- تاثیر بر هنر و جلوه‌های فرهنگی
با ورود مبلغان مسیحی به غنا، هنر سنتی بومی که ریشه در نظام‌های اعتقادی پیشااستعماری داشت، با چالش‌های گسترده‌ای مواجه شد. مبلغان، هنر سنتی غنا از جمله ماسک‌ها، مجسمه‌های چوبی و فلزی، دست‌بافته‌ها و سایر تولیدات هنری الهام‌گرفته از آیین‌های دینی بومی را به‌عنوان مصادیق خرافه، شرک و انحرافات دینی تلقی کردند. این دیدگاه منجر به سرکوب بسیاری از مظاهر فرهنگی شد که در بستر دینی و اجتماعی مردم غنا رشد یافته بودند.
در نتیجه، هنرمندان سنتی مانند آهنگران، مجسمه‌سازان، منبت‌کاران و بافندگان، تولیدات خود را با ذائقه گردشگران غربی سازگار کردند و هنر بومی در مسیری تجاری‌شده بازتولید گردید. اشیایی مانند صلیب‌ها، مدال‌هایی با شمایل مریم مقدس، و دیگر نمادهای مسیحی وارد فضای هنری غنا شدند. افزون بر این، در کلیساها آثاری مانند دیوارکوب‌ها و بافته‌هایی با تصویر مسیح و قدیسان تولید گردید که پیوند هنر و آیین را در قالبی جدید بازتعریف می‌کرد.
در حوزه موسیقی نیز مسیحیت تأثیر چشمگیری داشت. موسیقی گاسپل، پاپ مسیحی، و سرودهای عبادی در بسیاری از کلیساهای غنا اجرا می‌شوند و در مراسمی نظیر تشییع جنازه یا جشنواره‌های دینی حضور پررنگ دارند. استفاده از سازهای سنتی مانند فلوت، طبل و نی در جشنواره‌های مسیحی مانند کورپوس کریستی، نشانگر تلفیق موسیقی بومی با آموزه‌های مسیحی است.
ظهور کلیساهای کاریزماتیک و جنبش‌های نوپدید دینی، موجب شکل‌گیری فرم‌های نوینی از هنرمذهبی شد. نمونه آن، تغییر مسیر هنری نانا آمپادو ـ رهبر گروه موسیقی آفریکن برادرز ـ است که در سال ۱۹۸۸ به مسیحیت گروید و فعالیت هنری‌اش را در قالب موعظه و موسیقی عبادی ادامه داد. برخی منتقدان این تغییر را نوعی بهره‌برداری از رشد محبوبیت کلیساهای کاریزماتیک برای کسب منافع اقتصادی دانسته‌اند.
- تغییر در الگوهای پوشش
سبک پوشش در غنا نیز تحت تأثیر آموزه‌های مسیحی دستخوش تغییر شد. غنایی‌ها سبک پوشش غربی، از جمله کت و شلوار، پیراهن و لباس‌های رسمی را از مبلغان پذیرفتند. با این حال، لباس‌های سنتی غنایی هنوز جایگاه خود را حفظ کرده‌اند و مسیحیان نیز در برخی مراسم مذهبی از این پوشش‌ها استفاده می‌کنند.
مسیحیت در تقویت مفهوم "عفت" در پوشش نقش داشته است. پوشیدن شلوارک توسط زنان در اماکن عمومی قبیح شمرده می‌شود و مردان نیز بندرت از چنین پوششی استفاده می‌کنند. در کلیساهای کاتولیک در مناطق سنتی همچون آسانته، روحانیون لباس‌هایی به رنگ‌های زرد و سبز بر تن می‌کنند که نمادهای سلطنت و باروری در فرهنگ آکان هستند. این پوشش‌ها نشان از بومی‌سازی آیین عشای ربانی دارند.
- تاثیر بر رژیم غذایی
پرهیزهای غذایی تحت تأثیر آموزه‌های مسیحی نیز به بخشی از فرهنگ مذهبی مردم غنا تبدیل شده است. برای نمونه، کاتولیک‌ها به‌منظور یادآوری رنج مسیح، در روزهای جمعه، به‌ویژه در ایام روزه (لنت)، از خوردن گوشت خودداری می‌کنند. این پرهیز غذایی در مناطقی مانند جنوب غنا که رژیم غذایی عمدتاً بر پایه ماهی است، تغییرات مهمی ایجاد کرده است.
همچنین پنطیکاستی‌ها از مصرف الکل و تنباکو اجتناب می‌ورزند و برخی مسیحیان، که با آموزه‌های بومی پیوند دارند، به مجموعه‌ای از پرهیزهای غذایی خاص پایبند هستند. این پیوند میان آموزه‌های مسیحی و سنت‌های بومی، نشان‌دهنده تلفیق دینی-فرهنگی در جامعه غناست.
- آیین‌ها و مناسک عبادی
کلیساهای پنطیکاستی و کلیساهای مستقل آفریقایی، آیین‌هایی پرشور و همراه با موسیقی، دعا، نذر و سخنرانی برگزار می‌کنند. سخن گفتن به زبان‌ها، شهادت ایمانی و دعاهای جمعی از مؤلفه‌های این مراسم است. مراسم مذهبی در کلیساها ممکن است ساعت‌ها به طول انجامد و با اهدای نذورات و شرکت فعال مؤمنان همراه باشد.
در بسیاری از کلیساهای کاتولیک، به‌ویژه در کوماسی، مناسک عشای ربانی با نمادهای بومی آمیخته شده‌اند. استفاده از طبل و رقص در این مراسم یادآور آیین‌های سنتی است. هدایا مانند میوه، برنج، تخم‌مرغ و سایر محصولات محلی به عنوان «ثمره کار» به کلیسا تقدیم می‌شوند. آیین‌های شفابخشی، پاشیدن آب مقدس و توسل به مقدسات، برای پیوند با اجداد و رفع ارواح شیطانی نیز کاربرد دارد.
مراسم عروسی کلیسایی نیز به سبک بومی آمیخته شده و شامل مهریه دادن، پذیرایی سنتی، و دعاهایی شبیه به سنت‌های قومی است. با این حال، از نفرین دشمنان ـ که در آیین‌های سنتی رایج است ـ در این مراسم پرهیز می‌شود.
- آیین‌های گذار و هم‌زیستی اعتقادی
علی‌رغم تلاش‌های مبلغان برای حذف آیین‌های بومی مانند مراسم نام‌گذاری، بلوغ، قربانی‌کردن و خاک‌سپاری، این مراسم به‌گونه‌ای با آموزه‌های مسیحی تلفیق یافته‌اند. در حال حاضر، بسیاری از مسیحیان مراسم غسل تعمید، ازدواج و تشییع جنازه را با نمادها و آیین‌های سنتی برگزار می‌کنند.
در مراسم تعمید نوزاد، پاشیدن آب، نه تنها نماد ورود به مسیحیت، بلکه وسیله‌ای برای حفاظت کودک در برابر ارواح شیطانی تلقی می‌شود. برخی مکاتب، مانند پنطیکاستی‌ها، تعمید بزرگ‌سالان را ترجیح می‌دهند. مراسم تشییع جنازه در میان آکان‌ها بسیار مفصل است و با گفتگو با جسد، پرسش درباره علت مرگ، و حتی افشای دشمنان احتمالی همراه است.
تشخیص مشارکت‌کنندگان در مراسم از طریق پوشش خاص (سیاه و قرمز یا سیاه و سفید) امکان‌پذیر است. موسیقی، رقص و نوشیدنی‌های محلی نیز بخشی از مراسم هستند و نشان‌دهنده پیوند میان دنیای زندگان و مردگان‌اند. تشییع‌جنازه‌ها معمولاً در تعطیلات آخر هفته برگزار می‌شوند.
- جذب، تبلیغ و گسترش دینی
مسیحیت از طریق ابزارهای مختلفی چون تعمید نوزاد، تبلیغ رسانه‌ای، راهپیمایی‌های مذهبی و شبکه‌های اجتماعی گسترش یافته است. پروتستان‌ها نسبت به کاتولیک‌ها فعالیت تبلیغی فعال‌تری دارند و به‌شکل مستقیم‌تری بر دستورات کتاب مقدس تأکید می‌کنند. کلیساهای بزرگ مانند "اکشن" با بهره‌گیری از فناوری‌های رسانه‌ای مدرن، مخاطبان وسیعی در داخل و خارج از کشور دارند.
رادیو، تلویزیون و پلتفرم‌هایی چون پادکست و توییتر، ابزارهایی برای نشر آموزه‌های دینی شده‌اند. حوزه اسقفی کاتولیک کوماسی از طریق جشنواره کورپوس کریستی، جلوه‌ای از تلفیق ایمان و سنت‌های سلطنتی را ارائه می‌دهد.
- آموزش دینی غیردولتی
مراکز مسیحی از حمایت مالی دولت‌های غربی و واتیکان بهره‌مند هستند. در مقابل، مسلمانان به‌رغم پیشینه تاریخی طولانی‌تر در غنا، به دلیل ضعف اقتصادی، از امکانات آموزشی و فرهنگی محدودی برخوردارند. مدارس اسلامی عمدتاً در سطح ابتدایی فعالیت دارند. نمونه‌هایی چون "المدرسة الرمانیة"، "المدرسة القدیمة"، و "المدرسة الهادیة" با امکانات محدود به تعلیم قرآن، فقه و قواعد عربی مشغول‌اند.
در شهر مسلمان‌نشین تماله، با وجود اکثریت مسلمان، مدارس رسمی اسلامی در سطح قابل قبولی وجود ندارد.
- دین و سیاست
بر اساس قانون اساسی، غنا کشوری سکولار تعریف شده است و آزادی دین برای تمامی گروه‌های مذهبی تضمین گردیده است، مشروط بر آن‌که فعالیت‌های آنان مخل امنیت و اخلاق عمومی جامعه نباشد. رئیس‌جمهور پیشین، جری رولینگز، نیز در نشست ملت اسلام در سال ۱۹۹۴ بر این اصل تأکید کرده بود.
با وجود این اصل سکولار، دین نقش پررنگی در حیات اجتماعی، فرهنگی و حتی غیررسمیِ سیاسی ایفا می‌کند. شورای جهانی کلیساها، رایزنی‌های فرهنگی کشورهای مسلمان، و سازمان‌های دینی غیردولتی در عرصه عمومی حضوری فعال دارند.
مسلمانان غنا
در غنا، اسلام دین دوم از نظر جمعیتی است و حدود ۲۰٪، یعنی تقریباً یک‌پنجم جمعیت کشور، مسلمان هستند. این واقعیت زمینه‌ای مناسب برای بررسی دین و فرهنگ مسلمانان این کشور فراهم می‌کند. در غنا، اسلام در درون چارچوب فرهنگ غنایی رشد کرده و همراه با ویژگی‌هایی مانند پوشش بومی‌شده، آداب غذایی مذهبی، و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با سایر ادیان جلوه‌گری می‌کند. مسلمانان با رعایت آموزه‌های اسلامی و در عین حال سازش با فضای اجتماعی غنایی، تصویر مثبتی از دین اسلام ارائه داده‌اند که از نظر فرهنگی و اجتماعی غنای قابل توجهی دارد.
- آموزه‌های اسلامی و هم‌زیستی
اسلام در غنا بیشتر به‌صورت معتدل و میانه‌رو ترویج می‌شود. مسلمانان به‌ندرت رفتار افراطی نشان می‌دهند؛ زنان گاهی چادر (mayasi) را بیشتر در منزل یا مناسبت‌های دینی می‌پوشند تا در فضای عمومی . پیوند قوی بین مسلمانان و سایر اقلیت‌های مذهبی به‌ویژه مسیحیان حس هم‌زیستی مسالمت‌آمیزی ایجاد کرده است؛ نهادهای فراگیر مانند شورای مسلمانان و مسیحیان غنا همکاری نزدیکی دارند.
- غذاهای اسلامی و آیین‌های غذایی
رعایت حلال: گوشت حلال در بازارهای محلی عرضه می‌شود و ذبح سنتی همچنان جا افتاده است.
آینده مذهبی در مراسم و تشییع: مسلمانان در مناسبت‌هایی مانند رمضان و عید، غذاهای مخصوصی مانند “tuo zaafi” یا “jollof rice” را با جامعه تقسیم می‌کنند؛ این کار نمایانگر همدلی و انسجام قومی است.
رمضان و آیین تیلا (Tiila): در ماه رمضان، فعالیت‌هایی مانند «تیلا»، اجرای گروهی کودکان در خانه‌ها و دریافت نذری یا غذا از اهالی، سبب ایجاد روحیه بخشندگی و پیوند اجتماعی می‌شود.
- پوشش اسلامی در لباس
پوشش مردان: استفاده از پیراهن‌های بلند و بوبو (boubou) در ایام مذهبی معمول است .پوشش زنان: زنان مسلمان از روسری اسلامی (hijab) استفاده می‌کنند، و اخیراً پوشاک اسلامی با پارچه‌های سنتی غنایی مانند رنگ‌ها و طرح‌های محلی عرضه شده است . مقاله‌ای در سال ۲۰۲۴ تأکید می‌کند که مدرن‌سازی پوشش اسلامی در محیط‌های کاری به ارتقای نقش زنان مسلمان در حرفه‌ام کمک کرده است.
- آداب عبادی و مذهبی
مساجد و آموزش‌دینی: مساجد علاوه بر اینکه محل عبادی‌اند، نقش مراکز آموزشی دارند؛ برخی از مناطق مانند زونگوها مدارس اسلامی ابتدایی تا عالی دارند.
اعیاد اسلامی: در اعیاد فطر و قربان، نماز جماعت، ذبح گوسفند (در عید قربان) و توزیع گوشت میان نیازمندان و همسایگان صورت می‌گیرد.
- هم‌زیستی اسلامی-مسیحی
غنا به‌عنوان نمونه بارز هم‌زیستی مسالمت‌آمیز در آفریقا شناخته می‌شود.
همکاری بین کلیساها و مساجد، رویدادهایی مشترک مانند هفته بین ادیان، و نمایش احترام متقابل بین ادیانی از ویژگی های برجسته این کشور است .
منابع مطالعاتی
- Kuperus, Tracy & Asante, Richard (2021). Christianity, Citizenship, and Political Engagement among Ghanaian Youth.1
مقاله‌ای مبتنی بر مطالعه میدانی در غنا درباره تأثیر کلیساهای مسیحی (از جمله کاریزماتیک و جریان اصلی) بر نگرش جوانان نسبت به شهروندی و مشارکت سیاسی
- 2. Gariba, J. A. & Assenyoh, B. K. (2023). Syncretism and Inculturation: The Encounter Between Christian Theology and Ghanaian Religious Culture. *Ghana Journal of Religion and Theology, 13(1)*
بررسی هم‌زیستی آموزه‌های مسیحی و عناصر فرهنگی بومی، و نقش هم‌زیستی (syncretism) و بومی‌سازی (inculturation) در تدوین هویت دینی غنا
- 3. Nsiah, A. M. & Nyamaah, E. (2013). Christianity and Culture in Ghana: A Study of the Church of Pentecost Decree on Head Covering and 1 Corinthians 11:2-16. CIIC Conference
تحلیل تصمیم کلیسای پنطیکاست درباره حکم پوشش سر زنان در غنا و واکنش‌های جنسیتی و فرهنگی نسبت به آن.
- 4. Opuni‑Frimpong, K. (2021). Christian Faith and Akan Culture in Ghana: A Review of Major Works of Sidney George Williamson. *Journal of Mother‑Tongue Biblical Hermeneutics and Theology
نقد آثار سیدنی ویلیامسون درباره تعامل میان مسیحیت و فرهنگ آکان، با توجه به لزوم تدوین الهیات مبتنی بر فرهنگ بومی.
5. Appiah, B. (2017). Christianity’s Encounter with Ghanaian Indigenous Religious Cosmologies. *Missio Africanus,
بررسی تمایلات تضاد و هم‌نشینی میان مسیحیت و باورهای دینی بومی در غنا.
- 6. Institute for African Studies, University of Ghana. Interrogating Syncretism in African Christian Theology.
نقد هم‌زیستی دین مسیحیت با باورهای سنتی و پیشنهاد روش بومی‌سازی به‌عنوان رویکرد الهیاتی مناسب برای آفریقا.
- 7. Noyam et al. (2023). The Role of Religion in Transforming Ghanaian Society.
تحلیل نقش مسیحیت – به همراه اسلام و مذاهب سنتی – در تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی غنا.
- مقاله “Food and Food Culture in Muslim Inner‑City in Maamobi‑Accra”: نقش اجتماعی غذا در جامعه مسلمانان.
- Kofi Amenyo در Ghanaweb: توصیف اسلام معتدل غنا و تفاوت پوشش در اروپا.
- Akrofi‑Christaller Institute of Theology, Mission and Culture
- https://www.aci.edu.gh/
پژوهشکده برجسته مسیحیت و فرهنگ در غنا، مستقر در آکروا-آکوپم
– African theology:
بررسی تحول الهیات آفریقایی و چهره‌های برجسته‌ای نظیر Kwame Bediako و Mercy Amba Oduyoye
– Christianity in Ghana:
مرور تاریخی گسترش مسیحیت و تأثیرات اجتماعی و آموزشی آن
نظر شما