کشورهای غربی و سازمان های بین المللی با توجه به اهمیت زنان در جامعه عراق تلاش ها و اقدامات خود را برای تاثیرگذاری بر این بخش تاثیرگذار از جامعه عراق شروع کرده اند.این تلاش ها اگر چه بعد از سقوط حاکمیت عراق شروع شد اما طی چند سال اخیر سرعت آن افزایش یافته است.یکی از مواردی که طی چندی سال اخیر بسیار بر آن تاکید شده است موضوع توانمند سازی زنان به ویژه در حوزه اقتصاد است.این برنامه که با هدایت سازمانهای تابعه سازمان ملل متحد در عراق پیش می رود از سوی بسیاری از کشورها و سازمانهای بین المللی حمایت مالی می شود.بدیهی است هدف از اجرای این طرح  در جامعه سنتی عراق از بین بردن ارزشهای موجود در این جامعه و پیاده کردن ارزشهایی جدیدی مبتنی بر اندیشه هاس غربی و نقش آفرینی بیشتر زنان در سطح اجتماع است. بر اساس آمار منتشر شده توسط بانک جهانی سال ها درگیری و ناامنی چالش های مهمی را برای زنان در عراق ایجاد کرده است. تنها ۱۳ درصد از زنان در سن کار به دنبال کار یا شاغل هستند . این میزان به طور قابل توجهی کمتر از سهم مردانی است که در بازار کار حضور دارند (72 درصد) و کمتر از میانگین منطقه ای خاورمیانه و شمال آفریقا (22 درصد) است. نرخ بیکاری نیز برای زنان (12 درصد) در مقایسه با مردان (7 درصد) بالاتر است و تفاوت های زیادی در استان های مختلف در این زمینه در عراق وجود دارد. به عنوان مثال، در بغداد و بصره، نرخ بیکاری زنان به ترتیب به 20 و 24 درصد می رسد. علاوه بر این،  زنان تنها در مالکیت 7 درصد از شرکت ها شراکت داشته و تنها 2 درصد زنان به عنوان مدیر ارشد در شرکت ها مشغول به کار هستند.استفاده از خلع به وجود آمده جنگ ، وضعیت اقتصادی و کپ تحصیلاتی فرصت مناسبی برای برنامه ریزان غربی ایجاد کرده تا بر روی این طیف اجتماعی تمرکز و توجه نمایند .  
برنامه توانمند سازی زنان عراق را می توان در دو بستر نگریست نخست بستر ملی:  در این بستر اقداماتی در راستای بهبود شرایط کسب و کار برای زنان و همچنین ایجاد فرصت های برابر اقتصادی در جریان است.در این زمینه باید به طور خاص به اهداف سند 2030 که در آن به برابری جنسیتی و هم چنین ایجاد فرصت های برابر برای زنان و مردان اشاره شده است،توجه ویژه داشت در این زمینه دولت عراق خود را متعهد به اجرایی سازی اهداف این سند بین المللی می داند.بستر دوم که برنامه توانمند سازی زنان عراقی در آن جریان دارد بستر منطقه ای است .در این بستر عراق به عنوان عضوی مهم و تاثیرگذار در خاورمیانه هدف ابتکارات منطقه ای در حوزه توانمند سازی زنان به شمار می رود.هر چند که میان دو بستر ملی و منطقه ای نوعی ارتباط،هماهنگی و همکاری برقرار بوده و اقدامات دولت عراق در بستر ملی تحت ارزیابی و حمایت سازمان های بین المللی مانند بانک جهانی قرار دارد.
نگاشت پیش رو به بررسی ابتکار منطقه ای با نام ابتکار منطقه ای مشرق عربی که 3 کشور عراق،لبنان و اردن را در بر می گیرد اختصاص دارد.
ابتکار منطقه ای مشرق عربی
ابتکار جنسیتی مشرق یک ابتکار بین سازمانی است که توسط گروه بانک جهانی تسهیل می شود و با مشارکت واحدهای سراسر گروه بانک جهانی، آژانس های کمک رسانی و حامیان مالی، دولت ها، سازمان های غیردولتی، شرکت های بخش خصوصی و محققان فعالیت می کند.ابتکار منطقه ای مشرق  توسط دولت های استرالیا، کانادا، دانمارک، فنلاند، آلمان، ایسلند، لتونی، هلند، نروژ، اسپانیا، سوئد، سوئیس، بریتانیا، ایالات متحده و بنیاد بیل و ملیندا گیتس حمایت مالی می شود.
هدف اصلی این ساختار که برای اولین بار در نوع خود به طور خاص برای منطقه مشرق عربی طراحی شده است، تقویت توانمندسازی اقتصادی زنان به عنوان تسهیل گر حرکت به سوی جوامع فراگیرتر، پایدارتر و صلح آمیز تر است که در آن رشد اقتصادی به نفع همه است. این ساختاراین کار را از طریق  ایجاد یک محیط توانمند برای از میان برداشتن موثر محدودیت های جنسیتی برای مشارکت کامل زنان و بهبود دسترسی زنان به فرصت های اقتصادی در مشرق عربی انجام می دهد.
در  حوزه مشرق عربی، شتاب فزاینده انعکاس مشارکت زنان در عرصه عمومی وجود دارد. با تغییرات مهم قانونی و نهادی و ابتکارات و برنامه های متعدد که از فعالیت اقتصادی زنان حمایت می کند، یک محیط توانمندتر برای نقش زنان در جامعه در حال شکل گیری است. با این حال، کشورها منابع فنی و مالی محدودی برای هماهنگی و اجرای موثر تغییرات مطرح شده دارند و مسائل برابری جنسیتی گاهی اوقات توسط نهادهایی هدایت می شود که لزوما در مرکز تصمیم گیری در دولت ها قرار نمی گیرند.  
داشتن یک ساختار تخصصی برای تمرکز توجه، تلاش و منابع بر روی این دستور کار، یک سری مزایا را برای دولت های مرتبط، برای جامعه اهدا کنندگان و مهمتر از همه، برای زنان  حوزه مشرق عربی فراهم می کند.
این ساختار که برای یک بازه زمانی 5 ساله (2019-2024) در حوزه 3 کشور مشرق عربی ایجاد شده است کمک های فنی را برای برنامه های راهبردی در سطح کشور و منطقه ای تامین می کند. این برنامه ها تحت سه رکن به هم پیوسته سازماندهی خواهند شد:
1-    گفتگو و مشارکت: ایجاد آگاهی در همه سطوح، گرد هم آوردن ذینفعان در سراسر بخش ها و حوزه ها.
2-    داده ها و دانش: داده ها و تجزیه و تحلیل های کشوری و منطقه ای سیاست ها مبتنی بر شواهد میدانی.
3-    نوآوری برای نتایج: آزمایش و ارزیابی مداخلات رفتاری، حمایت از ابتکارات تسهیل گر برای بهبود فرصت های اقتصادی زنان.
برنامه های ابتکار مشرق عربی
برنامه های ابتکار مشرق عربی در دو بستر برنامه های اقدام در سطح ملی و کشوری و برنامه های اقدام در سطح منطقه ای صورت می پذیرد.هر چند برنامه های اقدام منطقه ای با برنامه های بستر ملی در ارتباط منطقی است.در این راستا آنچه اهمیت ویژه ای دارد برنامه هایی ملی و کشوری است.در ادامه به بررسی این دو دسته برنامه های ابتکار مشرق عربی خواهیم پرداخت.
برنامه اقدام کشوری
برنامه هر کشور از طریق تدوین برنامه های عملیاتی توانمندسازی اقتصادی زنان برای دوره 5 ساله و بر اساس اولویت ها و راهبردهای های هر کشور برای افزایش توانمندسازی اقتصادی زنان تعریف خواهد شد. علاوه بر این و بر اساس بودجه موجود، کشورها یک برنامه کاری سالانه ارائه خواهند کرد که به وضوح فعالیت های مورد نیاز برای پیشرفت به سمت نتایج میانی را تشریح می کنداین نتایج عبارت است از تقویت محیط توانمند برای رویارویی با محدودیت های مشارکت اقتصادی زنان و دسترسی بهتر زنان به فرصت های اقتصادی. این فرآیند در سه مرحله اجرا خواهد شد: 

1-    با حمایت تیم بانک جهانی، دولت ها یک الگویی را تدوین می کنند  که نمایانگر تعهدات دولت هر کشور برای افزایش فرصت های اقتصادی برای زنان و چشم انداز برنامه های عملیاتی در سطح کشوری است. این الگو در چارچوب راهبردها و اولویت های ملی موجود برای افزایش فرصت های اقتصادی زنان  ترسیم می گردد.
2-    دولت ها برنامه های عملیاتی توانمندی سازی زنان در بازه زمانی 5 ساله را به صورت دقیق و با جزییات تدوین خواهند کرد و شرحی از فعالیت هایی که باید توسط ساختار منطقه ای مشرق عربی تأمین مالی شود نیز در این برنامه های عملیاتی قید می کنند. بانک جهانی در این فرآیند پشتیبانی فنی ارائه خواهد کرد. هر کشور باید ساز و کار داخلی برای تأیید طرح تعریف کند. دولت ها مشاوران بالقوه ای را برای همکاری با آنها برای حمایت از توسعه برنامه های کاری سالانه و اجرای برنامه های عملیاتی معرفی خواهند کرد.

3-    بر اساس میزان بودجه اولیه ابتکار منطقه ای مشرق  عربی و اقدامات اولویت دار برنامه های عملیاتی توانمندی سازی زنان ، دولت ها یک برنامه کاری سالانه را تهیه خواهند کرد. این  برنامه کاری توسط کمیته راهبری تأیید خواهد شد. 

برنامه اقدام منطقه ای
در حالی که تمرکز ساختار جنسیتی مشرق بر حمایت از اولویت ها در سطوح کشوری است  اما برخی فعالیت ها مورد توجه در سطح منطقه ای در دستور کار قرار می گیرند. برنامه منطقه ای از فعالیت های بین کشوری مانند کنفرانس های منطقه ای، ،فعالیت های پیماشی و داده ای در سطح منطقه ای،انجام نظرسنجی، پلتفرم های دانش منطقه ای و سایر موارد پشتیبانی می کند. علاوه بر این، برخی از مسائل مربوط به پناهندگان و آوارگان داخلی وجود دارد که نیاز به توجه ویژه در سطح منطقه ای دارد. در این زمینه وضعیت زنان سوری وضعیت ویژه ای است. بنابراین، برنامه منطقه ای از راه حل های نوآورانه برای افزایش تاب آوری زنان پناهندگان زن سوری با تمرکز بر توانمندسازی اقتصادی و فرصت های آنها حمایت خواهد کرد.

ساختار ابتکار جنسیتی مشرق
ساختار ابتکار منطقه ای جنسیتی مشرق  که در ذیل بانک جهانی تعریف شده است ساختاری نشات گرفته از دو بستر اقدام منطقه ای و بستر اقدام ملی و کشوری است.ساختار ابتکار جنسیتی مشرق را می توان در شکل زیر به وضح نگریست:
 

بانک جهانی: بنظر می رسد پوشش بانک جهانی به عنوان نهادی که کمترین حساسیت ها از جانب نهاد های اجتماعی وامنیتی یا فعالان دینی - مذهبی و رسانه ای بر رو آن وجود دارد برای پیشبرد طرح انتخاب شده است. فعالیت های این ابتکار  تحت عنوان بانک جهانی اجرا می شود و این بانک  راهبری و مدیریت فعالیتهای این ابتکارمنطقه ای را انجام می دهد.هم چنین بانک جهانی در راستای تامین مالی فعالیت ها در قالب این ساختار منطقه ای اقدام به ایجاد شبکه ای از حامیان مالی خواهد نمود که تامین مالی فعالیت های تحت چارچوب این ابتکار منطقه ای را بر عهده خواهند داشت. تمام فعالیت ها بر اساس برنامه های کاری سالانه بررسی شده در سطح کشوری و منطقه ای توسط کمیته راهبری خواهد بود .بنابراین، بانک از اجرایی شدن برنامه کاری سالانه هر کشور از طریق اقدامات مستشاری و تحلیلی خود حمایت می کند و پشتیبانی اداری و فنی مورد نیاز کشورها برای دستیابی به اهداف خود را فراهم می کند. 
دبیرخانه: این ساختار توسط دبیرخانه ای مستقر در دفتر بانک جهانی در بیروت اداره  می شود که هماهنگی اصلی، مدیریت دانش، جمع آوری مستمر کمک های مالی و مسئولیت های مربوط به گزارش دهی را بر عهده دارد. دبیرخانه مسئول همسو ساختن فعالیت ها با اولویت های بانک جهانی و دولت ها، ارتباطات و مدیریت ریسک و همچنین اطمینان از مکمل بودن فعالیت ابتکار جنسیتی مشرق  با ابتکارات جنسیتی گسترده تر موجود در منطقه مانند آزمایشگاه نوآوری های جنسیتی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و ابتکار مالی زنان کارآفرین خواهد بود.  دبیرخانه توسط یک متخصص ارشد جنسیتی مستقر در دفتر بانک جهانی در بیروت هدایت می شود در کنار دبیرخانه در دفاتر بانک جهانی در هر یک از سه کشور مشرق عربی کارگروهی  برای مدیریت نظارت روزانه بر فعالیت های برنامه در هر کشور مربوطه شکل خواهد گرفت.
هماهنگ کننده ملی: هر کشور باید یک هماهنگ کننده ملی را منصوب کند که مسئول و دارای صلاحیت کامل برای مدیریت هماهنگی کار در سطح کشوری مانند توسعه برنامه های کاری سالانه، نظارت بر اجرای برنامه های عملیاتی در سطح کشوری و فعالیت های خاص انجام شده در چارچوب ابتکار جنسیتی مشرق، نظارت و گزارش دهی و همچنین جنبه های ارتباطی باشد. انتظار می رود که دولت وظایف حمایتی خاصی را که برای هماهنگ کننده ملی لازم است تا به طور موثر وظایف خود را انجام دهد و فضای اداری و ترتیبات لجستیکی مورد نیاز را فراهم کند. علاوه بر این، سازمان های دولتی مربوطه (که در برنامه های عملیاتی تعریف می شوند) باید رابط ها را شناسایی کنند .
کمیته راهبری: این کمیته مشورتی عالی ، مسئول جهت دهی و راهبری کلان برای اجرایی سازی و اطلاع رسانی ابتکار جنسیتی مشرق عربی خواهد بود. وظایف خاص این کمیته عبارتند از: بررسی برنامه های عملیاتی در سطح کشوری، شناسایی و دعوت از کارشناسان برای مشاوره فنی؛ بررسی برنامه ها و بودجه های کاری سالانه در سطح کشوری و همچنین مشاوره در مورد زمینه های تمرکز و اولویت های تعیین شده.  بررسی گزارش های پیشرفت  هر کشور نیز بر عهده این کمیته است اعضای اصلی کمیته راهبری شامل دو نماینده از هر کشور، مدیران منطقه ای بانک جهانی، موسسه مالی بین المللی به عنوان بازوی بخش خصوصی بانک جهانی، دولت کانادا و دولت نروژ خواهند بود. علاوه بر این، حامیان بخش خصوصی که تعهد قوی و سابقه حمایت از فرصت های اقتصادی زنان در منطقه مشرق را نشان می دهند، برای پیوستن به کمیته راهبری دعوت خواهند شد. ریاست مشترک کمیته راهبری توسط رئیس منطقه ای بانک جهانی و یکی از دولت های عضو این ابتکار منطقه ای ، به صورت متناوب و سالانه خواهد بود. جلسات دو بار در سال برگزار می شود و تصمیمات با اجماع اعضا اتخاذ خواهد شد. چنین امکان برگزاری مجازی جلسات وجود دارد.
کمیته مشورتی مشاوران فنی:در کنار کمیته راهبری یک کمیته فنی شکل خواهد  گرفت که از کارشناسان و متخصصان تشکیل شده است.اعضای این کمیته توسط کمیته راهبری شناسایی خواهد شد تا در راستای ارائه مشاوره های فنی در راستای اجرایی سازی این ابتکار منطقه ای و راهبری فکری آن  فراخوانده شوند.  این مشاوران فنی شامل  اساتید و پژوهشگران صاحب نظر و خبره در حوزه زنان و هم چنین متخصصین از اتاق های فکر  منطقه ای و بین  المللی خواهد بود.در این زمینه این ابتکار منطقه ای از ظرفیت مشورتی اتاق های فکر آمریکا چون موسسه بروکینگز و موسسه صلح آمریکا بهره مند شده است.
ابتکار جنسیتی منطقه ای مشرق در عراق
دولت عراق به عنوان یکی از اعضای اصلی این ابتکار جنسیتی منطقه ای به شمار می رود.دو نماینده دولت عراق در کمیته عالی راهبری حضور داشته  و در اتخاذ تصمیمات این ابتکار منطقه ای دارای حق رای هستند.بر اساس تعهد دولت عراق در چارچوب این ابتکار منطقه ای قرار است . دولت عراق قصد دارد نرخ مشارکت زنان در نیروی کار را طی 5 سال آینده 5 درصد افزایش دهد و یک برنامه اقدام توانمندسازی اقتصادی زنان را برای ترسیم مسیر پیش رو تدوین کرده است.  بر همین اساس در پایان سال پنجم بر اساس آماری که پیشتر بیان شد میزان زنان شاغل یا در جستجوی کار در عراق از 13 درصد به 18 درصد افزایش خواهد یافت.ابتکار جنسیتی مشرق از اجرای برنامه اقدام بر اساس یک برنامه کاری کشوری 18 ماهه به رهبری دولت که در چارچوب عراق و شامل اقلیم کردستان تهیه شده است، حمایت می کند. برنامه کاری ابتکار جنسیتی مشرق در عراق بر تقویت اجرای جنبه های قانونی مربوط به نقش آفرینی اقتصادی زنان و رسیدگی به محدودیت های خاص در همکاری با بخش خصوصی، مانند مراقبت از کودکان و ایجاد محیط کاری امن و سازگار با خانواده تمرکز دارد. در دوره اول اجرا، تمرکز زیادی بر ارتقای ظرفیت وجود خواهد داشت  ظرفیت سازی در حوزه های زیر صورت خواهد پذیرفت: حوزه دولتی، بودجه بندی در حوزه های مرتبط با جنسیت، حمایت از کارآفرینان زن از طریق استارت آپ ها و مراکز رشد،حمایت از زنان روستایی از طریق آموزش حرفه ای هدفمند؛ و حمایت از سازمان های غیردولتی برای مشارکت کامل در فعالیت های مربوط به توانمندسازی اقتصادی زنان و اجرای ابتکار جنسیتی مشرق. 
در عراق 2 عضو کمیته راهبری عبارت است از وزارت برنامه ریزی عراق و اقلیم کردستان عراق(شورای عالی توانمند سازی زنان اقلیم کردستان).هماهنگ کننده ملی ابتکار منطقه جنسیتی مشرق در عراق اداره توانمند سازی زنان در دبیرخانه شورای وزیران عراق است.دولت عراق برنامه عملیاتی خود را در بستر این ابتکار منطقه ای ارائه نموده است که در گزارش های آتی اجزای این برنامه بررسی خواهد شد.
فرجام سخن
توانمند سازی اقتصادی زنان و برابری جنسیتی اگر چه در ظاهر مفاهیمی زیبا به نظر می رسند اما در جامعه سنتی عراق که بر پایه ارزشهای سنتی و هم چنین ارزشهای دینی و مرد سالارانه بنا شده است این وضعیت تفاوت دارد.برابری جنسیتی اگر چه در غرب برای حامیان این گفتمان جذبه داشته باشد اما در جوامع اسلامی و جوامع سنتی مانند عراق با چالش ها و موانع فراوانی روبرو است.طرح چنین مفاهیمی در جامعه عراق را باید در راستای تلاش برای فروپاشی ساختار سنتی جامعه عراق و ترویج و نهادینه شدن ارزشهایی جدید در جامعه عراق نگریست که با ارزشهایی کنونی در میان مردم عراق همخوانی ندارد. این امر را به درستی می توان به عنوان نوعی استحاله فرهنگی تدریجی عنوان کرد.حوزه های دیگر مهم تر از توانمند سازی اقتصادی زنان وجود دارد که سازمان های بین المللی  و کشورهای غربی می توانند در این زمینه ها فعالیت کنند از جمله این موارد آموزش زنان ،توانمند سازی حرفه ای زنان،مقابله با چالش های اجتماعی در حوزه زنان و زنان ساکن اردوگاههای آوارگان است که این موارد در مقایسه با توانمند سازی اقتصادی در درجه اول اولویت قرار می گیرند.موضوع دیگر همراهی دولت عراق با چنین طرح ها و برنامه هایی است .عراق در دوران پیش  روی خود که تحت عنوان بازسازی قرار گرفته است در حال نوعی پوست انداختن است سبک جدیدی از زندگی در حال ایجاد در میان جامعه سنتی عراق است که بارقه های آن روز به روز بیشتر آشکار می شود.