قرقیزستان برای توسعه سیستم آموزشی خود بودجه کافی ندارد.

به زودی سفرهای متقابل وزیران آموزش قرقیزستان و ترکیه صورت خواهد گرفت. توافق در این مورد در جریان مذاکرات میان روسْلان قزاق‌بایِف سفیر قرقیزستان در ترکیه و یوسف تِکین وزیر آموزش ملی ترکیه حاصل شد. در این دیدار مسایل همکاری دوجانبه در حوزه علمی و آموزشی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. صحبت از استخدام معلمان زبان و ادبیات قرقیزی، موسیقی و هنرهای عامیانه در مدرسه روستای اولو پامیر استان وان ترکیه بود، جایی که قرقیزهای بومی در آن زندگی می‌کنند. آنها همچنین در مورد افتتاح مدارس و هنرستان‌های ترکی در قرقیزستان در چارچوب فعالیت بنیاد آموزشی «معارف» صحبت کردند.

روسْلان قزاق‌بایِف فعالیت‌های بنیاد آموزشی «معارف» ترکی در قرقیزستان را که در سپتامبر 2021 با مشارکت وی در بیشکک افتتاح شد، مثبت ارزیابی کرد. در آن زمان قزاق‌بایِف وزیر امور خارجه قرقیزستان بود. در این مدت تنها یک مدرسه در بیشکک بنیاد «معارف» افتتاح شد. مؤسسات آموزشی ترکیه که در این کشور فعالیت می‌کنند، از جمله مهدکودک‌ها، مدارس و حتی دانشگاه پیشرو ترکی «ماناس»، که شخصاً توسط رجب طیب اردوغان حمایت می‌شود، زیر نظر بنیاد «ساپات» (نام سابق - سِباط) کار می‌کنند.

شایان ذکر است که تمام موسسات آموزشی ترکیه در قرقیزستان متعلق به فتح الله گولن واعظ ترکی است که رجب طیب اردوغان در سال 2016 او را به تلاش برای کودتا در ترکیه متهم کرد و از همه کشورهای دوست خواست موسسات آموزشی متعلق به او را ببندند یا تحت کنترل بنیاد دولتی «معارف» قرار دهند. این درخواست توسط آلْمازبیک آتامْبایِف رئیس‌جمهور وقت نادیده گرفته شد و به زیان روابط با آنکارا، دستور ثبت مجدد شبکه مدارس «سِباط» با نام جدید «ساپات» را صادر کرد. هم‌موسس جدید آن وزارت آموزش و علوم قرقیزستان شد.

یک مدرسه بنیاد «معارف» در قرقیزستان احتمالا کافی نیست. بنابراین، طرف قرقیزی، همانطور که وزارت امور خارجه قرقیزستان گزارش داد، «با در نظر گرفتن تجربه گسترده ترکیه، علاقمندی به تأسیس هنرستان‌های قرقیزی- ترکی در قرقیزستان را بیان کرده است».

یوسف تِکین نیز به نوبه خود برای پیشبرد پروژه‌های مشترک در زمینه آموزش ابراز آمادگی کرد و خاطرنشان کرد که آماده بررسی موضوعات پیشنهادی طرف قرقیزی است. در نتیجه این دیدار، طرفین بر سر انجام سفرهای متقابل وزرای آموزش به قرقیزستان و ترکیه در آینده نزدیک به توافق رسیدند.

ایگور شِسْتاکوف سیاست‌شناس و مدیر مرکز ابتکارات کارشناسی «Oy Ordo» («مرکز اندیشه») می‌گوید که ترکیه هیچ رقیبی در زمینه آموزش در قرقیزستان ندارد. آنکارا توجه ویژه‌ای به این روند دارد. به گفته وی، تحصیلات ترکی در میان مردم قرقیزستان بسیار محبوب است. این کارشناس یادآور شد که تحصیل در دانشگاه ترکی «ماناس» بر خلاف دانشگاه آمریکایی آسیای مرکزی (AUCA) و دانشگاه قرقیزی- روسی اسلاوی (KRSU) رایگان است. شِسْتاکوف معتقد است که  قدرت نرم ترکیه در قرقیزستان دقیقاً در حوزه آموزش نهفته است. در موسسات آموزشی ترکی قرقیزستان، ترکیه به عنوان کشور شماره یک جهان در زمینه آموزش معروف است. بنابراین، آنکارا با وجود مشکلات مالی، در آموزش صرفه‌جویی نخواهد کرد. همه اینها در مفهوم فرآیندهای ادغام ترک‌زبانان که در آسیای مرکزی، از جمله در تاجیکستان فارسی‌زبان در حال وقوع است، می‌گنجد. هنوز تا ایجاد انجمن منطقه‌ای توران بزرگ در آنکارا فاصله زیادی وجود دارد، بنابراین، ترک‌ها در میان جوانان برای ایجاد «اتحادیه ترک» کار می‌کنند. به عقیده شِسْتاکوف موسسات آموزشی در همین راستا اقدام خواهند کرد.

این کارشناس مسائل سیاسی تاکید می‌کند که ترکیه برخلاف روسیه و آمریکا کار با جوانان را از مهدکودک آغاز می‌کند. آنکارا دقیقاً از منظر ایدئولوژی به فرآیند آموزش نگاه می‌کند. روسیه راه حمایت و حفظ زبان روسی را انتخاب کرده و آماده همکاری در این مسیر است، اما از نظر ایدئولوژیک بسیار ضعیف به نظر می‌رسد.

سْتانیسْلاو پِریتْچین محقق ارشد مرکز مطالعات پساشوروی موسسه ملی تحقیقات اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل آکادمی علوم روسیه یادآوری می‌کند که ترکیه که از دهه 90 سیستم آموزشی قرقیزستان را به نفع خود توسعه داده است، به دلیل مشکلات با گولن آن را از دست داده و امروز مجبور شده است روابط با قرقیزستان، از جمله در حوزه آموزش را احیای کند. او می‌گوید: «روابط قرقیزستان و ترکیه در حال بازسازی است و تقاضا برای استانداردسازی و کنترل همه موسسات آموزشی مرتبط با ترکیه وجود دارد. آنکارا آماده سرمایه‌گذاری مالی و ارتقای استانداردهای آموزشی خود و ایجاد زمینه برای قدرت نرم است و این کار را کاملاً مؤثر انجام می‌دهد. به گفته این کارشناس، هیچ یک از بازیگران دیگر به اندازه ترکیه به آموزش متوسطه در قرقیزستان به طور سیستماتیک نگاه نمی‌کنند. پْریتْچین معتقد است که قرقیزستان فاقد ظرفیت برای توسعه آموزش خود است و بنابراین از آموزش ترکی استقبال می‌شود. بر این اساس، گروهی از لابی‌گران نیز در قدرت هستند که منافع همکاری با ترکیه را ترویج می‌کنند. برای نفوذ روسیه، این وضعیت خیلی خوب نیست. بنابراین، اخیراً صحبت‌ها در مورد افتتاح مدارس روسی و هماهنگی تلاش‌ها در حوزه آموزش شدت گرفته است. با این وجود، ترکیه همچنان از نقاط قوت و نزدیکی فرهنگی و تاریخی خود برای تقویت نفوذ خود در منطقه استفاده می‌کند.

آلِکْسانْدر کوبْرینْسْکی مدیر آژانس راهبردهای قومی- ملی می‌گوید که این گامی در جهت انتقال آموزش نه تنها متوسطه، بلکه حرفه‌ای به ریل یک کشور عضو ناتو با تعصب جدی نسبت به جهان ترک و ایده ساختن توران بزرگ است. در عین حال، این واقعیت که خود ترکیه تحت نفوذ جدی بریتانیای کبیر قرار دارد، باید مورد توجه قرار گیرد. این کارشناس متذکر می‌شود که قرقیزستان با کمک به آموزش جوانان در تحسین جهان آنگلوساکسون و ترکیه، به از دست دادن پرسنل آموزشی و مهارت‌های ملی در طول سال‌های استقلال اعتراف می‌کند.

کوبْرینْسْکی تاکید می‌کند که روسْلان قزاق‌بایِف با داشتن پست سفیر و نماینده منافع صادر جباروف رئیس‌جمهور قرقیزستان، دیدگاه و موقعیت او را منعکس می‌کند. او چنین نتیجه‌گیری می‌کند: «طبیعی است که یوسف تِکین آمادگی خود را برای اجرای هر گونه پروژه مشترک در زمینه آموزش، جایی که ترکیه را در موقعیت به وضوح سودمندی قرار میدهد، ابراز کند. به احتمال زیاد، جوانان و جامعه قرقیزستان متوجه نخواهند شد که این پروژه‌ها به تقویت موقعیت جهان آنگلوساکسون در آسیای مرکزی کمک می‌کند».

منبع: