چکیده: در این مقاله، مراحل شکل‌گیری و توسعه روابط بین دین و دولت و همچنین مسائل نهادینه‌سازی، اصلاح و ترویج جهت‌گیری صحیح فعالیت‌های مذهبی در کشور بررسی می‌شود.
کلمات کلیدی: اسلام، دین، چند ملیتی، چند مذهبی، بانکداری اسلامی، صنعت حلال، همکاری، فعالیت‌های مذهبی.
طرح مسئله: روابط دولت و دین در قزاقستان معاصر اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. اهمیت روابط دولت و دین در تاریخ گذشته و در زمان حاضر بسیار زیاد است. دین و دولت دو عنصر جدایی‌ناپذیر در زندگی مردم هستند که از زمان‌های قدیم با هم وجود داشته‌اند. هر یک از این پدیده‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند: دین حوزه معنویت انسان است که با واقعیت، ابدیت، بی‌نهایت و قابل درک مرتبط است [۱].
دین به جنبه مقدس خاصی از زندگی معنوی چندوجهی انسان مربوط می‌شود. دینداری مردم با ایمان به رستگاری از امر اجتناب‌ناپذیر، به ضرورت زندگی عادلانه، مسلم است. این دین است که ارزش‌های معنوی اصلی، به‌ویژه رحمت نسبت به یکدیگر را تأیید می‌کند. دین مردم را به نیکی، به زندگی عادلانه که مورد رضایت خداوند است، فرا می‌خواند. همانطور که تجربه نشان می‌دهد، بسیاری از چیزهایی که اخلاق اجتماعی، اخلاق و در نتیجه نظم اجتماعی را تقویت می‌کنند، به سطح دینداری در جامعه بستگی دارد. دین به دولت در تربیت معنوی و اخلاقی شهروندان کمک زیادی می‌کند. دولت عنصر اصلی نظام سیاسی است. این یک ابزار سیاسی است که فعالیت‌های آن بر حل مشکلات عملی در زندگی جامعه متمرکز شده است. این به معنای تحقق اختیارات و حاکمیت کشور، سازماندهی زندگی اجتماعی، اقتصاد و زندگی روزمره جامعه، حوزه آموزش و فرهنگ است. قدرت خلاق دولت در کارکردهای آن آشکار می‌شود که بر تمام حوزه‌های حیاتی زندگی اجتماعی تأثیر می‌گذارد [۳].
بیان مطالب اصلی: بنابراین، ماهیت عینی توسعه تاریخی، ارتباط تنگاتنگ دین و دولت، ماهیت، محتوا و تکامل روابط متقابل آنها را تعیین می‌کند. این روابط در علم "روابط دولت و دین" نامیده می‌شود [۱۳]. آنها به طور جمعی و تاریخی توسعه می‌یابند و ارتباطات و روابط چندبعدی را در زندگی جوامع خاص تغییر می‌دهند. روابط دولتی و مذهبی در کنار هم نقش مهمی را در چارچوب نظام اجتماعی ایفا می‌کنند. روابط دولت و دین در قزاقستان تاریخ طولانی توسعه دارد. لازم به ذکر است که مرحله خاصی در تاریخ قزاقستان با محدودیت‌ها و تبعیض علیه دین و فعالیت‌های مذهبی مشخص می‌شود.
استقلال که با فروپاشی قدرت چند ملیتی - اتحاد جماهیر شوروی - اعلام شد، به نقطه عطفی در سرنوشت تاریخی دور جمهوری‌های شوروی سابق تبدیل شد. استقلال، آغاز تحول جامعه، انجام اصلاحات عمیق اجتماعی-اقتصادی، سیاسی و معنوی بود. این به معنای ایجاد دولت در سرزمین قزاقستان است که از دیرباز رنج‌های زیادی را متحمل شده است. این به معنای شکل‌گیری و توسعه جامعه مدنی و نهادهای آن است. این همچنین تغییر الگوی جهان‌بینی را در حوزه معنوی زندگی - از اصل شناخته شده مارکسیسم-آتئیسم به جهت‌گیری مذهبی و آزادی - تعیین می‌کند [۵].
این امر همچنین پایه و اساس تحول کل نظام روابط دولت و دین را که در این کشور شکل گرفته است، فراهم کرد. شکل‌گیری روابط جدید، روند احیای معنوی در قزاقستان مستقل، در فرآیند تحول هستی اجتماعی جامعه با در نظر گرفتن تمام بهترین‌ها در تاریخ و تجربه خود در توسعه روابط مذهبی در کشورهای پیشرفته، آشکار شد. روابط جدید دولت و دین در جمهوری قزاقستان به طور ارگانیک تعامل دو گرایش را که از اعماق تاریخ می‌آیند، در خود جای داده است: مقدس، معنوی (دین) و زمینی، سکولار (دولت). روابط بین دولت و دین بر اساس الزامات ایدئولوژیک جدید توسعه یافته است. در عمل، اینها واقعاً روابط سازنده‌ای بودند. آنها گروه‌های قومی و مذهبی متعدد قزاقستان را بر اساس اصول مدارا، تحمل و مشارکت فعال اجتماعی-سیاسی متحد کردند. در مواجهه با این روابط، جامعه چند قومیتی و چند مذهبی در تمام زمینه‌ها، به ویژه در زندگی معنوی، حمایت قابل اعتمادی دریافت کرد. نقش مهمی در احیای سنت‌های ملی و مذهبی ایفا کرد. فعالیت‌های هدفمند مقامات سیاسی نقش خود را برای مردم قزاقستان ایفا کرد. آنها در شخص رئیس جمهور کشور معتقد بودند که "بدون اعتماد بین مردم از ملیت‌های مختلف، بدون برابری همه در برابر قانون، رفاه دولت و در نتیجه زندگی شاد برای مردم عادی وجود نخواهد داشت" [۱۰].
رییس جمهور وقت اهمیت زیادی برای تضمین توسعه پایدار و ایمن جامعه، حفظ روابط مسالمت‌آمیز بین قومی و بین مذهبی، تحقق کامل آزادی سیاسی و مذهبی همه شهروندان کشور و حل مشکلات روابط متقابل آنها قائل بود [۹]. از سال ۱۹۹۱، اداره معنوی مسلمانان که برای اولین بار در این کشور ایجاد شد، فعالیت می‌کند. قانون جمهوری قزاقستان "در مورد آزادی وجدان و اتحادیه‌های مذهبی" (۱۹۹۲، ۲۰۱۱) به تصویب رسید و لازم‌الاجرا شد. این کشور به طور مداوم یک سیاست واقعاً دموکراتیک را دنبال می‌کند که بسیاری از گروه‌های قومی را متحد می‌کند و اتحادیه‌های مذهبی مختلف در جامعه سکولار قزاقستان بر اساس اصول مدارا و تحمل مذهبی بنا شده‌اند. این یک عامل تعیین‌کننده در تحقق کامل حقوق و آزادی‌های بشر، از جمله آزادی وجدان و مذهب بود. ارتباط چند صد ساله سنت تاریخی و فرهنگی که در توسعه دین و آگاهی مذهبی مردم قطع شده بود، احیا شد.
قزاقستان که در محل تلاقی تمدن‌ها واقع شده است، ریشه‌های تاریخی و معنوی عمیقی دارد. در این قلمرو، بسیاری از ادیان مختلف در طول زمان طولانی شکل گرفته و توسعه یافته‌اند. مرز دو دین بزرگ جهان - اسلام و مسیحیت - از قاره اوراسیا می‌گذرد. اما قبل از مسیحیت و قبل از اسلام، قبایلی که به ادیان مختلف دیگری اعتقاد داشتند و به طور مسالمت‌آمیزی با هم زندگی می‌کردند، در قلمرو قزاقستان زندگی می‌کردند. همانطور که حقایق تاریخی و باستان‌شناسی نشان می‌دهد، در زمان‌های قدیم، فرهنگ شهری خاص خود در قلمرو آسیای مرکزی مدرن وجود داشته است. جایی که معابد زرتشتی، بودایی، نسطوری و دیگر معابد در یک شهر به طور مسالمت‌آمیزی در کنار هم وجود داشتند [۱۳].
در جریان توسعه تاریخی بشریت، دین در روابط سیاسی و اجتماعی مشارکت داشته است، زیرا می‌تواند هم بر فرد به طور جداگانه و هم بر جامعه به طور کلی تأثیر بگذارد. نتیجه این امر ارتباط تنگاتنگ بین دین و قدرت سیاسی است، زیرا قدرت سیاسی از طریق اجبار یا از طریق تأثیرگذاری بر ایدئولوژی جامعه و جهان‌بینی معنوی انسان به دست می‌آید و حفظ می‌شود. در حال حاضر، دستکاری ایدئولوژیک آگاهی عمومی نه تنها ریشه دوانده است، بلکه رو به رشد نیز هست. دین اغلب ابزاری برای دستکاری آگاهی عمومی است، زیرا یک ایدئولوژی و نظام نهادهای اجتماعی است و این حوزه‌های زندگی اجتماعی به نوعی با دولت مرتبط هستند.
قزاقستان کشوری واقعاً چند ملیتی و چند مذهبی است. نمایندگان بیش از ۱۴۰ ملیت و ۱۷ مذهب در اینجا زندگی می‌کنند. در طول سال‌های استقلال، رشد کمی و کیفی قابل توجهی در مؤسسات مذهبی در قزاقستان رخ داده است [۱].
در حال حاضر، اسلام حنفی در حال تجدید حیات واقعی است و در جامعه به اعتبار و اقتدار اجتماعی-سیاسی دست یافته است. تأثیر اسلام، مسیحیت ارتدکس و سایر مذاهب مذهبی قزاقستان بر سطح اخلاقی، معنوی و اجتماعی توسعه جامعه قزاقستان مشهود است. فعالیت‌های اجتماعی و بشردوستانه آنها که با هدف ایجاد فضای صلح و هماهنگی در کشور، پرورش احترام متقابل و مدارا انجام می‌شود، سرشار از انسانیت است [۵].
کشور قزاقستان با ناهمگونی و حضور گروه‌های مختلف اجتماعی، قومی-فرهنگی و مذهبی در جمعیت خود مشخص می‌شود.
تنوع قومی، فرهنگی و مذهبی که در قزاقستان شکل گرفته است، واقعیت توسعه تاریخی است. نکته قابل توجه این است که امروز، چند قومیتی، چند دینی و چند مذهبی بودن در جامعه قزاقستان به عنوان امری طبیعی، آرام و بدون هیچ گونه تحریکی تلقی می‌شود. این یک عامل تفرقه‌انگیز نیست، بلکه بیشتر یک موهبت معنوی است که آنها را متحد و غنی می‌کند، یک مزیت بزرگ اجتماعی-فرهنگی. در قزاقستان معاصر، جهان‌بینی مذهبی، آگاهی، فرقه‌ها و عبادت‌ها بدون محدودیت اجرا می‌شوند. گروه‌های مذهبی از فرصت‌های لازم برای انجام آزادانه انواع فعالیت‌ها، از جمله رویدادهای مختلف اجتماعی مهم آنها که به زبان، فرهنگ و ایمان اختصاص داده شده است، برخوردار هستند [۱۰]. در قزاقستان، تعطیلات مهم اجتماعی-سیاسی و معنوی - نوروز، عید پاک، قربان بایرام، رمضان، کریسمس و سایر آداب و رسوم و سنت‌های مردمی که در قزاقستان مدرن زندگی می‌کنند - در کنار هم و در سطح مناسب جشن گرفته می‌شوند.
در قزاقستان، گسترده‌ترین و اصلی‌ترین نظام‌های مذهبی جهانی و سنتی - اسلام، ارتدکس، کاتولیک، یهودیت، بودیسم و غیره - در جامعه نفوذ دارند.
وضعیت در حوزه روابط اجتماعی، بین قومی و مذهبی بیش از هر زمان دیگری نیازمند مدیریت و جهت‌گیری ماهرانه است. این باید با جستجوی راه‌حل‌هایی متناسب با مشکلات اجتماعی، بین قومی و بین مذهبی که به وجود می‌آیند، همراه باشد تا از توسعه خود به خودی آنها جلوگیری شود. همانطور که می‌دانید، در حال حاضر دولت در مواجهه با چالش‌ها - تهدیدهای جهانی قرن بیست و یکم - توجه ویژه‌ای به تضمین امنیت نظام اجتماعی و شهروندان در برابر تجاوز نیروهای مخرب داخلی و خارجی دارد. جمهوری قزاقستان سیاست هویتی را دنبال می‌کند که با هدف ادغام جوامع مختلف اجتماعی، قومی و مذهبی است و تزهایی را در مورد تفاوت‌ها و اختلاف نظرها و تضادهای غیرقابل قبول بین آنها مطرح نمی‌کند [۱]. این قطعاً به هیچ کس هیچ مزیتی بر اساس قومیت، مذهب و نژاد نمی‌دهد. قزاقستان در این مسائل موضع قاطع و ثابتی اتخاذ می‌کند تا بهانه‌ای برای رنجش، اختلاف، نزاع و درگیری ایجاد نشود.
سیاست جدید مبتنی بر این واقعیت است که الگوی وظایفی که باید در درازمدت در مواجهه با چالش‌های جهانی قرن بیست و یکم حل کنیم، به طور کیفی تغییر کرده است. این برای قزاقستان مستقل حیاتی است. امروزه به یک سیاست جدید، یک ایدئولوژی جدید، یک نظام ارزشی جدید نیاز است که به طور کافی با روندهای مرحله کنونی توسعه تاریخی مطابقت داشته باشد. این شرایط، ضرورت رقابت‌پذیر بودن ملت و آمادگی برای رویارویی اقتصادی جهانی را تعیین می‌کند [۸]. ماهیت سیاست جدید، تضمین توسعه پایدار کشور در قرن بیست و یکم در شرایط تاریخی به سرعت در حال تغییر است. این استراتژی شامل اجرای وظایف در هفت جهت اصلی سیاست، نوسازی عمیق و گسترده پایه‌های توسعه دولت ما تا اواسط قرن بیست و یکم است.
در نتیجه نگرش منفعلانه دولت در سال‌های اولیه استقلال جمهوری قزاقستان به این مشکل و سواد دینی ناکافی مردم، بسیاری از شهروندان قزاقستان، به ویژه نسل جوان، تحت تأثیر نیروهای مخرب مذهبی قرار گرفتند. این مشکل نیازمند تجزیه و تحلیل همه‌جانبه، از جمله مطالعه وضعیت مذهبی فعلی در کشور، قوانین موجود در حوزه مذهبی و تدوین پیشنهادات و توصیه‌ها بود.
نتیجه‌گیری: بنابراین، در طول سال‌های استقلال، جامعه قزاقستان به آزادی بی‌سابقه، توسعه کامل و پایدار در زمینه‌های اجتماعی-سیاسی و معنوی دست یافته است. این در تمایل به دموکراسی، آزادی، عدالت، همکاری، پلورالیسم فرهنگی، گفتگو و اصول درک متقابل و مدارا آشکار شده است. ارزش‌های جهانی تغییرناپذیر - مدارا، تحمل و هماهنگی بین ادیان - در جامعه اهمیت بیشتری پیدا کرده‌اند. اقتدار دین، از جمله اسلام، به طور قابل توجهی افزایش یافته است. درک متقابل و احترام متقابل بین مردم و مذاهب، ماهیت نظام‌مندی پیدا کرده است. ارزش‌های اخلاقی و معنوی دموکراتیک در عمل زندگی روزمره آشکار شده‌اند: انسانیت، درک و احترام به فرهنگ، آداب و رسوم و سنت‌های دیگران، افکار، عقاید، رفاه و ظاهر شخص به عنوان ارزش‌های مدنی مشترک. قزاقستان با غلبه بر عدم تحمل ایدئولوژیک و قومی-مذهبی در طول سال‌های استقلال، از درگیری و اختلاف در حوزه‌های بین قومی و مذهبی اجتناب کرده است. همه اینها گواه شکل‌گیری و توسعه یک مدل بهینه منحصر به فرد از روابط دولت و دین در قزاقستان است که بر اساس اصل مدارا بنا شده است. اینها نتایج عینی توسعه مثبت روابط دولت و دین در طول سال‌های توسعه مستقل کشور است.
کانتاربایوا ژانا اورینباسارونا، کاندیدای علوم فلسفه، دانشیار دانشگاه ملی قزاقستان به نام فارابی (آلماتی)
موکان آیگریم بولاتوونا، دانشجوی دکترا دانشگاه ملی قزاقستان به نام فارابی (آلماتی)
فهرست منابع:
- مقررات آژانس امور مذهبی جمهوری قزاقستان. مصوبه دولت جمهوری قزاقستان مورخ ۱ آگوست ۲۰۱۱ شماره ۸۸۸.
- قانون جمهوری قزاقستان "در مورد اصلاحات و اضافات در برخی از قوانین جمهوری قزاقستان در مورد سازماندهی و فعالیت بانک‌های اسلامی و سازمان مالی اسلامی".
- قانون جمهوری قزاقستان "در مورد فعالیت‌های مذهبی و اتحادیه‌های مذهبی": در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۱ شماره ۴۸۳-IV به تصویب رسید.
- قانون جمهوری قزاقستان شماره ۲-I مورخ ۱۵ مه ۱۹۹۶ در مورد تصویب توافقنامه تأسیس بانک توسعه اسلامی، امضا شده در جده در ۱۲ آگوست ۱۹۷۴.
- کوزیریف، ت. وطن یا خدا؟ / ت. کوزیریف // اطلاعات در مورد قانون portal.kz، ۲۰۱۱. - URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=۳۱۰۵۵۸۴۸&pos=۴;-۹۸#pos=۴;-۹۸ (تاریخ دسترسی: ۲۰.۰۹.۲۰۱۱).
- وب سایت رسمی کمیته تنظیم مقررات فنی و اندازه شناسی وزارت صنعت: وب سایت. - ۲۰۲۳. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/mtiktrm?lang=ru. ۱۹
- وب سایت رسمی کنگره ادیان جهانی و سنتی www.religionscongress.org /۴.۰۳.۲۰۱۲.
- پیام نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور جمهوری قزاقستان - رهبر ملت، به مردم قزاقستان، آستانه، ۱۴ دسامبر ۲۰۱۲ "استراتژی قزاقستان-۲۰۵۰: یک سیاست جدید برای یک دولت تثبیت شده": وب سایت. - ۲۰۲۳ (تاریخ دسترسی: ۱۴.۱۲.۲۰۱۲).
- مصوبه شورای عالی جمهوری قزاقستان مورخ ۱۵ ژانویه ۱۹۹۲ شماره ۱۱۲۸A-XII "در مورد اجرای قانون جمهوری قزاقستان "در مورد آزادی وجدان و اتحادیه‌های مذهبی".
- مصوبه دولت جمهوری قزاقستان مورخ ۳۰ دسامبر ۲۰۰۵ شماره ۱۳۱۹. مسائل کمیته امور مذهبی وزارت دادگستری جمهوری قزاقستان.
- جمهوری قزاقستان. برنامه‌ریزی استراتژیک و آژانس اصلاحات دفتر ملی آمار وب سایت رسمی آژانس آمار جمهوری قزاقستان: وب سایت. - ۲۰۲۳. URL: https://new.stat.gov.kz.
- توافقنامه بین دولت جمهوری قزاقستان و دولت امارات متحده عربی در مورد افتتاح بانک اسلامی در جمهوری قزاقستان، آستانه، ۱۱ ژوئن ۲۰۰۹.
- فرمان رئیس جمهور جمهوری قزاقستان مورخ ۱۸ مه ۲۰۱۱ شماره ۸۴ "در مورد آژانس امور مذهبی جمهوری قزاقستان".
نشریه علمی دانشگاه ملی فارابی
آلماتی قزاقستان
نظر شما