معین الدین چشتی معروف به خواجه غریب نواز

معین الدین حسن چشتی سجزی متولد ماه فوریه  ۱۱۴۳ میلادی و وفات مارس ۱۲۳۶ میلادی، معروف به خواجه غریب نواز دانشمند و عارف فارسی زبان اهل سیستان و بلوچستان ایران بود که در اوایل قرن سیزدهم در شبه قاره هند ساکن شد و در آنجا مذهب صوفیانه و عرفانی چشتیه که متعلق به گروه اهل سنت را به صورت وسیع تبیلغ کرد و امروزه بسیاری او را موسس این مذهب به حساب می آورند. این سلسله صوفیسم در قرون وسطی تبدیل به جریان معنوی گسترده میان جامعه هند گردید. بیشتر زاهدان و عرفای اهل سنت هند همچون نظام الدین اولیا (متوفی ۱۳۲۵) و امیرخسرو (متوفی ۱۳۲۵) از نظر فکری و معنوی وابسته به گروه عرفان چشتیه هستند.

معین الدین چشتی در زمان سلطان ایلتوتمیش (متوفی ۱۲۳۶) از ایران به هندوستان مهاجرت کرد و به خدمت سلطان وقت رسید و اندکی پس از آن، به شهر اجمر در ایالت راجستان نقل مکان کرد. پس از آشنایی با نوشته های عالم و عارف مسلک حنبلی، خواجه عبدالله انصاری قرار گرفت. بسیاری از تاریخ نگاران بر این باورند که خواجه عبدالله انصاری در شکل دادن جهان بینی معین الدین چشتی نقش بسزایی داشته است. وی پس از آغاز تبلغ مکتب صوفیانه خود در شهر اجمر شهره خاص و عام شد و به عنوان یک واعظ و روحانی تبدل به یک چهره کاریزماتیک و دلسوز شد و مورد احترام همگان قرار گرفت. از نوشته ها و زندگی نامه های که توسط افراد مختلف درباره وی به رشته تحریر درآمده است، می توان به کرامات وی که جنبه معجزه دارد اشاره کرد. پس از رحلت وی بزرگان به اتفاق آرا او را به عنوان یک زاهد و عرفا بزرگ شناختند و مرقد وی مورد احترام قرار گرفت.

معین الدین چشتی به عنوان یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تاریخ عرفان اسلامی در شبه قاره هند بوده است. «جان اسپوزیتو» ـ استاد مطالعات دینی و خاورمیانه دانشگاه جورج تاون در واشنگتن دی سی ـ درباره این عارف والا مقام آورده است: معین الدین چشتی یکی از اولین عرفای بزرگ اسلامی بوده که به طور رسمی به پیروانش اجازه داده است که « از موسیقی» در عبادات، مناجات و سرودهای خود برای خدا بگنجانند، او با این کار ارتباط مستحکم میان دین اسلام که از سرزمین عربستان به هند وارد شده بود را با مردم بومی که در فرهنگشان موسیقی نقش اول را بازی می کرد، برقرار کرد و توانست همگان را بااین کار گرد هم آورد. 

زندگی نامه معین الدین چشتی 

معین الدین چشتی در سال ۱۱۴۳ میلادی در سیستان و بلوچستان ایران به دنیا آمد. او شانزده ساله بود که پدرش سید غیاث الدین درگذشت و از خود یک آسیاب و باغ را به عنوان ماترک خود به پسرش به ارث گذاشت. همانطور که عنوان گردید پدرش خواجه غیاث الدین حسن از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی (ع) و از نسل مادری نیز به یکی دیگر نوادگان امام حسن (ع) به نام بی بی ماه نور (س) می باشد که او را از هر دو سو نسبش به پیامبر اعظم (ص) می رسد. علیرغم برنامه ریزی برای ادامه کسب و کار پدر که انجام داد اما خود او به توجه به خواسته های تقوایش به عرفان و صوفیسم تمایل داشت و به همین خاطر در حوزه های علمیه بخارا و سمرقند ثبت نام کرد و احتمالاً به زیارت مرقد محمد البخاری (متوفی ۸۷۰) و ابومنصور الماطوریدی (متوفی ۹۴۴) دو تن از شخصیت های مورد احترام جهان اسلام آن زمان مشرف گردید. در سفری که به ایران داشت در ناحیه نیشابور با عارف اهل سنت «حواج عثمان» ملاقات داشت و این ملاقات ابتدای گرویدن وی به طور رسمی به مسلک عرفان و صوفیسم بود. معین الدین که بیش از بیست سال با راهنمای معنوی خود در سفرهای منطقه ای به منطقه دیگر همراه بود. در برخی از زمان ها خود تنها به سفرهای معنوی می رفت. معین الدین با بسیاری از برجسته ترین اندیشمندان اهل سنت عصر خود، از جمله عبدالقادر گیلانی (متوفی ۱۱۶۶ میلادی) و نجم الدین کبری (متوفی ۱۲۲۱ میلادی) و همچنین نجیب الدین عبدل ملاقات های داشت. علاوه بر آن با شخصیت های عرفانی زمان خود «الحاهر سهروردی»، «ابوسعید تبریزی» و «عبدالواحد گاحازنوی» ملاقات کرد که همگی آنها امروزه مورد احترام پیروان خود هستند.

معین الدین که در اوایل قرن سیزدهم به همراه پسر عمویش و جانشین روحانی خود خواجه سید فخرالدین گردزی چشتی به آسیای جنوبی رسید، ابتدا به لاهور سفر کرد و به بازدی از آرامگاه عارف و فقیه اهل سنت علی هجویری (د. ۱۰۷۲)، معروف به دادتا صاحب محقق و عارف اسلامی بود که کشف المحجوب، نخستین رساله تصوف در زبان فارسی را تألیف کرد، مشرف شود. پس از آن به هندوستان آمد و به خدمت سلطان وقت دهلی مشرف گردید و در ادامه به اجمر رفت و در آنجا اقامت گزید. وی دوبار ازدواج کرد. همسر اولی وی دختر سید وجی الدین بود که در سال ۱۲۰۹ با وی ازدواج کرد. همسر دومی معین الدین دختر یک راجا هندوی محلی بود که در یک جنگ دستگیر شده بود. او سه پسر به نامهای ابوسعید، فخرالدین و حسام الدین و یک دختر به نام بی بی جماله داشت. علاوه بر فرزندان از همسر اولی وی از ازدواج دوم نیز صاحب فرزند گردید.

معین الدین پس از استقرار در اجمر، کوشید تا نظام چشتی عرفان سنی را در هند تأسیس کند. بسیاری از نوشته ها حاکی از آن است که زندگی‌نامه‌ای متأخر، معجزات متعددی را که خداوند به دست قدیس در این دوره انجام داد، نشان می‌دهد.

تبلیغ در هند

معین الدین چشتی برخلاف آنچه که تصور می شود بنیانگذار سلسله عرفان و صوفیسم چشتیه نیست، بلکه این سلسله عرفانی از پیش از او به نام ادهمیه وجود داشت. نام ادهمیه از نسب معنوی خود را از زاهد و عارف ابراهیم بن ادهم (متوفی ۷۸۲) باز می گردد. این زاهد در حدود سال ۹۳۰ به شهر چشتی شریف، شهری در استان هرات امروزی افغانستان مهاجرت کرد و آغاز به تبلغ این مسلک کرد. پیش از تبلیغ این مسلک در هندوستان سلسله صوفیسم قادریه توسط اندیشمند بزرگ شیخ عبدالقادر گیلانی تاسیس و تبلغ می شد و پیروان زیادی نیز در هندوستان دارد. اما در قرن سیزدهم معین الدین خوابی را می بیند که در آن پیامبر اعظم (ص) به او وارد شده است و به او می فرماید که شما نماینده ما در هند هستید.

بر اساس تواریخ مختلف، به نظر می رسد رفتار تساهل آمیز و دلسوزانه معین الدین با مردم محلی به ویژه هندوها یکی از دلایل اصلی گرویدن آنان به دین مبین اسلام بود. گفته می شود که وی،  بختیار کاکی (متوفی ۱۲۳۵) را به عنوان جانشین معنوی خود منصوب کرد که در گسترش چشتیه در دهلی کار می کرد. بعلاوه، پسر معین الدین، فخرالدین نیز وظیفه گسترش تعالیم این سلسله صوفیسم را در شهر اجمر به عهده داشت.

بارگاه اجمر شریف

درگاه یا بارگاه اجمر شریف مقبره معین الدین می باشد که پس از رحلت وی در شهر اجمر بنا گردید و امروزه به مکانی مقدس برای پیروان و همچنین بسیاری از علاقمندان به صوفیسم تبدیل شده است. افراد بسیاری از مقبره وی بازدید کرده اند که جمله آنها می توان به محمد بن طغلق، سلطان دهلی، اکبر پادشاه مقدر امپراتور گورکانیان هند (در طول سلطنت خود کمتر از چهارده بار از این زیارتگاه بازدید کرد) اشاره کرد.

در حال حاضر، آرامگاه معین‌الدین همچنان یکی از محبوب‌ترین مکان‌های زیارت برای مسلمانان اهل سنت در هند به شمار می آید و بیش از صدها هزار نفر از سراسر این سرزمین پهناور به ویژه در سالگرد ارتحال این زاهد بزرگ در بارگاه گرد هم می آیند. علاوه بر این، بسیاری از هندوها نیز سالانه با هدایای مختلف به بازدید مزار این زاهد مشرف می شوند، البته از زمان رحلت وی تا کنون نیز تعداد کثیری از هندوها و دیگر مذاهب به اجمر برای زیارت رفته اند. متاسفانه در تاریخ ۱۱ اکتبر ۲۰۰۷  بُمبی در درگاه خواجه معین الدین چشتی در زمان افطار منفجر شد که این حادثه باعث کشته شدن سه زائر و ۱۵ نفر مجروح شدند. دادگاه ویژه بر اساس اطلاعات آژانس تحقیقات ملی (NIA) در شهر جیپور از ایالت راجستان، دو محکوم پرونده انفجار بمب در سال ۲۰۰۷ درگاه اجمر را به حبس ابد محکوم کرد.

نسب معنوی

قرن نوزدهم با شجره نامه چیشتی بمیرید، مانند هر فرقه صوفی بزرگ دیگری، چشتیه یک زنجیره معنوی ناگسستنی از دانش منتقل شده را پیشنهاد می کند که از طریق یکی از یارانش به محمد باز می گردد، که در مورد چشتیه علی (۶۶۱) است. نسب روحانی او به طور سنتی به شرح زیر است:

محمد (۵۷۰-۶۳۲)

علی بن. ابیطالب (۶۰۰-۶۶۱)،

حسن البصری (متوفی ۷۲۸)،

عبدالواحد بن زید (متوفی ۷۸۶)

الفضیل ب. ایاح (متوفی ۸۰۳)،

ابراهیم بن ادهم البلخی (۷۸۳).

خواجه سدید الدین حذیفه مرعشی (۸۲۳)

ابوهبیره بصری (متوفی ۸۹۵)

خواجه ممشاد اولو دینواری (۹۱۱)،

ابواسحق شامی (۹۴۱)

ابواحمد عبدل چشتی (۹۶۶)

ابومحمد چشتی (۱۰۲۰)

ابویوسف بن سامان محمد سامان چشتی (متوفی ۱۰۶۷)

مودود چشتی (متوفی ۱۱۳۳)

شریف زندانی (متوفی ۱۲۱۵)

عثمان هارونی (متوفی ۱۲۲۰).

https://www.dargahgaribnawaz.com/

https://hi.wikipedia.org/wiki/

https://ajmerdargahsharif.com

#: ذاکر حسین شیخ  و محمد علی ابوطالبی