در یک هفته گذشته فضای فرهنگی ترکیه درگیر کشمکش ها و افشاگری های موجی از بازیگران و فعالین حوزه سریال سازی علیه گروهی دیگر از بازیگران و تهیه کنندگان حوزه سریال بود. مساله با یک یادداشت به قلم یک خبرنگار نزدیک به دولت به نام فواد اوغور آغاز شد. در این یادداشت نویسنده مدعی شده بود که در صنعت سریال‌سازی شاهد یک حاکمیت مافیایی هستیم. این نوشته که در ابتدا توجه ها را جلب نکرده بود پس از مدتی با اشتراک گذاری دوباره یک کاربرد ناشناس ایکس بار دیگر توجه ها را به خود جلب کرد. پس از این اشتراک گذاری به یکباره بازیگران و کارگردانان مشهور ترک به دو اردوگاه ضد هم تبدیل شدند و فضای مجازی ترکیه شاهد یک کشمکش کم سابقه شد. در این کشمکش یک تهیه کننده زن به نام عایشه باریم به عنوان متهم ردیف اول معرفی شد. مخالفان باریم مدعی هستند که طی سال‌های گذشته او توانسته است تبدیل به یک قدرت انحصاری در صنعت سریال سازی ترکیه شود و به این ترتیب در طول زمان با برجسته کردن بازیگران مورد حمایت خود رفته رفته کل بازار سریال سازی را زیر سلطه خود گرفته است. از جمله بازیگرانی که در مافیای باریم حضور دارند سرنای ساریکایا که یکی از گرانترین بازیگران زن ترکیه به شمار می آید معرفی شده بود. بر اساس ادعاهای این یادداشت که در عرض چند ساعت تبدیل به موضوع روز ترکیه شده و در یک هفته گذشته تبدیل به بخش مهمی از خبرهای فرهنگی و اقتصادی و رفته رفته سیاسی ترکیه شد. این گروه مافیایی، امکان پیشرفت و گرفتن سفارش برای بازیگران مستعد اما غیرهمراه با خود را از میان برده و در عوض افراد بی استعداد صرفا به دلیل همکاری با این گروه امکان دریافت مبالغ و سفارش های قابل توجه را داشته‌اند.

در پی مطرح شدن این اتهامات در افکار عمومی، سازمان رقابت ترکیه تحقیقات خود را آغاز کرده و علیه ۲۱ شرکت فعال در زمینه آژانس‌های بازیگری و مدیریت هنرمندان پرونده‌ای گشوده است.

ادعاهای مربوط به انحصار در بازار سریال‌سازی توسط آژانس‌ها و شرکت‌های مدیریت هنرمندان، توجه‌ها را به صنعت سریال‌سازی با درآمدهای چند میلیون لیری معطوف کرده است.

سریال‌های ترکی که محبوبیت آن‌ها در سراسر جهان، از اروپا و ایالات متحده تا روسیه، شرق دور و آمریکای لاتین، روزبه‌روز افزایش می‌یابد، هر سال سهم بیشتری از تجارت بین‌المللی به خود اختصاص می‌دهند. این موضوع اگرچه بازار ترکیه را گسترش داده، اما گاهی رقابت‌های بی‌رحمانه‌ای را نیز به دنبال داشته است.

برآورد می‌شود که صنعت سریال‌سازی در سال ۲۰۲۳ درآمدی حدود ۶۰۰ میلیون دلار از صادرات داشته است. اتحادیه صادرکنندگان خدمات، اظهار امیدواری کرده است که این رقم در سال ۲۰۲۴ به یک میلیارد دلار خواهد رسید.

خبرگزاری دولتی آلمان  در گزارشی در همین رابطه اعلام کرد که هر سال به طور متوسط ۵۰ تا ۶۰ سریال جدید در ترکیه تولید و پخش می‌شود. بر اساس گزارشی با عنوان «تغییر فرهنگی و فرآیند تجاری شدن سریال‌های ترک» که توسط اتاق بازرگانی استانبول در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، تولید سریال‌های داخلی که در دهه ۱۹۷۰ با ۳۵ تا ۴۰ سریال در طول یک دهه آغاز شده بود، در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به طور میانگین به حدود ۱۰۰ سریال در هر دهه رسید.

بر اساس پژوهش‌های تلویزیون و تماشای رسانه (TİAK)، در سال ۲۰۲۳، مجموعاً ۱۱۵ سریال در تلویزیون ترکیه پخش شد که ۶۶ مورد آن برای اولین بار به نمایش درآمد. در همین سال، پخش ۵۱ سریال متوقف شد. سریال‌ها همچنان محبوب‌ترین نوع برنامه تلویزیونی بوده و ۲۶.۵ درصد از کل میزان تماشای بییندگان ترک را به خود اختصاص داده‌اند.

رشد صادرات سریال‌های ترکیه

وزیر تجارت ترکیه، عمر بولات، اعلام کرد که درآمد صادرات خدمات فرهنگی و سرگرمی ترکیه در دهه ۲۰۰۰ تنها ۱۰ میلیون دلار بود، اما این رقم در سال ۲۰۲۳ به حدود ۶۰۰ میلیون دلار رسیده است، به این معنا که درآمد صادرات سریال‌ها طی این مدت ۶۰ برابر افزایش یافته است.

به گفته وزیر بولات، هم‌اکنون ۸۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان به‌طور هم‌زمان تولیدات ترکیه را تماشا می‌کنند. اتحادیه صادرکنندگان خدمات نیز گزارش داده است که سریال‌های ترکی سالانه به حدود ۱۷۰ کشور صادر می‌شوند و هزینه تولید هر قسمت به‌طور میانگین ۳۰۰ هزار دلار است.

محبوبیت بین‌المللی سریال‌های ترکی

تولید سریال‌های داخلی در ترکیه با اقتباس از اثر «عشق ممنوع» نوشته خالد ضیا اوشاکلی‌گیل که در سال ۱۹۷۴ منتشر شده است آغاز شد. اولین صادرات سریال نیز با فروش همین سریال به فرانسه در سال ۱۹۸۱ صورت گرفت.

در اوایل دهه ۲۰۰۰، سریال‌های ترکی ابتدا به کشورهایی با اشتراکات فرهنگی، مانند قزاقستان و آذربایجان، صادر شدند. سپس خاورمیانه به بازار بزرگی برای این صنعت تبدیل شد و سریال‌های ترکی از طریق بالکان به اروپا راه یافتند.
فروش سریال «دلیر یورک» به قزاقستان، «گوموش» به خاورمیانه و «هزار و یک شب» به بالکان در سال ۲۰۰۸ از نقاط عطف این صنعت محسوب می‌شوند. این روند به صادرات سریال‌ها به شیلی و آغاز علاقه به سریال‌های ترکی در آمریکای لاتین منجر شد.

سریال «هزار و یک شب» و سپس سریال «قرن باشکوه» که داستان سلطان سلیمان قانونی و تاریخ عثمانی را روایت می‌کند، نقش بسزایی در افزایش شهرت سریال‌های ترکی داشتند. سریال «قرن باشکوه» تاکنون در بیش از ۱۰۰ کشور پخش شده است و از آن به عنوان سریالی که بیشترین صادرات را در تاریخ سریال های ترک داشته است یاد میشود.

سهم ترکیه از بازار جهانی

بر اساس داده‌های پاروت آنالیتیکس که توسط اکونومیست گزارش شده است، ترکیه در سال ۲۰۲۳ پس از آمریکا و بریتانیا سومین صادرکننده بزرگ سریال در جهان بوده است. تقاضا برای سریال‌های ترکی بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ حدود ۱۸۴ درصد افزایش یافته است.

تولیدکنندگان برتر

بر اساس فهرست فوربس ترکیه برای فصل ۲۰۲۳-۲۰۲۴، شرکت آی یاپیم (Ay Yapım) با صادرات ۴۵.۲ میلیون دلاری سریال‌هایی مانند «یارغی»، «شاهانه حیاتم» و «غدار» در رتبه اول قرار گرفت.

او جی ام پیکچرز (OGM Pictures) با صادرات ۳۴.۱ میلیون دلاری چهار سریال از جمله «ساکلا بنی»، «عمر»، «یالی چاپکینی» و «چوپ آدم» در رتبه دوم و شرکت بوزداغ فیلم (Bozdağ Film) با ۳۰.۳ میلیون دلار صادرات سریال‌هایی مانند «کورولوش عثمان» و «عشق آتشین» در رتبه سوم قرار گرفتند.

آمار تماشا در ترکیه

بر اساس گزارش عادت‌های مصرف رسانه‌ای ۲۰۲۳ رادیو و تلویزیون ترکیه (RTÜK)، مردم ترکیه به‌طور متوسط روزانه ۳ ساعت و ۵۴ دقیقه تلویزیون تماشا می‌کنند. تلویزیون بیشترین میزان تماشا را در ساعات پربیننده (۱۸:۰۰ تا ۲۳:۵۹) دارد که سریال‌ها در این ساعات در صدر قرار دارند.

تبلیغات و درآمد

سرمایه‌گذاری در تبلیغات دیجیتال در ترکیه در سال ۲۰۲۳ به ۸۶.۵ میلیارد لیر رسید که ۷۳ درصد از کل سرمایه‌گذاری‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی را شامل می‌شود. تبلیغات تلویزیونی با حدود ۲۵ میلیارد لیر و ۲۱ درصد سهم از بازار همچنان یکی از محبوب‌ترین بسترهای تبلیغاتی است.

ادعاهای مخالفان دولت

در حالی مباحثات مربوط به مافیا در صنعت سریال و گردش مالی آن بیشتر موضوعی در حوزه فرهنگ و اقتصاد فرهنگ بود اما در روزهای گذشته رفته رفته پای سیاست نیز به آن باز شده و برخی مخالفان دولت حاکم در ترکیه مدعی‌اند که بخشی از درگیری‌ها در جامعه هنری ترکیه بیشتر با هدف مهیا ساختن زمینه حاکمیت حزب عدالت و توسعه و کانون‌های هنری و رسانه‌ای حول آن بر صنعت سریال‌سازی است. این مخالفان با اشاره به گردش مالی قابل توجه بازار آگهی‌های بازرگانی در حوزه سریال‌سازی و نیز صادرات سریال ها مدعی‌اند که حزب حاکم نمی‌تواند از این مقدار بالای گردش مالی که بالغ بر میلیاردها دلار می‌شود چشم‌پوشی کند. نکته قابل توجه در مورد صادرات صنعت سریال سازی این است که بر خلاف صادرات در سایر صنایع که تقریبا 60 تا 70 درصد از درآمد اصلی صرف واردات به ترکیه میشود و در واقع درآمد واقعی در آن صنایع بین 30 تا 40 درصد است اما در صنعت سریال‌سازی تقریبا صددرصد درآمد حاصل از صادرات سریال در داخل ترکیه می ماند. چرا که مالکیت معنوی آثار، نویسندگان آن، تیم های فنی تولید، بازیگران و شرکت های ساخت همگی ترکیه ای هستند و بنابراین درآمد حاصل از صادرات محصول در ترکیه می ماند. این نیز به معنای ارزش افزوده بسیار بالای صنعت سریال‌سازی است.

مخالفان مدعی اند که حزب حاکم ابتدا از طریق تی آر تی و پلتفرم پخش مجازی آن  وارد این حوزه شده و متوجه شد که میتواند موفقیت قابل توجهی داشته باشد. به خصوص سریال های تاریخی و نیز سریال «غسال» در دو هفته اخیر نشان دادند که حلقه های هنری نزدیک به حاکمیت نیز توان ورود جدی و موفق در این حوزه را دارند. بنابراین حزب حاکم اکنون در پی رسوخ به این بازار سودآور است و از طریق درگیری‌های موجود میان هنرمندان در تلاش برای ایجاد زمینه ای برای تصرف بازار است. مخالفان تجربه تسلط حزب حاکم بر فضای رسانه های خبری ترکیه در 10 سال اخیر را مثالی برای تجربه معرفی می‌کنند.

واحد ترجمه و تحقیق رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی در ترکیه_آنکارا