تقاضا برای آموزش دینی در قرقیزستان رو به افزایش است. مدارس دینی اسلامی بیشترین تعداد دختران را در آسیای مرکزی آموزش می‌دهند. با این حال، منتقدان بر این باورند که مدارس نظارت ضعیفی دارند و بیم آن دارند که به اسلامی‌سازی قرقیزستان منجر شود.

در یک مدرسه کاملا تمیز و مدرن در استان اوش در جنوب قرقیزستان، دو دختر نوجوان به مطالعه قرآن می‌پردازند. آنها اعتراف می‌کنند که کمی از متن عربی که می‌خوانند، می‌فهمند. یکی از آنها وقتی از او می‌خواهند معنای سوره روم را توضیح دهد، می‌گوید: «من معنای آن را نمی‌فهمم». دانش‌آموز دیگری می‌گوید: «من الان سوره نبأ را خواندم، اما هنوز معنی آن را نمی‌دانم».

عبادت موجویِوا، معلم این مدرسه دخترانه روستای میرزا اَکِه بخش اوزْگِن استان اوش معتقد است که چنین چیزی قابل انتظار است. او می‌گوید: «سه سال تحصیل در مدرسه برای مطالعه تفسیر کافی نیست. باید دستور زبان را یاد گرفت و زیاد خواند و تنها پس از آن به تفسیر قرآن آغاز کرد. ما اینجا تفسیر نمی‌خوانیم».

این گفتگو در مدرسه قاری عبدالرحیم واقع در روستای میرزا اکه صورت گرفت. مدارس دینی مانند این اکنون در مرکز بحث‌های داغ در مورد آموزش اسلامی در قرقیزستان قرار دارند. از یک سو، تقاضای فزاینده‌ای برای آموزش دینی وجود دارد، از جمله از سوی خانواده‌هایی که دختران را به مدارس می‌فرستند تا آنها را برای نقش عروسان مزین به اخلاق اسلامی آماده کنند. از سوی دیگر، نگرانی‌هایی در مورد نظارت دولتی بر موسسات آموزشی اغلب بسته وجود دارد، از جمله در مورد منابع مالی، کیفیت آموزش و انزوای بالقوه آنها از جامعه سکولار - روندی که بسیاری معتقدند می‌تواند ایدئولوگ‌های اسلامی افراطی را قدرتمند کند.

مدارس خیلی زیاد است؟

به گفته اداره دینی مسلمانان (مفتیات) قرقیزستان، در حال حاضر 130 مؤسسه آموزشی در این کشور ثبت شده است که آموزش‌های دینی اسلامی را ارائه می‌دهند، از جمله 34 مدرسه برای دخترانی که کلاس نهم را به پایان رسانده‌اند. در مجموع، در کشوری با جمعیتی حدود هفت میلیون نفر، بیش از شش هزار دختر دانش‌آموز معمولاً 15 ساله و بالاتر آموزش دینی می‌بینند. به عنوان مثال، قزاقستان همسایه، کشوری با جمعیتی سه برابر قرقیزستان، تنها 12 مدرسه اسلامی دولتی دارد، از جمله سه مدرسه برای دختران و زنان. ازبکستان که تقریباً 35 میلیون نفر جمعیت دارد، تنها 15 مدرسه دارد که عمدتاً برای طلبه‌های در سن دانشگاه در نظر گرفته شده است.

این ارقام بیانگر نگرش نسبتاً آرام نسبت به آزادی مذهبی در قرقیزستان است. با این حال، اوروزبیک مولدالی‌یف، رئیس سابق کمیسیون دولتی امور ادیان ریاست جمهوری قرقیزستان معتقد است که تعداد مدارس اسلامی در کشور خیلی زیاد است. او می‌گوید: «علاوه بر این، سطح آموزش در آن پایین است. در میان کسانی که تدریس می‌کنند، افراد باسواد وجود دارند، اما کسانی نیز هستند که اسلام را نمی‌فهمند و تحصیلات ضعیفی دارند».

دختری در مدرسه قاری عبدالرحیم روستای میرزا اکه بخش اوزگن استان اوش به مطالعه قرآن می‌پردازد

مدرسه قاری عبدالرحیم، جایی که 200 دختر به صورت رایگان در آن تحصیل و زندگی می‌کنند، به برنامه درسی خود می‌بالد. علاوه بر تعلیمات دینی، دختران در طول تحصیلات سه ساله خود، سواد اولیه رایانه شامل طراحی گرافیک، خیاطی، صنایع دستی و آشپزی را فرا می‌گیرند.

خبرنگاران «آزاتیق» که اخیرا از این مدرسه بازدید کردند، دختران طلبه را در حالی دیدند که با حجاب سفید و پیراهن مشکی گشاد مشغول بازی والیبال بودند و می‌گفتند و می‌خندیدند. ضمناً قضاوت این بازی بر عهده یک روحانی مرد بود. تلفن همراه ممنوع است و به جز آخر هفته‌ها، چراغ‌ها چه در کلاس و چه در خوابگاه حدود ساعت 11 شب خاموش می‌شوند.

نازگل ریسکولووا که مسئول خوابگاه مدرسه است، می‌گوید «ما قبل از خواب دعا می‌خوانیم و به دختران یاد می‌دهیم که با دست‌های بسته روی سینه‌ها با یاد و نام خدا بخوابند».

مدرک تحصیلی از این گونه مدارس که به فارغ‌التحصیلان اجازه می‌دهد تا مبانی علوم شریعت را تدریس کنند، به جز در مدارس دینی کارآیی چندانی برای استخدام و ارزشی برای دانشگاه‌های سکولار ندارد، اما عبدالرحمن آتابایف بنیانگذار این مدرسه می‌گوید که برخی از دختران طلبه آموزش دینی خود را با آموزش دنیوی در نزدیکترین مدرسه دولتی تکمیل می‌کنند و وارد دانشگاه می‌شوند.

ما قطعاً آگاه می‌شویم

در پاسخ به سؤال درباره بودجه آتابایف اطلاعات خاصی نداد و گفت که مدرسه او از منابع محلی تامین می‌شود و حامی مالی بزرگ ندارد. به گفته او، کمک اصلی را بزرگان و خیرین محلی ارائه کردند.

تعدادی از ساختمان‌های مذهبی در قرقیزستان با کمک کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس ساخته شده‌اند که به دنبال گسترش نفوذ خود در این کشور هستند و این نگرانی را ایجاد می‌کند که فرقه‌های اسلام غیر از مذهب حنفی میانه‌رو که مفتیات قرقیزستان به آن پایبند است، به جامعه قرقیزستان وارد شود.

برخی دیگر توسط سیاستمداران محلی ساخته شده‌اند که به دنبال نفوذ در میان جمعیت تشنه اسلامی‌سازی بیشتر هستند. گهگاه کمیته امنیت قرقیزستان از تحقیقاتی گزارش می‌دهد که هم مدرسه‌های دارای مجوز و هم مدرسه‌های مخفی را هدف قرار می‌دهد و همچنین فعالیت‌های مدارس دارای مجوز را تعلیق و تعطیل می‌کند.

در ماه مارس، کمیته دولتی امنیت ملی از تعلیق یک مدرسه زیرزمینی برای پسران خبر داد که در آن به 12 کودک شش تا نه ساله ادبیات مذهبی که توسط مفتیات آزمایش نشده بود، آموزش داده می‌شود. به گفته کمیته دولتی امنیت ملی، مردی که به دلیل تشکیل چنین دروس غیرقانونی بازداشت شده بود، خود تحصیلات دینی نداشت و بسیاری از کودکان به مدرسه عادی نمی‌رفتند. لذا او به مبلغ 85 دلار جریمه شد، اما زندانی نشد.

در سال 2023، کمیته دولتی امنیت ملی اعلام کرد که 21 مدرسه اسلامی در استان اوش را به دلیل نقض مقررات ساختمانی، بهداشتی و آتش‌نشانی و همچنین انحراف از استانداردهای آموزشی یکسان در مدارس دینی تعطیل کرد.

ضمیر قوجومبِردی‌یف، یکی از مقامات ارشد کمیسیون دولتی امور ادیان گفت که این مؤسسات آموزشی پس از برطرف کردن نواقص بازگشایی شدند. او معتقد است که دولت نیازی به تغییر رویکرد خود در تنظیم مدارس ندارد. او گفت: «اگر در این گونه مدارس سخنان مخرب شنیده شود، ما قطعاً آگاه می‌شویم، زیرا افرادی که در آنجا کار می‌کنند شهروندان قرقیزستان هستند. آنها میهن‌پرست هستند و اگر اشتباهی انجام شود، بلافاصله آشکارا به آن اشاره می‌کنند. آنها خودشان مخالف آن هستند».

درس تربیت

اما چنین گفته‌ها منتقدان آموزش دینی را که معتقدند مدارس نسبتاً آزادانه کار می‌کنند، قانع نمی‌کند. جمیله غفاروا که سازمان غیرانتفاعی Ensan-Diamond ایشان تلاش می‌کند تا بر فعالیت مدارس نظارت کند، می‌گوید که برخی از مدارس به عنوان موسسات آموزشی خصوصی برای آموزش زبان‌های خارجی ثبت شده‌اند و در اسناد آنها کلمه‌ای از دین وجود ندارد.

به گفته غفاروا، اگرچه معلمان برخی مدارس ادعا می‌کنند که آموزش در آنها به دلیل فعالیت خیریه رایگان است، طلبه‌ها اغلب با این موضوع مخالفت می‌کنند و می‌گویند که هر ماه یک قیمت ثابت پرداخت می‌کنند. غفاروا نگرانی‌های خود را در مورد محتوای دوره‌ها به اشتراک می‌گذارد. در یکی از مدارس دخترانه‌ای که به آن سر می‌زد، طلاب در درس تربیت شرکت می‌کردند. او می‌گوید: «مربی‌ها اساساً به دختران توضیح می‌دادند که چه نوع همسر و عروسی باید باشند و چگونه به خانواده شوهرشان خدمت کنند. من فکر می‌کنم که تربیت آنها اساساً به این مفهوم محدود می‌شود».

نگرانی‌ها در مورد نظام مدارس اسلامی قرقیزستان در گزارش گسترده‌ای در سال 2019 توسط موسسه نوآوری صلح‌آمیز «بولان» مستقر در ژنو به رهبری چولپون اوروزبیکوا مطرح شد که خواستار «اصلاحات فوری» این سیستم شد. اما توصیه‌های اصلی این مؤسسه که شامل درج دروس دنیوی در مدارس دینی و استخدام معلمان دارای تحصیلات دینی و دنیوی بود، هنوز اجرا نشده است.

طلبه مدرسه سیده خدیجه

نگرانی در مورد کار مدارس در جامعه اسلامی نیز به وجود می‌آید. جمال فرانت‌بیک قیزی که سازمان غیردولتی «متکلم» او به طور منظم با جوامع زنان مسلمان کار می‌کند، از مدارس خواست تا موضوعاتی مانند ریاضیات، فیزیک و مطالعات اجتماعی را در برنامه‌های درسی خود بگنجانند تا فارغ‌التحصیلان را بهتر برای زندگی در دنیای مدرن آماده کنند و آنها را کمتر در معرض آسیب ایدئولوژی بیش از حد محافظه‌کارانه و افراطی قرار دهند.

فرانت‌بیک قیزی که سازمانش به طور منظم با دولت در تعامل است و در گذشته از حامیان غربی بودجه دریافت می‌کرد، می‌گوید: «در چارچوب یک پروژه، درس مطالعات اجتماعی را در 12 مدرسه اسلامی درج کردیم، اما زمانی که این پروژه به پایان رسید، برخی از مدارس به تدریس آن ادامه دادند و برخی دیگر این کار را نکردند».

یکی از شاخص‌های اینکه امروز مدارس دخترانه در انجام رسالت خود شکست می‌خورند، میزان بالای ترک تحصیل است. به گفته مدیر مدرسه دیگری که در خود شهر اوش قرار دارد، بسیاری از دختران طلبه به دلایل مختلف، از جمله ازدواج، کار و یا عدم موفقیت در تحصیل، مدرسه را ترک می‌کنند.

جانارا مقصودوا که هزینه سالانه تحصیل، اقامت و غذا در مدرسه «سیده خدیجه» او 350 دلار است، می‌گوید: «هدف اصلی ما تربیت دخترانی است که به والدین خود احترام می‌گذارند. پرورش ارواح پرهیزگار و مادرانی که به این جامعه افراد خوبی خواهند داد که عاشق وطن خود هستند، مرام ماست».

منبع: خبرگزاری «آزاتیق» (رادیو آزادی)

https://rus.azattyk.org/a/32934720.html