به محض بازگشت آنها از جنگ برگزاری می شود، تا اعمالی که در جنگ انجام داده اند را در رقص به اجرا بگذارند.

"آتسیاگبکور[۴۷]" یک نسخه معاصر از رقص جنگ "آتامگا[۴۸]" یا سوگند بزرگ، در قوم "ایو" است ("آتام[۴۹]" به معنای سوگند و "گا[۵۰]" به معنای بزرگ) که اشاره به سوگند مردم قبیله قبل از آغاز جنگ دارد. حرکات موجود در نسخه امروزی این رقص به منظور شکل کیری جوخه های جنگ است و نه تنها برای نمایش تاکتیک های نبرد بلکه برای نیرو بخشیدن به سربازان نیز مورد استفاده قرار می گیرد. امروزه "آتسیگ بکور" برای سرگرمی در اجتماعات و نمایش های فرهنگی اجرا می شود.

رقص "آتسیا[۵۱]" که بیشتر توسط زنان اجرا می شود، مجموعه ای از حرکات سبک است که توسط طبالان به رقصندگان دیکته می شود. هر حرکت رقص الگوی ریتمیک مشخص خود را دارد که با هدایت طبال هماهنگ می شود. "آتسیا" در زبان "ایو" به معنای "سبک" یا "نمایش" است.

"بوبوبو[۵۲]" (در اصل "اکپس[۵۳]") که گفته می شود توسط "فرانسیس کوجو ناترو[۵۴]" ایجاد و توسعه یافته است. وی افسر سابق پلیس بوده است که در اواسط و اواخر دهه ۱۹۴۰، گروهی را ایجاد کرد. این رقص ریشه های خود را از "واساتا[۵۵]" و موسیقی "های لایف[۵۶]" که در غرب آفریقا محبوبیت دارد، گرفته شده است. "بوبوبو" به دلیل، استفاده از آن در راهپیمایی های سیاسی، شکل گیری جدید و تازگی حرکات، در دهه ۶۰-۱۹۵۰ به عنوان رقص ملی به رسمیت شناخته شد. این رقص عموماً در مراسم تشییع جنازه و سایر مناسبت های اجتماعی اجرا می شود. "بوبوبو" یک رقص اجتماعی است که برای اجرا به فضای زیادی نیازمند است. بطور کلی، مردان در مرکز صحنه آواز می خوانده و می رقصند در حالی که زنان با ایجاد حلقه ای در اطراف آنها می رقصند. انواع کند و سریع از رقص "بوبوبو" وجود دارد که آهسته آن را "اکپس" و نوع سریع آن را "بوبوبو" می گویند.

"آگاهو[۵۷]" هم نام یک رقص و هم نام یکی از انجمن های (باشگاه ها[۵۸]) موسیقی غیر دینی مردمان "ایو" در "توگو"، "داهومی[۵۹]" و جنوب غربی منطقه "ولتا[۶۰]" است. هر باشگاه طبل و رقص متمایز و منحصر بفرد خود را دارد و ترانه های خاص خود را می نوازند. رقص اجتماعی و محبوب آفریقای غربی، "آگاهو" توسط مردمان "اگان[۶۱]" زبان شهر "کتونا[۶۲]" که هم اکنون در کشور بنین قرار دارد، ساخته شده و از همان جا به منطقه "باداگری[۶۳]" در نیجریه گسترش یافت، "باداگری" جایی بود که ماهیگیران مهاجر "ایو" حضور داشته و با شنیدن این موسیقی از آن اقتباس کردند. در رقص "آگاهو"، دو حلقه شکل می گیرد. مردان با بازوهای باز ثابت مانده و سپس زانوها به جلو خم می شوند تا زنان بر روی آن بنشینند. آنها تا زمانی که به شریک اصلی خود نرسند، حرکت خود را به دور حلقه ادامه می دهند.

"گبززیمیدو[۶۴]" یک نوع رقص جنگ است که بیشتر توسط مردمان "مافی-گبورکوف[۶۵]" و "امگاکوپ[۶۶]" در منطقه مرکزی "تونگا[۶۷]" استان "ولتا"ی غنا انجام می شود. "گبززیمیدو" هم اکنون به یک رقص امروزی تبدیل شده و معمولاً فقط در موارد بسیار مهم مانند جشنواره "آسافوتو[۶۸]" دیده می شود، که همه ساله در حدود ماه دسامبر توسط مردم "تونگا" برگزار می گردد. این رقص همچنان در مراسم خاکسپاری افراد بسیار مرفه جامعه، عمدتاً مردان انجام می شود.

رقص "گوتا[۶۹]" مراسمی است که در آن از طبل عرفانی "کالاباش[۷۰]" (در بنین، غرب آفریقا) استفاده می شود. "کالاباش" به طور رسمی به عنوان "طبل مرگ" خوانده شده و فقط در مراسم تشییح جنازه و تدفین استفاده می شود. امروزه برای سرگرمی های اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد. مهیج ترین قسمت "گوتا" توقف های هماهنگ طبل ها و رقصندگان است. 

"ترو- یو[۷۱]" موسیقی طبل اجدادی، برای دعوت مردگان به یک مراسم خاص روحانی است که در مقبره اجداد درگذشته انجام می شود. در این مراسم ویژه که برای مقاصد مذهبی صورت می گیرد، یک یا چند مرد روحانی نیز حضور دارند. در این رقص ریتم های کند و سریع وجود دارد که می تواند توسط رهبران روحانی به عنوان وسیله ای برای ارتباط با دنیای ارواح مورد استفاده قرار گیرد. ریتم زنگی که در این نوع از موسیقی وجود دارد، در هر دو منطقه شمال و جنوب استفاده می شود، با این تفاوت که در منطقه شمال از یک زنگ قایقی شکل استفاده می شود اما در منطقه جنوب دو زنگ وجود دارد. سه طبل مورد استفاده نیز باید دارای سه گام مشخص و متمایز باشند.

"سووی[۷۲]" یکی از هفت سبک مختلف طبل است که متعلق به فرقه "یووه[۷۳]" می باشد. "یووه" در میان مردمان "ایو" زبان "توگو"، "بنین" و جنوب شرقی منطقه "ولتا" به معنای خدای تندر و صاعقه است. "یووه" یک فرقه منحصر بفرد بوده و موسیقی آن یکی از پیشرفته ترین شکل های موسیقی مقدس "ایولند[۷۴]" است.

زبان "ایو" :

"ایو" که "ایوه[۷۵]" نیز نوشته می شود، یکی از شاخه های اصلی گویش "جیبی[۷۶]" یا "تادواید[۷۷]" است که در مناطق جنوبی "ولتا" در غنا و سرتاسر جنوب "توگو" تا مرزهای مشترک "توگو" با "بنین" استقرار داشته و قریب به ۳ میلیون نفر نیز به این زبان صحبت می کنند. "ایو" متعلق به خانواده "جیبی نیجر-کنگو" است. زبان های "جیبی" در مناطقی مورد استفاده قرار می گیرند که عمدتاً از "توگو"، "بنین" آغاز و تا غرب نیجریه را نیز در بر می گیرد.

لهجه های مختلفی در زبان "ایو" وجو دارد به طور که بسیاری از گروه های روستایی که در فاصله دو یا سه کیلومتری از یکدیگر قرار دارند، از انواع مختلف این گویش برخوردار هستند. با این وجود، در سرتاسر منطقه "ایو"، این گویش ها از لحاظ گستره جغرافیایی به گویش های ساحلی، یا جنوبی طبقه بندی شوند. البته گویندگان مناطق مختلف قادر به درک یکدیگر هستند و می توانند خصوصیات گویشی مناطق مختلف را شناسایی کنند. علاوه بر این، یک استاندارد مکتوب وجود دارد که در قرن نوزدهم بر اساس زیر لهجه های مختلف و نوع منطقه و با استفاده از محتوای گویش ساحلی ایجاد و توسعه یافته است. با استفاده از این سند، انواع محاوره های استاندارد نیز پدید آمده است و به طور گسترده ای در محل های عمومی مانند مدرسه، کلیسا و بازار مورد استفاده قرار می گیرد.

منابع :

https://en.wikipedia.org/wiki/Ewe_people

https://en.wikipedia.org/wiki/Fon_people#Religion

https://en.wikipedia.org/wiki/Ewe_music

https://ghanagoods.co.uk/product/calabash-drums/