ارسین اوسن اف کارشناس سیاسی قرقیز در مقاله ای اختصاصی برای خبرگزاری آسیا خبر قرقیزستان می نویسد: "حوزه دین که بایستی از سیاست جدا باشد، به فاکتور و عاملی برای تعیین فرآیندهای سیاسی در کشور تبدیل شده و حتی به عنوان ابزاری برای دستیابی به به اهداف سیاسی مورد استفاده قرار می گیرد."
در حال حاضر روند احیای دینی و اسلامی سازی مجدد در جمهوری قرقیزستان در حال تبدیل شدن به فاکتورهای فعال در آگاهی سیاسی مردم این کشور است که اکثریت جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می دهند.
طبق آمار و اطلاعات موجود و بر اساس تعداد سرانه مساجد، قرقیزستان امروز مذهبی ترین کشور در آسیای مرکزی است و در این جمهوری همچنین امکان نفوذ بنیادها و مراکز دینی که از خارج تامین و حمایت مالی می شوند؛ بسیار بالاست.
فعالیت و تحرک مضاعف فعالان و خادمان دینی و نیز گرفتن چهره و ژست دینی توسط فعالان سیاسی در آستانه انتخابات پارلمانی قرقیزستان پدیده ای سنتی در این جمهوری آسیای مرکزی بشمار می رود.
استفاده گسترده ازعامل دین به منظور بهبود چهره سیاستمداران؛ اولین بار به انتخابات پارلمانی ۲۰۱۵ و انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۷ قرقیزستان بر می گردد. بنابراین در انتخابات پارلمانی اکتبر سال ۲۰۲۰ قرقیزستان نیز این عامل جایگاه خود را خواهد داشت و این دلایل بسیاری دارد که هم به تجربه گذشته مربوط می شود و هم به مسائل و مشکلات اجتماعی- سیاسی دولت کنونی قرقیزستان.
وضعیت دینی در قرقیزستان:
سیاسی شدن اسلام و مذهبی شدن سیاستمداران. چرا نقش دین در قرقیزستان افزایش پیدا می کند؟
رشد آگاهی دینی مسلمانان قرقیزستان از زمان کسب استقلال در دوره جدید آغاز شده است. دولت از همان سال های اول استقلال نسبت به بخش دین رفتار لیبرالی داشت. در مقایسه با سایر جمهوری های شوروی سابق؛ در قرقیزستان فضا و شرایط مناسب تری برای تاسیس و توسعه موسسات دینی اسلامی از جمله بنیادها و مراکز مختلف وابسته و یا مرتبط با خاورمیانه؛ ترکیه؛ پاکستان و دیگر کشورهای اسلامی وجود داشت.
در نتیجه این مسئله و بخاطر تاثیر فعال عوامل بیرونی؛ یک سری مسائل و مشکلات داخلی (عقیدتی ، سیاسی-اجتماعی ، اقتصادی) در کشور بوجود آمده و علاوه بر آن؛ شرایط و زمینه هایی برای شکل گیری اسلام با قرائت های مختلف در این جمهوری آسیای مرکزی شکل گرفته است؛ از اسلام حنفی معتدل و میانه گرفته تا جریان های افراطی که دارای ریشه های سلفی می باشند.
قرقیزستان تنها کشور در میان کشورهای شوروی سابق است که در آن فعالیت سازمان دینی "جماعت تبلیغ" ممنوع نشده است. پیشنهاد ممنوعیت فعالیت این سازمان در قرقیزستان در سال ۲۰۰۹ میلادی مطرح شده بود ولی به خاطر برخی مسائل این پیشنهاد کنار گذاشته شد. فعالیت این سازمان در کشور غیر سیاسی شمرده می شود و به همین خاطر تهدیدی برای امنیت کشور تلقی نمی شود. مقصد حاجی توکتوموشوف مفتی قرقیزستان که به عنوان یکی از رهبران جنبش تبلیغ جماعت محسوب می شود، وجود چنین سازمانی را در قرقیزستان بطور کلی نفی می کند و می گوید "تبلیغ جماعت" صرفا به معنای دعوت به اسلام است( دعوت به اسلام از طریق دعوت).
علیرغم ادعای غیر سیاسی بودن این سازمان، مدارک و اسنادی از لابی پنهانی و پشت پرده اعضای این سازمان برای تاثیرگذاری در تصویب قوانین مرتبط با امور دینی فاش شده است. از جمله بارزترین آنها می توان مسائل مربوط به ایجاد نمازخانه در ساختمان پارلمان و یا اختصاص وقت برای شرکت نمایندگان پارلمان در نمازهای جمعه را ذکر نمود.آخرین طرح و لایحه دینی در سال ۲۰۱۶ توسط پارلمان رد شد و همین امر منجر به ایجاد نارضایتی دربین بخشی از اعضای سازمان جماعت تبلیغ گردید.پس از آن به توکتوموشوف مفتی قرقیزستان و نارماتوف رئیس شورای علمای مسلمانان این کشور بطور رسمی در خصوص عدم دخالت دین در سیاست هشدار داده شد.
به طور کلی؛ ازلحاظ تنوع و حضور طیف گسترده ای از موسسات و سازمان های اسلامی؛ قرقیزستان تفاوت و تمایز ویژه ای با سایر کشورهای منطقه دارد. در حال حاضر در قرقیزستان ۲۹۱۰ سازمان اسلامی از جمله ۲۶۶۹ باب مسجد و ۱۲۵ باب مدرسه فعالیت می کند. بیش از ۴۰۰ مسجد در این کشور با حمایت های مالی بنیادهای عربی همچون مجمع جهانی جوانان مسلمان( که ریاست آن و بنیاد دیگری به نام Assanabil را سعید بایومی برعهده دارد ) احداث شده اند.
در سال های اخیر فعالیت بنیادهای کویتی همچون "السلام"، "الصفا"، "Assanabil" در قرقیزستان توسعه پیدا کرده است. به عنوان مثال، بنیاد "السلام" در زمینه های احداث مساجد، کمک های خیریه به تهیدستان، احداث خانه و آبرسانی به روستاها فعالیت و مشارکت می نماید. در سال ۲۰۱۹ میلادی بنیاد "الصفا" در استان بادکند مجتمع مسکونی را برای خانواده های کم درآمد احداث کرده است. بنیاد "Assanabil" نیز بیش از ۷۰ درصد هزینه های بازسازی مسجد مرکزی شهر کاراکول را تقبل و تامین کرده است. علاوه بر این؛ سازمان های یاد شده در ساخت و ساز مراکز و موسسات غیر دینی نیز فعالیت و مشارکت دارند. تاسیس ۴۵ مدرسه عمومی و ۳۳ درمانگاه در مناطق قرقیزستان توسط سازمان "Assanabil" در زمره این فعالیت ها محسوب می شوند.
انجام پروژه های اجتماعی دولتی توسط بنیادهای دینی خارجی در واقع مشروعیت دولت را تضعیف نموده و باعث کاهش اعتماد مردم به دولت سکولار می شود.از دیگر طرف همین مسئله منجر به افزایش اعتماد به بنیادهای اسلامی در جامعه شده و نهایتا زمینه و بستر را برای ورود دین در سیاست هموار می نماید.
علاوه بر این در قرقیزستان رشد تمایلات جامعه مسلمان و یا برخی گروه های اسلامی به روندهای سیاسی را شاهد هستیم و برخی از آنان برای رسیدن به اهداف سیاسی خود از اسلام سوء استفاده می کنند.
یکی از دلایل سیاسی شدن دین؛ جستجوی عدالت است.
افزایش تقاضای رای دهندگان برای دینداری در ترجیحات سیاسی؛ هم ناشی از افزایش دینداری مردم است و هم ناشی از عدم رضایت آنان از سیاست های دولت و به طور کلی بی اعتمادی بخشی از جامعه مسلمان به نهادهای سیاسی. بنا براین ، دینداری شخصیت ها و فعالان سیاسی قرقیزستان ؛ به تدریج به نوعی نشانگر "عدالت و صداقت" برای قشر رای دهنده دیندار و مسلمان جامعه قرقیز تبدیل می شود.
طبق تحقیقات صورت گرفته توسط برخی از کارشناسان قرقیزستان ، روند اسلامی سازی و تغییراتی که تحت تأثیر آن در ادراک جهان و رفتار مردم بوجود می آید ، به تدریج سیستم کلی روابط اجتماعی قرقیزستان را به سمت دیندار شدن آن تغییر داده و در نهایت پایه ها و شالوده های استفاده از اسلام در سیاست را ایجاد خواهد کرد. بدین ترتیب جمعیت و رای دهندگان نسبت به شعارهای اسلامی حساس تر شده و به آنها علاقه نشان خواهند داد.
علت ها و عوامل اصلی سیاسی شدن اسلام در قرقیزستان عبارتند از:
- بحران فرهنگ سنتی و فقدان ایدئولوژی ملی ، که منجر به جستجوی اشکال جدیدی از سازمان های اجتماعی می شود.
- سطح پایین تحصیلات دینی و ناتوانی روحانیون در محدود کردن مرزهای دین و سیاست.
- تاثیر و دخالت عوامل دینی خارجی
- فساد دولت و اختلال در عملکرد سیستم سیاسی و ناتوانی در ارائه راه حل های کافی برای خروج از مشکلات ، که نهایتا باعث می شود ترجیحات انتخاب کنندگان به گزینه های جایگزین از جمله مدیران دینی تغییر پیدا کند.
دین به عنوان ابزار سیاست قرقیزستان و منبع سیاسی
مدتهاست که دین در قرقیزستان به یک ابزار سیاسی تبدیل شده است و برای تصدیق آن مثال های زیادی وجود دارد. فعلان و خادمان دینی و نمایندگان امت در قرقیزستان پی در پی در روندهای سیاسی دخالت می کنند و ارزش های اسلامی موضوع مورد بحث و گفتگوی جامعه و حتی پارلمان می شود.
در حقیقت، در جامعه قرقیزستان تقابل آشکار ارزش های سکولاری و دموکراتیک با ارزش های اسلامی و دینی را مشاهده می کنیم. مباحثات مربوط به اختصاص دوساعت وقت به نمایندگان پارلمان بمنظور امکان شرکت در نماز جمعه در سال ۲۰۱۱ میلادی نمونه بارزی از این گفته می باشد. دینارا آشوراخونوا فعال مدنی و تورسونبای باقر اولو نماینده پارلمان و فعال اسلامی در مرکز اصلی مباحثات مربوط به بررسی این پیشنهاد در پارلمان قرار داشتند.
نمازخان پارلمان
گرفتن ژست اسلامی و نشان دادن علاقه خود به ارزش های دینی در میان مقامات یکی از ویژگی های قرقیزستان است و سوء استفاده از ارزش های اسلامی توسط سیاستمداران برای رشد و حفظ آبروی خود در جامعه مذهبی آشکار است.
تورسونبای باقر اولو، نماینده دوره پنجم و تنها نماینده پارلمانی است که نه به قانون اساسی بلکه به کتاب قرآن کریم سوگند خورده است. به ابتکار او، در سال ۲۰۱۴ میلادی پس از مباحثات و گفتگوهای زیاد بین نمایندگان مدنی و فعالان اجتماعی؛ نمازخانه هایی در ساختمان پارلمان قرقیزستان ایجاد شد.
در سال ۲۰۱۴ میلادی اظهارات تارابای ذوالفقاراف نماینده پارلمان نیز واکنش ها و بازتاب های زیادی داشته است. "مدیران مدارسی را که دانش آموزان را از داشتن حجاب منع می کنند؛ باید بازداشت نمود". این گفته نماینده پارلمان بیانگر این بود که والدین دانش اموزان از اینکه در برخی مدارس این کشور فرزندانشان برای داشتن حجاب با موانع و مشکلاتی مواجه هستند؛ گله مند هستند.
سورونبای جئین بیک اف رئیس جمهور کنونی کشور با حضور رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در افتتاح مسجد مرکزی در شهر بیشکک اشاره کرد: "تعداد مساجد در قرقیزستان نسبت به مدارس عمومی زیاد است. این یک شاخص خوبی است. برخی اعتراض می کنند که مساجد در کشور زیاد شده است. ولی تعداد مساجد هر چه بیشتر شود تعداد کودکان راستگو و مومن نیز زیاد خواهد شد. هر چه تعداد مدارس مذهبی زیاد شود جامعه نیز عادل و مومن خواهد بود...." جامعه این سخنرانی رئیس جمهور را دینی خوانده و بخاطر آن گفتگوها و مباحثاتی در سطح جامعه صورت گرفته بود.
آخرین رویداد و اتفاق دینی به یکی از نشست های پارلمان در سال ۲۰۲۰ میلادی مربوط می شود. ایرینا کاراموشکینا نماینده پارلمان ضمن انتقاد از دولت گفت چرا از افرادی که از سفر حج عمره از عربستان سعودی به کشور بازگشته بودند تست کرونا نگرفته اند؟ برخی از نمایندگان پارلمان این ادعای کاراموشکینا را بازی با احساسات مومنان خواندند و از او خواستند که دین را با سیاست مخلوط نکند. سلیمان اف نماینده پارلمان و رئیس حزب سیاسی "بیربال" گفت: "خداوند یکی است و از این اتهام که ویروس کرونا از عمره آمده است، دست بردارید. به هر صورت امروز یا فردا ویروس وارد کشور ما می شد. در نشست پارلمانی مسئله دینی را
سیاسی نکنید."
نشان دادن چهره دینی خود و بهره گرفتن از ارزش های اسلامی در تبلیغات پیش از انتخابات در میان احزاب سیاسی مد شده است. به عنوان مثال اکجال توکون اف رئیس اتحادیه "بالیکچی اینتیماگی" (وحدت شهر بالیکچی) در یکی از مصاحبه های خود اعلام کرده است که این اتحادیه قصد ائتلاف با یکی از احزاب سیاسی را دارد. او طی مصاحبه هایی چندین بار تکرار کرده است که تمام اعضای این اتحادیه دینی هستند، نماز می خوانند و به خدا ایمان دارند. جنبش اجتماعی آکجال توکون اف بیش از ۵ هزار عضو دارد.
یکی دیگر از ویژگی های مذهبی شدن سیاست این است که هر سال نمازهای جمعی عید قربان و عید فطر در میدان مرکزی کشور با حضور مقامات عالی و خود رئیس جمهور برگزار می شود. همچنین فعالان سیاسی و سیاستمداران تامین مالی، احداث و بازسازی مساجد و موسسات مذهبی را شیوه ای موثر برای ایجاد تصویری مثبت و دینی از خود قلمداد می کنند. به عنوان مثال، الماس بیک آتامبایف رئیس جمهور سابق قطعه زمین شخصی خود را برای احداث مسجد اهدا کرده بود. الیاز ارکیف شهردار شهر کاراکول یکی از حامیان بازسازی مسجد مرکزی این شهر بود. خانواده رایم ماترایم اف معاون سابق خدمات گمرکی کشور نیز بزرگترین مسجد در شهر قراسو را احداث نموده است. به این صورت زمینه دینی که بایستی از سیاست جدا باشد، عامل تشخیص روندهای سیاسی در کشور شده و حتی به عنوان ابزار دسترسی به اهداف سیاسی مورداستفاده قرار می گیرد.
فعالان دینی حضور پر رنگی در تبلیغات انتخاباتی دارند
در ده سال اخیر در کشور حضور فعالان دینی در تبلیغات پیش از انتخابات مشاهده می شود. آشکارترین آن شرکت حزب سیاسی "اولو قرقیزستان" در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۵ بود که اعلام می کردند اکثر اعضای این حزب سیاسی افراد مذهبی هستند. علاوه بر این در برخی از بنرهای این حزب تصاویری از چوباق حاجی جلیل اف مفتی سابق کشور با اعضای آن حزب به چشم می خورد.
در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۷ میلادی نیز حضور فعالان دینی در تبلیغات نامزدهای ریاست جمهوری ثبت شده است. به عنوان مثال عمربیک بابان اف نامزد ریاست جمهوری در کارهای تبلیغات پیش از انتخاباتی صادق قاری کمال اف مفتی سابق کشور را به کمپین خود جذب کرد و همچنین در ستاد انتخاباتی سورونبای جئین بیک اف نامزد ریاست جمهوری آن زمان و رئیس جمهور فعلی نیز چوباق حاجی جلیل اف مفتی سابق کشور حضور و فعالیت داشت.
به نوبه خود مساجد قرقیزستان نیز کانون و مرکزی برای تبلیغ و یا حمایت نرم از حامیان خود محسوب می شوند به عنوان مثال، برخی از امامان مساجد، در خطبه های خود نام افرادی و یا نامزدهایی را که در امر احداث و یا بازسازی مسجد کمک و یا مشارکت داشته اند را نام برده و برای موفقیت آنان دعا می کنند.
کارشناسان پیش بینی می کنند که در انتخابات قریب الوقوع پارلمانی در قرقیزستان؛ آرای رای دهندگان بدون هیچگونه شبهه و تردیدی تحت تاثیر عوامل و فاکتورهای دینی خواهد بود. قادر مالک اف مدیر مرکز تحلیلی "دین، حقوق و سیاست"می گوید در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۰ قرقیزستان شعارهای اسلامی نه بصورت مستقیم؛ بلکه بصورت پوششی مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
"سیاستمداران و کاندیداها در تبلیغات انتخابات پیش رو بطور ویژه بر مسائل و موضوعات دینی تمرکز و تاکید خواهند نمود. این نوع دینداری؛ دینداری موقعیتی(اقتضایی) نامیده می شود. علاوه بر این در جامعه یک نوع سندروم خستگی و دلزدگی از سیاستمداران و احزاب وجود دارد. رای دهندگان بیشتر به شخصیت نامزدها و دقیق تر بگویم بر کیفیت آنها نگاه خواهند کرد وکیفیت ها و ویژگی هایی همچون مذهبی بودن در آرای رای دهندگان مورد توجه قرار خواهد گرفت."
بدین ترتیب در قرقیزستان هم تجربه و هم پتانسیل استفاده از عامل دینی در انتخابات پیش روی پارلمانی وجود دارد. در شرایط افزایش رو به رشد دینداری در جامعه و سیاسی شدن اسلام در قرقیزستان، توجه خاصی به احساسات دینی مسلمانان در تبلیغات انتخابات آینده پارلمانی این کشور معطوف و متمرکز خواهدشد.
علاوه بر آن، ترجیح رای دهندگان به انتخاب نامزدهایی با گرایش های دینی به خاطر نگاه منفی شان به دولت سکولار و سطح بالای بی اعتمادی مردم به نهادهای دولتی؛ تقویت خواهد شد.
منبع:
شهریور۱۳۹۹
نظر شما