مقدمه

بررسی تاریخی سیاست گذاری های فرهنگی در کشور اندونزی نشان می دهد که به طور رسمی دست کم از زمان استعمار هلند و ژاپن نوعی سیاست گذاری کلان فرهنگی در این کشور تعریف و پیاده سازی شده است. بعنوان مثال هلندی ها در سال ۱۹۰۱ میلادی با اجرای طرح هایی در حوزه های آموزش، سیاست های کلان فرهنگی مد نظر خود را که «سیاست اخلاقی» می نامیدند، پیگیری میکردند. در دوره استعمار ژاپن نیز سیاست گذاری فرهنگی تعریف و پیاده سازی شده است. در این دوره ژاپنی ها بر سیاست هایی تاکید داشتند که نگرش بومیان اندونزی را نسبت به قدرت های اروپایی تغییر داده (تقابل با بزرگ نمایی قدرت نظامی و اقتصادی اروپایی ها) و بر تعمیق فرهنگ آسیایی و به طور خاص ژاپنی تاکید می شده است. نظام نوین فرهنگی اما در اندونزی پس از دوران استعمار، عملا از سال ۱۳۹۸ میلادی و همزمان با رشد قیمت نفت (بعنوان یکی از منابع درآمدی کشور در آن زمان) شکل گرفت که سبب شد دولت مستقر توان مالی لازم (هر چند محدود) جهت سرمایه گذاری در امور فرهنگی را کسب نماید. در راستای روند تاریخی سیاست گذاری های فرهنگی در اندوزی، به طرز ملموسی از سال 1998 (آغاز سیاست های خودمختاری مناطق در اندونزی) شاهد رشد تاکید بر فرهنگ ملی-محَلی (به زبان باهاسا: بومی۱)، به عنوان هویت قومی و فرهنگی مستقل کشور، و افزایش خودشناسی بر مبنای قومیت های در تقریباً همه مناطق اندونزی هستیم. شعار ملی اندونزی، بهینه ‌کا تونگال ایکا۲ به معنی وحدت در تنوع، به عنوان سنگ بنای سیاست فرهنگی این کشور عمل می‌ کند. این فلسفه به تنوع قومیت‌ها، مذاهب و رسوم که در این کشور وجود دارد، اذعان می‌کند. سیاست فرهنگی تلاش می‌ کند حس هویت ملی را تقویت کند که این تنوع را به جای تلاش برای همگن ‌سازی آن در بر گیرد. به مرور زمان و با انتزاع تدریجی قدرت منابع نفتی، و مصرف ناپایدار و بیش از حد منابع جنگلی (اندونزی دارای بزرگ ‌ترین جنگلهای بارانی در حوزه کشورهای جنوب شرق آسیا است)، سیاست گذاران فرهنگی در اندونزی به سمت توسعه طرح هایی که به جایگزین جهت درآمد زایی ملی کمک میکنند متمایل شدند. در این راستا، یکی از مهم ‌ترین مدل‌های اقتصادی استراتژیک برای توسعه اقتصادی اندونزی، بسط دادن زیر بخش های مرتبط با صنعت گردشگری بود. شایان ذکر است، به منظور پیاده سازی سیاست های توسعه در بخش گردشگری، انواع سنت‌های بومی و عناصر فرهنگی کشور به عنوان هسته مرکزی در تدوین سیاست گذاری های کلان فرهنگی در بخش گردشگری مطرح شدند. علاوه بر تاکید بر توسعه گردشگری بعنوان منبع درآمدی پایدار برای کشور، با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات ، کشور اندونزی الگوی اقتصادی جدیدی را با نام اقتصاد خلاق (که بعدتر در تعامل مستقیم با بخش گردشگری، وزارتی به نام اقتصاد خلاق و گردشگری را پایه گذاری نمود)  تعریف کرد و برای آن هدف گذاری بلند مدت انجام داد. در هسته مرکزی این سیاست گذاری نیز، فرهنگ به عنوان اساس اقتصاد خلاق در اندونزی مطرح و در تمامی زیر بخش های تعریف شده نقش فرهنگ و سیاست گذاری های مربوطه در نظر گرفته شد. تشکیل کار گروه و به تبع آن وزارت اقتصاد خلاق اندونزی به طرز قابل توجهی به رشد تولید ناخالص داخلی کشور (به خصوص طی سالهای اخیر) کمک کرده است. وزارت اقتصاد خلاق دارای چندین زیر مجموعه است که هر کدام توسط یک معاونت و تیم مربوطه اداره می شود. این زیر مجموعه عبارتند از: صنعت مُد و پوشاک (و صنایع وابسته)، صنایع دستی، صنایع غذایی، فناوری و نوآوری (مدیریت بر فناوری های نوین، بالاخص در حوزه توسعه نرم افزارهای بومی تلفن همراه)، توسعه بازی های رایانه ای، صنعت موسیقی (با توجه ای ویژه بر برگزاری فستیوال های بین المللی موسیقی در شهرهای محتلف اندونزی)، صنعت فیلم سازی (به تاکید بر تولیدات پویا نمایی و محتوی تصویری)، صنعت معماری، صنعت طراحی داخلی، مدیریت سکوهای ارتباطات اجتماعی (حمایت از سکوهای بومی در کنار سیاست گذاری برای سکوهای بین المللی)، صنعت عکاسی (به ویژه در ارتباط با مناظر طبیعی و فرهنگ بومیان)، صنعت نشر و مکتوبات، صنعت تبلیعات (به ویژه تبلیغات مرتبط با حوزه گردشگری)، رادیو و تلویزیون، صنعت هنرهای نمایشی و تجسمی و صنعت طراحی محصول (با تمرکز به معرفی محصولات صادراتی کشور در سطح بین الملل).

سهم اقتصاد فرهنگ از کل اقتصاد کشور

تولید ناخالص داخلی۱ بخش گردشگری و اقتصاد خلاق در اقتصاد اندونزی حدود ۴٪ در سال ۲۰۲۳ بوده است. انتظار می رود اقتصاد فرهنگ کشور اندونزی روندی رو به رشد را در سال ۲۰۲۴ تجربه نموده و پیش بینی ها بیانگر آن است که در این سال ۴.۲٪ تولید ناخالص داخلی این کشور متعلق به بخش گردشگری و اقتصاد خلاق خواهد بود.

سهم اقتصاد فرهنگ کشور اندونزی از اقتصاد فرهنگ جهانی

بر اساس برآورد بانک جهانی، اندازه بازار بخش اقتصاد خلاق در جهان حدود ۲ تریلیون دلار است. انتظار می رود این بخش از اقتصاد جهانی رشد چشمگیری را در سال های پیش رو تجربه کرده و به عدد ۱۳۱ تریلیون دلار در سال ۲۰۳۰ برسد. صادرات اندونزی در بخش محصولات اقتصاد خلاق در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۶.۴۶ میلارد دلار (دلار آمریکا)، معادل ۳۷۹.۹۸ ترلیون روپیه اندونزی بوده است .  بنابراین، به طور تقریبی ۰.۰۱۳۲۳٪ از اقتصاد خلاق جهانی به کشور اندونزی تعلق دارد. در ادامه به بررسی زیربخش های کلیدی اقتصاد خلاق اندونزی می پردازیم.

بازار کتاب

 اندونزی با داشتن تاریخچه‌ای غنی در ادبیات و فرهنگ، یکی از کشورهای مهم در تولید و مصرف کتاب در منطقه آسیا و اقیانوسیه است. بازار کتاب نیز در اندونزی به سرعت در حال رشد است و نقش مهمی در ارتقای سطح سواد و آگاهی فرهنگی جامعه ایفا می‌کند. بازار جهانی کتاب در سال ۲۰۲۴ پیش‌بینی می‌شود به ۹۱.۹۸ میلیارد دلار برسد. در همین سال، بازار کتاب اندونزی پیش‌بینی می ‌شود به ۱۲۹.۷۰ میلیون دلار برسد. با توجه به این ارقام، سهم اندونزی از بازار جهانی کتاب تقریباً ۰.۱۴ درصد است. یکی از دلایل رشد بازار کتاب در اندونزی، افزایش نرخ سواد و علاقه‌ی روزافزون مردم به مطالعه است. دولت اندونزی با برنامه‌های آموزشی و ترویج کتاب‌خوانی، تلاش زیادی برای ارتقای سطح سواد در جامعه انجام داده است. به عنوان مثال، برنامه‌هایی مانند "جنبش اندونزی می‌خواند۱" و "جنبش سواد ملی۲" به ترویج کتاب‌خوانی در میان مردم، به ویژه کودکان و نوجوانان، کمک کرده است. ناشران و کتاب ‌فروشان در اندونزی نقش بسیار مهمی در توسعه بازار کتاب ایفا می‌کنند. ناشران بزرگ و کوچک با انتشار کتاب‌های متنوع در زمینه‌های مختلف از ادبیات گرفته تا علم و فن‌آوری، به غنی ‌سازی محتوای کتابخانه‌های اندونزی کمک می‌کنند. یکی از مثال‌های موفق در این زمینه، انتشارات "گرامدیا۳" است که با انتشار کتاب‌های متعدد و متنوع، توانسته است جایگاه ویژه‌ای در بازار کتاب اندونزی پیدا کند. همچنین، کتاب‌فروشی‌های زنجیره‌ای مانند "پریپلس۴" و "بوکز اند بیاند۵" با ارائه کتاب‌های خارجی و داخلی به افزایش دسترسی مردم به منابع مختلف کمک کرده‌اند. نمایشگاه‌ها و رویدادهای کتاب نیز نقش مهمی در ترویج بازار کتاب اندونزی دارند.

یکی از مهم‌ترین رویدادهای کتاب در اندونزی، "نمایشگاه بین‌المللی کتاب اندونزی۱" است که هر ساله در جاکارتا برگزار می‌شود. این نمایشگاه به عنوان بزرگ‌ترین رویداد کتاب در اندونزی، فرصتی مناسب برای نویسندگان، ناشران و کتاب ‌فروشان فراهم می‌کند تا آثار خود را به مخاطبان معرفی کنند و با یکدیگر به تبادل نظر بپردازند. در سال ۲۰۲۳، این نمایشگاه با حضور بیش از ۱۰۰۰ ناشر از ۲۹ کشور مختلف و با بازدید بیش از ۲۰۰,۰۰۰ نفر برگزار شد. از سوی دیگر، با پیشرفت فن‌آوری دیجیتال، بازار کتاب الکترونیکی نیز در اندونزی رو به رشد است. کتاب‌های الکترونیکی و کتاب‌های صوتی به عنوان گزینه‌های محبوب برای خوانندگان جوان تر محسوب می گردند. پلتفرم‌های دیجیتال مانند "گوگل پلی بوکز۲" و "اسکریب۳" به کاربران امکان دسترسی به هزاران عنوان کتاب الکترونیکی و صوتی را فراهم می‌کنند. این تحول دیجیتالی نه تنها دسترسی به کتاب‌ها را افزایش داده است، بلکه هزینه‌های تولید و توزیع کتاب را نیز کاهش داده است.

 خاطرنشان میگردد، علی‌رغم رشد قابل توجه بازار کتاب در اندونزی، این صنعت با چالش‌هایی نیز مواجه است. یکی از چالش‌های اصلی، کمبود کتابخانه‌های عمومی و دسترسی محدود به کتاب در مناطق دورافتاده است. دولت و سازمان‌های غیردولتی می‌توانند با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کتابخانه‌ای و ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی در این مناطق، به بهبود وضعیت کمک کنند. با وجود این چالش‌ها، فرصت‌های زیادی نیز برای رشد و توسعه بازار کتاب در اندونزی وجود دارد. با توجه به افزایش نرخ سواد و علاقه‌ی روزافزون مردم به مطالعه، انتظار می‌رود که بازار کتاب در اندونزی همچنان به رشد خود ادامه دهد. سرمایه‌گذاری در نشر دیجیتال، توسعه کتابخانه‌های عمومی و ترویج کتاب‌خوانی می‌تواند به افزایش سهم اندونزی از بازار جهانی کتاب کمک کند.

بازار فیلم و سینما

صنعت سینما در اندونزی نیز به سرعت در حال رشد است و توجه بسیاری از مخاطبان جهانی را به خود جلب کرده است. سینمای اندونزی با تولید فیلم‌های با کیفیت و داستان‌های جذاب، به یکی از قطب‌های مهم صنعت فیلم‌ سازی در منطقه تبدیل شده است. بازار جهانی سینما در سال ۲۰۲۴ پیش‌بینی می‌شود به ۷۹.۲۲ میلیارد دلار برسد. در همین سال، بازار سینمای اندونزی پیش‌بینی می‌شود به ۶۹۸.۲۰ میلیون دلار برسد. با توجه به این ارقام، سهم اندونزی از بازار جهانی سینما تقریباً ۰.۸۸ درصد است. نقش کارگردانان و تهیه‌کنندگان برجسته در رشد سینمای اندونزی نیز غیر قابل انکار است. کارگردانان مشهوری مانند "جوکو انور۱" و " نیا دیناتا ۲" با تولید فیلم‌های برتر و کسب جوایز بین‌المللی، به افزایش شناخته شدن سینمای اندونزی در سطح جهانی کمک کرده‌اند. به عنوان مثال، فیلم " گوندالا ۳" به کارگردانی جوکو انور، توانست در جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو۴ به نمایش درآید و توجه بسیاری از مخاطبان و منتقدان بین‌المللی را به خود جلب کند. نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های فیلم نیز نقش مهمی در ترویج سینمای اندونزی دارند. یکی از مهم‌ترین رویدادهای سینمایی در اندونزی، "جشنواره بین‌المللی فیلم جاکارتا۵" است که هر ساله برگزار می‌شود. این جشنواره به عنوان بزرگ‌ترین رویداد سینمایی در اندونزی، فرصتی مناسب برای کارگردانان، بازیگران و تهیه‌کنندگان فراهم می‌کند تا آثار خود را به مخاطبان معرفی کنند و با یکدیگر به تبادل نظر بپردازند. در سال ۲۰۲۳، این جشنواره با حضور بیش از ۲۰۰ فیلم از ۴۰ کشور مختلف و با بازدید بیش از ۵۰,۰۰۰ نفر برگزار شد. علی‌رغم رشد قابل توجه صنعت سینما در اندونزی، این صنعت با چالش‌هایی نیز مواجه است. یکی از چالش‌های اصلی، کمبود سینماها و تئاترهای مدرن در مناطق دورافتاده است. دولت و سازمان‌های غیردولتی می‌توانند با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سینمایی و ترویج فرهنگ فیلم‌سازی در این مناطق، به بهبود وضعیت کمک کنند. با وجود این چالش‌ها، فرصت‌های زیادی نیز برای رشد و توسعه صنعت سینما در اندونزی وجود دارد. با توجه به افزایش علاقه‌ی مردم به تماشای فیلم و استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال، انتظار می‌رود که صنعت سینما در اندونزی همچنان به رشد خود ادامه دهد. سرمایه‌گذاری در تولیدات داخلی، توسعه زیرساخت‌های سینمایی و ترویج فیلم‌سازی می‌تواند به افزایش سهم اندونزی از بازار جهانی سینما کمک کند. ادامه دارد....

منابع:

Salma, V. S. (2023). The Ministry of Tourism and Creative Economy and the Ministry of Education and Culture support the Art Jakarta 2023 event. Antara. Retrieved 2024/05/11 from https://www.antaranews.com/berita/3828891/kemenparekraf-dan-kemendikbudristek-dukung-gelaran-art-jakarta-2023

            Utama, W. S. (2016). The History of Cultural Policy in Indonesia 1900s-2000s. Humaniora, 28(1). https://doi.org/https://doi.org/10.22146/jh.11510

            Purwanto, S. A. (2022). Cultural Policy: Some innitiatives and trends to manage

            cultural diversity in Indonesia [Scientific Speech]. JURNAL ETNOGRAFI INDONESIA, 7(2), 245-254, Article 10/E/KPT/2019. https://doi.org/10.31947/etnosia.v7i2.24827

            Perpusnas. (2024). Visi dan Misi. National Library Of Indonesia. Retrieved 2024/05/01 from https://www.perpusnas.go.id/en/profil/kelembagaan/visi-dan-misi

            Kemenparekraf. (2023). Minister of Tourism and Creative Economy is Optimistic that the Target for Tourism and Creative Economy Development Based on the President's Directives can be Achieved Soon [PRESS RELEASE]. https://kemenparekraf.go.id/en/articles/minister-of-tourism-and-creative-economy-is-optimistic-that-the-target-for-tourism-and-creative-economy-development-based-on-the-presidents-directives-can-be-achieved-soon

            IFC. (2024). Creative Industries [Market Insights]. https://www.ifc.org/en/stories/2021/the-creative-economy-takes-center-stage

            Allcorrectgames. (2022). The Gaming Market in Indonesia. Retrieved 2024 from https://allcorrectgames.com/insights/indonesia/

            Thee, M. (2020). Horror video game with ghosts, demons from Indonesian folklore an international hit for indie studio [Electronic Article]. https://www.scmp.com/lifestyle/entertainment/article/3088718/horror-video-game-ghosts-demons-indonesian-folklore?campaign=3088718&module=perpetual_scroll_0&pgtype=article

            Times, T. (2023). Great potential in ASEAN region for Iranian books [Report]. https://www.tehrantimes.com/news/489589/Great-potential-in-ASEAN-region-for-Iranian-books

            Statista. (2024). Books - Indonesia [Market Insights]. https://www.statista.com/outlook/amo/media/books/indonesia