هندوستان متنوع ترین فرهنگ های دنیا را دارد و این یکی از مهم ترین جاذبه های این کشور است که به مناسبت های مختلف ملی و مکتبی؛ خودش را بیشتر بروز می کند. یکی از مناسبت های دینی و فرهنگی مسلمانان به ویژه شیعیان، ایام سوگوای حضرت ابا عبدالله (ع) است که مردم این کشور برای آن اهتمام و توجه خاصی به خرج می دهند و در ماه‌های محرم و صفر و به ویژه عاشورا و اربعین با علاقه‌ی وصف نشدنی، برنامه‌های مختلف و ویژه‌ای را برگزار می‌کنند.

از جمله آداب و رسوم ویژه ماه‌های محرم و صفر در بین عمده مسلمانان به ویژه شیعیان هند این است که حتی المقدور تلاش می کنند مراسم شادی چون  ازدواج وغیره در این ایام برگزار نکنند و ترجیح می‌دهند لباس نو خریداری نکنند و حتی از برگزاری مراسمی همچون جشن تولد نیز خودداری می نمایند. در این ایام، زنان نیز از پوشیدن لباسهای زینتی پرهیز می کنند. علاوه بر آن اگر از اول محرم تا اربعین حسینی، کسی بمیرد، به احترام امام حسین (ع) برای او مراسم ختم چهلم گرفته نمی شود و این مراسم بعد از پایان ماه صَفر انجام می گیرد.

آیین سوگواری ایام محرم و اربعین حسینی هرسال با شکوه خاصی با حضور میلیون ها نفر از شیعیان هند و بعضا در برخی از مناطق با حضور پیروان ادیان مختلف چون هندو، سیک و مسیحی و ... در امام باره های (حسینیه ها) شهرها و مناطق مختلف این کشور ازجمله امروهه، کشمیر، لکنو، حیدرآباد، بمبئی، الله آباد ، مظفرنگر و علیگر، برگزار می شود. لکهنو، شهر مرکزی ایالت اوتارپرادش، بیشترین جمعیت شیعه را در هند دارد و مردم آن منطقه عاشورا و اربعین حسینی را با شور و هیجان خاصی برگزار می کنند. دسته های سینه زنی و زنجیر زنی شیعیان در پایتخت هند نیز پس از حرکت از مسجد جامع دهلی قدیم و پس از عبور از خیابان های پایتخت به سوی کربلا مسجد در جورباغ دهلی نو می روند و در آنجا تا نیمه شب عزاداری و سینه زنی می کنند. تعدادی از عزاداران در اربعین امسال در دهلی با حمل پارچه نوشته ها و سردادن شعارهایی جنایات گروه های تروریستی داعش را محکوم و اعلام کردند که این اقدامات هیچ ربطی به اسلام ندارد.

هندوستان با داشتن حدود 200 میلیون مسلمان و حدود 40 میلیون نفر جمعیت شیعه یکی از بزرگترین مراکز تجمع مسلمانان و شیعیان در جهان به شمار می آید.

با توجه به اینکه کشور پهناور هند با بیش از یک میلیارد نفر جمعیت از تنوع قومی و فرهنگی بسیار گسترده ای برخوردار است؛ عاشورا یک تعطیلی رسمی در هند است ودر این روز سایر کارمندان دولتی شاغل در دستگاه ها و زیرمجموعه های حکومتی سراسر این کشور پهناور، تعطیل می باشند. شایان ذکر است که غیرمسلمانان و نیز اهل تسنن در کنار شیعیان در روز عاشورا در «امام باره ها» که همان حسینه ها می باشد به عزاداری می پردازند. 

مراسم عاشورا و اربعین تأثیر شگرفی بر مسلمانان اهل تسنن و فرهنگ و آداب آنان گذاشته است، به طوری که در ایام عزاداری، آنان نیز در امام باره ها شرکت می کنند و از ته دل بر عزای سید مظلومان، اشک می ریزند از این رو پیوندهای اجتماعی فوق العاده ای میان برادران اهل سنت و شیعی مشاهده می شود. علاوه بر آن در بین اهل تسنن نیز مراسمی شبیه روضه امام حسین (ع) وجود دارد که به آن «تعزیه و یا تعزیه داری» می گویند.

در تعداد چشمگیری از مناطق هند، هندوها و غیرمسلمانان با دیدن سوگواری‌ها و نوحه‌سرایی و مجالس عزا با مسلمانان، همراهی‌می‌کنند و عزاداری هندوها در ایّام محرّم، صرفا مخصوص به شمال هند نیست، بلکه در نقاط متعدد این کشور در ایّام عاشورا به عزاداری می پردازند و زن و مردشان در آن شرکت می‌کنند. در عین حال گهگاهی در مناطقی تنشی بین شیعه و سنی و یا فردی تندرو از سوی هندوهای افراطی دست به واکنش نامطلوب می زنند کما اینکه امسال در شهر توریستی جیپور راجستان یکی از رهبران مذهبی و عضو حزب حاکم در حین راه پیمائی با برخی از جوانان هیئتی درگیر شد و خواستار جمع کردن بساط عزاداری شد که با وساطت پلیس و واکنش تند مردم و امام جمعه آن شهر مواجه شد[1].

این در شرایطی است که در هندوستان روضه خوان‌ها ومرثیه‌سراهای زیادی وجود دارند که مسلمان نیستند و پای بند مذاهب دیگری هستند اما اگر در باب عاشورا و اربعین از آنها سوال کنید نه تنها امام‌حسین(ع) را تحسین می‌کنند، بلکه شرکت در روضه‌خوانی و مراسم عزادری امام حسین را افتخار خود می‌دانند. در بعضی از شهرها برهمن ها نیز در ایام محرم و روز اربعین در مجالس عزا شرکت می‏ کنند. از گذشته و تا امروز بسیاری از مهاراجه ‏های هند نیز در مراسم تعزیه شرکت کرده اند.

 در هندوستان نیز مانند سایر کشورها تهیه و توزیع انواع نذری در بین عزاداران حسینی مرسوم است. در روزهای مراسم عزادری عاشور و اربعین عزاداران با شربت و آب سرد پذیرایی می‌شوند. منبع توزیع آب سرد و شربت که میان مردم به یاد امام حسین (ع) برپا می کنند «سبیل و یا سبیل حضرت علی اصغر» نامیده می شود. در روز نهم که در هند به یاد حضرت علی اصغر، گرامی داشته می‌شود؛ توزیع شیر میان مردم بسیار رایج است. در روزهای تاسوعا و عاشورا مردم همراه با دیگر غذاها نذورات خود را به صورت غذایی که به نذر، حاضری  و یا در روز عاشورا «فاقه شکنی» معروف است و شامل مقداری نان و قیمه و یا غذایی شبیه عدس پلو و حتی بعضا آش می باشد در اختیار عزاداران و افراد نیازمند قرار می‌دهند.

 در واقع، مسلمانان هند در ایالت های اوتارپرادش، دهلی، جامو و کشمیر ، مهاراشترا، آندراپرادش، بیهار و غیره و در شهرهای شمال، مرکز و جنوب هند با برپایی مراسم عزاداری گسترده و باشکوه و تشکیل دسته های بزرگ سینه زنی و زنجیرزنی که «انجمن ماتمی» نام دارد عاشورای حسینی را گرامی می دارند و بار دیگر واقعه دردناک کربلا را در اذهان، زنده می کنند. در آن ایام، عشق به سالار شهیدان در این کشور که در آن پیروان ادیان مختلف الهی و غیرالهی حضور دارند به اوج می رسد.

در جنوب هند چون حیدرآباد حسینیه ها "عاشور خانه" نام دارند و معمولا با پارچه‌های سیاهی که روی آن آیات قرآنی نوشته شده تزیین می‌شود. درون عاشور خانه تابوت‌ها و سازه‌های چوبی است که با ورق‌های نقره‌ای، کاغذهای رنگی و زرق و برق دار پوشش داده شده است. آن‌ها با تخیل و احساس هنری ساخته شده و به منظور نشان دادن آرامگاه امام حسین، در دشت کربلا است.

اینک علاوه بر آداب و رسوم ایام سوگواری به ویژه اربعین حسینی، به پیاده روی و مشی هایی که از چند سال اخیر در جا بجای هند به مناسبت اربعین مشاهده می شود و امسال هم مثل سال های گذشته در سراسر هند با شکوه تر و با هیجان تر برگزار شد،  برخی از آن را به صورت اجمالی مرور می کنیم:

مشی اربعین در هند:

• از منطقه دارالشفا حیدرآباد تا گولکنده ؛ از 5 سال گذشته بالای 3000 هزار نفر بیش از 10 کلومتر به مشی می پردازند.

•  https://youtu.be/tENQZU_bvgc?si=6xwNcr7QxPK34jbR
• https://youtu.be/_PasihB6T9g?si=IaRgudmXB4LgUK_6

• از حسینیه بگان کلکته تا منطقه پرگنه بنگال غربی از 5 گذشته بین 70-80 کلو متر مشی اربیعینی دارند.
• مردم کارگیل طی مشی اربعین از منطقه تی سورو کارگیل تا آستانه عالیه میرهاشم کارگیل (کشمیر)  حدودا مسافت 30کلومتر را پیاده روی می کنند که شامل صرف صبحانه و اقامه نماز ظهر واستراحت می باشد.

• (209) Arbaeen walk Tai Suru to Karpokhar under the banner of ASZ kargil Ladakh - YouTube
• (209) Glimpses of Arbaeen Walk 2024.. - YouTube

• راهپیمایی "اربعین حسینی" توسط اهل سنت در ایالت  بنگال غربی از حسینه فرزندان حضرت زینب (س) تا حسینیه حضرت علی اصغر(ع) که هفت کیلو متر فاصله‌ دارد و در  شهرک کربلا نگر به پایان می رسد. تعداد زیادی از پیروان اهل سنت در این راهپیمایی بزرگ اربعین حسینی شرکت نمودند.
• مشی شیعیان منطقه ممبره ایالت مهارشترا تا حسینیه زینبیه منطقه دونگری بمبیی کمابیش 50 کلومتر است و هزاران نفر به مناسبت اربعین از چند سال گذشته به سنت حسنه پایبندند.

https://drive.google.com/file/d/1nN0myv-ufHvDIvZF8gblrz7kcVWX5hvC/view?usp=sharing

https://drive.google.com/file/d/1Kz5xIP9GUM4lxSzq0-KyHkV7JJJiZjAD/view?usp=sharing

https://drive.google.com/file/d/1k_L_zBak0RHeufFFoLi1jaKg_NoDKil1/view?usp=sharing

https://drive.google.com/file/d/182GLkSGts-ayn6wC0BDBftoL2mnneXYo/view?usp=sharing

https://drive.google.com/file/d/1QAcSO2EDLwY09rMh5Kd4LgcCnolErYAx/view?usp=sharing

https://drive.google.com/file/d/1bFiXoZX60RXNNM8xHx0Unr8_aYfN2dbP/view?usp=sharing

 در شهر لکنئو مسافت مشی روز اربعین  تقریبا دہ کیلومیتر است و هزاران نفر از 5 سال گذشته با پیاده روی به ساحت مقدس حضرت اباعبدالله ادای احترام می کنند.

• «مشی اربعین» از منطقه براگاوون تا شهر جونپور ایالت اتارپرادش که تقریبا 45 کلومتر می باشد، صورت می گیرد.

• https://www.youtube.com/live/TDohcab_uuI?si=Z5_wza5f7qtwno_Q

• مردم منطقه براهین شهر هردوئی تا کربلای شهر لکهنئو که تقریبا 60کلومتر را راه است، مشی اربعین انجام می دهند.

درخور ذکر است تا سال 1978 حرکت دسته های عزاداری عاشورا درخیابان‌های هندوستان ممنوع بود اما بعد ازاین سال مردم هند اجازه یافتند تا آزادانه و به مناسک عزاداری بپردازند. فراگیری و نهادینه شدن قانون احترام به ادیان و سنت‌های متفاوت وگاه ناهمگون یکدیگر؛راز ماندگاری آرام وهمراه با صلح و ثبات این یک میلیارد انسان، درکنار یکدیگراست. به نظرمی‌رسد؛ زمانی که فرهنگ، همچون یک پالایشگرعمل کند و سنن نیکوی اقوام دیگر را به درون خود پذیرا باشد و بدی‌ها را به بیرون براند؛ زمان رشد وتعالی یک فرهنگ پویا متحقق خواهد شد.

در پایان یکی از اشعار اربعینی فارسیم را باهم زمزمه می کنیم:

نزد بقیع و قبر نبی و حرم گریست

این قافله تمام نفس، هر قدم گریست

زلف زمین چو گشته پریشان به یادشان

چشم فلک، به روز و شب یوسفم گریست

این کاروان کجاست و کو میر کاروان!!!

ماه و مهار و مرکب و هر منزلم گریست

شب شد سیاه پوش به یاد شهید عشق

بر حال کشتگان بلا صبحدم گریست

از اینکه باز مانده ام از کاروان عشق

بر چشم، خون نشسته و کنج دلم گریست

مهدی باقرخان- مدرس زبان و ادبیات فارسی مرکز تحقیات زبان فارسی دهلی نو، هندوستان