مرقد بی بی پاکدامن

بی‌بی پاکدامن بارگاهی با صدها سال قدمت و منسوب به رقیه دختر امام علی(ع) و همسر مسلم بن عقیل که در شهر لاهور پاکستان واقع شده است. به‌باور مردم، رقیه و پنج زن دیگر از خاندان اهل‌بیت(ع) که قبل از واقعه عاشورا به سمت شبه قاره هند سفر کرده‌اند، در این بارگاه دفن هستند.

به‌گفته‌ برخی محققان، این مزار متعلق به دختر امام علی(ع) نیست؛ بلکه سیدی از شهر کرمان به‌نام سیداحمد توخته به این دیار سفر کرده و بارگاه منسوب به شش دختر او است. مردم پاکستان اعم از شیعه و اهل‌سنت احترام خاصی به این بارگاه دارند و هر ساله مراسم سالگرد توسط اهل‌سنت برگزار می‌شود. شیعیان نیز هر شب جمعه مراسم عزاداری امام حسین(ع) را برپا می‌کنند.

جایگاه

زیارتگاه بی‌بی پاکدامن با صدها سال قدمت، از آثار باستانی و زیارتی شهر لاهور به‌شمار می‌رود..[۱] مردم عقیده دارند که رقیه دختر امام علی(ع) همراه با پنج زن دیگر در این بارگاه دفن هستند.[۲] زائران بسیاری در طول سال، اعم از شیعه و سنی به زیارت این بارگاه می‌آیند.[۳]شیعیان هر شب جمعه در این محل عزاداری برگزار می‌کنند.[۴] هر سال سه روز بر مزار به‌عنوان سالگرد رقیه مراسم برگزار می‌شود و شیعه و سنی در آن شرکت می‌کنند. این مراسم عرس نام دارد.[۵]

در کنار این مرقد، مساجدی همچون مسجد نور ایمان، مسجد باباخاکی و مسجد محمدامین بیگ واقع شده است.[۶]

مدفونان در مزار بی‌بی پاکدامن

درباره اینکه در مرقد بی‌بی پاکدامن چه کسی دفن است، دو قول وجود دارد: قبری منسوب به دختر امام علی(ع) برخی این بارگاه را منسوب به رقیه دختر امام علی(ع) که همسر مسلم بن عقیل بود، می‌دانند.[۷] و به باور مردم، رقیه قبل از واقعه عاشورا همراه با دو دخترش، دو خواهر مسلم بن عقیل و یک کنیز به این منطقه سفر می‌کند.[۸] درباره سفر رقیه به لاهور چنین نقل شده که هنگام سفر امام حسین(ع) به‌سوی کربلا وقتی امام خبر شهادت مسلم بن عقیل را دریافت کرد، رقیه را که همسر مسلم بود، فراخواند و به وی توصیه کرد تا سمت شبه قاره هند برود. رقیه با وجود خودداری اولیه، نهایتا از کاروان سیدالشهدا خارج شده و راهی شبه قاره هند می‌شود.[۹]

این نظریه مورد نقد برخی محققان واقع شده است. این افراد دلائلی بر رد این قول ذکر کرده‌اند:

۱.     آن زمان در لاهور مسلمانی وجود نداشته تا بتوان ورود این بانوان مسلمان به اینجا را پذیرفت.[۱۰]

۲.     چنین واقعه‌ای در منابع تاریخی ثبت نشده است.[۱۱]

۳.     نام‌هایی که برای دختران ذکر شده، فارسی هستند.[۱۲]

قبر منسوب به دختران فردی عابد
به‌گفته برخی محققان، در قرن ششم هجری یک سید عابد و زاهد به نام سید احمد توخته، از کرمان به لاهور سفر می‌کند و در لاهور کنونی ساکن می‌شود.[۱۳] توخته شش دختر با نام‌های بی‌بی حاج رقیه، بی‌بی تاج، بی‌بی نور، بی‌بی حور، بی‌بی گوهر و بی‌بی شهباز داشته و دختران او در محله بی‌بی پاکدامن دفن می‌شوند.[۱۴]

حضور زوار در مزار بی‌بی پاکدامن

توسعه بارگاه

سلطان محمود غزنوی در سال ۴۱۰ق به منطقه لاهور آمد و اولین بار با سنگ‌های تزیینی بارگاه و صحن اطراف آن‌را درست کرد. بعدها اکبر پادشاه از سلسله سلاطین مغول سقف روی آن درست کرد.[۱۵]
بارگاه همراه با یک مسجد و قبرستان وسیعی که دارد در سال ۱۹۶۷م در اوقاف به ثبت رسید و در ۱۵ دسامبر ۱۹۶۹م توسعه یافت.[۱۶] دولت ایالت پنجاب در سال ۲۰۲۱م بازسازی این مزار را آغاز نمود و بودجه به آن اختصاص داد تا بارگاه بازسازی و توسعه یابد.[۱۷]

البته عالمان شیعه و سنی به بازسازی اعتراض کردند و تغییر در نقشه قدیمی ساختمان و طرح بازسازی جدید را مغایر با شأن این بارگاه و خلاف قوانین میراث باستانی دانسته از محاکم قضایی درخواست جلوگیری کردند.[۱۸] دادگاه عالی لاهور نیز برای حل این مشکل کمسیون ویژه تشکیل داد.[۱۹]

تک‌نگاری

درباره سرگذشت این بانوان چند اثر نوشته شده است. برخی از این آثار عبارتند از دو رساله به نام «رساله بیبیان پاکدامنان» از غلام دستگیر نامی؛ «رساله بیبیان پاکدامن» از محمد دین‌کلیم؛ کتاب «بیبیان پاک دامنان» از مسعودرضا خاکی؛ «بی‌بی پاک دامن» از مولانا سیدآغا مهدی لکهنوی (متوفای ۱۳۶۵ش) و «تاریخ بیبیان پاکدامنان» از مولوی محمدبخش شاه‌قریشی.[۲۰]

منابع

o        «HISTORY OF BIBI RUQAIYA BINTE ALI (a.s)»، سایت زیارتگاه بی‌بی‌پاکدامن.

o        ثبوت، اکبر، «پاکدامن بیبیان»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۹ش.

o        «حضرت بی‌بی پاکدامنؒ کے عرس کی تقریبات کا آغاز ہوگیا»، خبرگزاری تسنیم، درج مطلب: ۲۳ فوریه ۲۰۱۸م، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.

o        «دربار حضرت بی‌بی پاکدامن لاہور کی تزئین و آرائش کا کام شروع،زائرین کی آمد عارضی طور پربند»، خبرگزاری باغی، درج مطلب: ۴ اگوست ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.

o        چشتی، نور احمد، تحقیقات چشتی، لاهور، چاپ احسان علی، ۱۹۶۴م.

o        چغتایی، محمد عبدالله، تاریخی مساجد لاهور، لاهور، ۱۹۷۶م.

o        خان منظر، حفیظ الله، حضرت بی‌بی پاکدامنان لاهور، بی‌تا، بی‌نا.

o        دین فوق، منشی محمد، تذکره علماء لاہور، ۱۳۳۸ق.

o        «کیا درگاہ بی‌بی پاکدامن میں خاندانِ مسلم بن عقیل کے مزار ہیں؟»، سایت فتوی، تاریخ درج: ۱۹ اکتبر ۲۰۱۷م، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.

o        «لاہور، مزار بی‌بی پاکدامن کے تعمیر کے حوالے سے شیعہ سنی علماء کی پریس کانفرنس»، خبرگزاری اسلام تائمز، درج مطلب: ۲۹ ژویه ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.

o        «لاہور ہائیکورٹ نے بی‌بی پاکدامن کے مزار اور قبرستان کی تعمیر روک دی»، خبرگزاری سیتی ۴۲ تی‌وی، درج مطلب: ۲۱ مه ۲۰۱۳م، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.

o        «لاهور»، اردو دائرة معارف اسلامیه، ۱۳۸۴ق-۱۴۱۰ق/۱۹۶۴ق-۱۹۸۹م.

o        لاهوری، غلام سرور، خزینة الاصفیا، ج۲، کانپور، ۱۳۳۲ش/۱۹۱۴م.

o        نقوی، حسین عارف، برّ صغیر: کی امامیه مصنفین کی مطبوعه تصانیف اور تراجم، اسلام‌آباد، ۱۳۷۶ش.