مقدمه:

فیلم ‌ها و سینما تنها یک شکل از سرگرمی نیستند؛ بلکه بخش مهمی از فرهنگ هر کشور محسوب می‌شوند. آنها فرصتی برای فرار از واقعیت، راهی برای استراحت و منبعی از الهام هستند. در بسیاری از نقاط جهان سینما بخش حیاتی زندگی مردم به شمار می‌آید. فیلم‌ شادی به ارمغان می‌آورد، فرصتی برای استراحت از دغدغه‌های روزمره فراهم می‌کنند و احساس وحدت را در میان بینندگان ایجاد می‌کند. متاسفانه وضعیت فعلی صنعت سینمای پاکستان، که به نام "لالیوود" شناخته می‌شود، ناامیدکننده است. این صنعت با مشکل تولید فیلم‌های با کیفیت مواجه است و فیلم‌هایی که هر سال به نمایش درمی‌آیند غالباً تکراری هستند و از اصالت و نوآوری بی‌بهره‌اند. برای مردم پاکستان، فیلم‌های خوب اکنون از همیشه مهم‌تر شده‌اند. کشور با چالش‌های بسیاری مواجه است که شامل بی‌ثباتی سیاسی، مشکلات اقتصادی و مسائل اجتماعی می‌شود. در میان این مشکلات، مردم به چیزی نیاز دارند که روحیه‌شان را تقویت کند، چیزی که ذهنشان را از رنج‌ها و مشکلات روزمره منحرف کند. با این حال، گزینه‌های سرگرمی در پاکستان محدود است. صنعت سینمای پاکستان که روزگاری پتانسیل شکوفایی داشت، نتواسته است به نیازهای سرگرمی مردم پاسخ دهد. [1]

ساخت فیلم یک کسب‌وکار است و هیچ کارآفرینی نمی‌خواهد که معامله‌ای زیان‌آور انجام دهد، اما در سال 2024، نصیب فیلم‌سازان پاکستانی سود ناچیز بود. داستان سینما در پاکستان شبیه به بازی مار و پله است، جایی که پله‌ کم و مارها بیشری کمین کرده اند. سفر که آغاز می‌شود، خیلی زود به همان نقطه‌ای باز می‌گردید که از آنجا شروع کرده بودید. در سال 2022، با انتشار فیلم "افسانه مولا جت[2] " به کارگردانی بلال لاشاری، امیدهای زیادی شکل گرفت که حالا دیگر از بین رفته‌اند. واقعیت این است که در سال جاری، بزرگ‌ترین خبر همچنان احتمال اکران "افسانه مولا جت" در هند بود که دوباره قربانی سیاست‌های افراطی و ضد هنری دولت هند شد. اگر به فیلم‌سازان پاکستانی در سال 2024 نگاه کنیم، این سال یک منظر نگران‌کننده و نامساعد را به نمایش می‌گذارد.

وضعیت سینما در سال 2024 چگونه بود؟

در سال 2024، در سینمای پاکستان چندین اتفاق رخ داد، اما آن‌طور که باید توجه جلب نکرد. چندین موج به وجود آمد، اما به ساحل نرسید. با این حال، همانطور که اشاره شد، در این تمام وضعیت بیشتر از فیلم‌سازان، سیستم مسئول است. باید از فیلم‌سازانی که در چنین شرایط سختی دست به تولید فیلم زدند و هر طور که بود آثار خود را روی پرده بزرگ به نمایش گذاشتند، قدردانی کرد.

سال با فیلم "وکھری" به کارگردانی ارم پرویز بلال آغاز شد که در آن فریال محمود نقش اصلی را ایفا کرد. این فیلم به مسائل اجتماعی و جدی پرداخته است و همچنین به دلیل شباهت به زندگی قندیل بلوچ از همان ابتدا در اخبار مطرح شد. علی‌رغم ارقام نه‌چندان مطلوب در گیشه، استقبال از این فیلم در جشنواره‌های خارجی آن را به یک اثر مهم تبدیل کرد، که بازتاب آن تا پایان سال ادامه داشت. [3]

شایان ذکر است که فوزیہ عظیم با نام مستعار قندیل بلوچ مدل، بازیگر و فعال فمینیست پاکستانی بود. او اولین شخصیت مشهور رسانه‌های اجتماعی در پاکستان به شمار می‌آید. قندیل بلوچ به دلیل ویدیوهایش در شبکه‌های اجتماعی که به بحث درباره روزمرگی‌ها، حقوق زنان پاکستانی و مسائل مختلف جنجالی می‌پرداخت، به شهرت رسید. قندیل بلوچ در سال 2013، زمانی که در پاکستان آیدل برای شرکت در مسابقه تست داد، برای اولین بار توجه رسانه‌ها را جلب کرد؛ ویدئوی تست او محبوب شد و او تبدیل به یک شخصیت اینترنتی مشهور گردید. او یکی از ده نفر جستجو شده در اینترنت در پاکستان بود و محتوای ویدیوها و پست‌هایش هم تحسین شد و هم مورد انتقاد قرار گرفت.

در تاریخ ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶، قندیل بلوچ، ستاره رسانه های اجتماعی پاکستان، توسط برادرش محمد وسیم در خانه والدینش در ملتان به قتل رسید. او در خواب ابتدا با مواد مخدر مسموم شد و سپس خفه گردید.  عظیم، پدر بلوچ اعلام کرد که پسرانش، وسیم و اسلم شاهین، مسئول مرگ وی هستند. وی در شکایتی رسمی، علاوه بر قتل، انگیزه مالی را نیز مطرح نمود. وسیم در اعترافات خود، انگیزه قتل را حفظ آبروی خانواده عنوان کرد و ادعا نمود که قندیل بلوچ با فعالیت های خود در رسانه های اجتماعی، آبروی خانواده را خدشه دار می نمود و این را قتل ناموسی خواند. این حادثه، بار دیگر مسئله قتل های ناموسی در پاکستان را به شدت برجسته ساخت. قتل های ناموسی، نوعی خشونت خانگی علیه زنان است که متاسفانه در برخی جوامع به بهانه حفظ آبروی خانواده صورت می گیرد. [4]

در ابتدای امسال، فیلم «نایاب» به کارگردانی عمیر ناصر خان اکران شد. این فیلم که درباره یک بازیکن کریکت بااستعداد زن است که آرزوها و مشکلات او را برای رسیدن به این هدف به تصویر می کشد. یمنی زیدی نقش اول این فیلم را بر عهده داشت. در ماه فوریه، فیلم «تکسالی گیت» به کارگردانی ابو علیحہ با بازیگران معروف و موضوع جذاب اکران شد که به دلیل سبک خاص خود توجه بسیاری از تماشاگران را جلب کرد. اگرچه هر دو فیلم توسط اکثریت منتقدان مورد تحسین قرار گرفتند، اما تعداد محدود سینماها مانع از موفقیت آن‌ها شد و این فیلم‌ها نتوانستند در گیشه به انتظارات خود برسند.

در ماه آوریل، فیلم «دغا باز دل» به کارگردانی وجاهت خان اکران شد که در آن بازیگرانی چون مهوش حیات، علی رحمان خان و بابر علی حضور داشتند. این فیلم که در ایام عید اکران شد، از نظر کیفیت تولید خوب بود و جنبه‌های تفریحی نیز در آن رعایت شده بود، اما فروش گیشه آن کمتر از انتظار بود. در همین زمان، فیلم «هم تم اور وه» به کارگردانی نعمان خان نیز اکران شد، اما نتوانست توجه زیادی را جلب کند. منتقدان بر این باور بودند که این فیلم در واقع یک تلویزیون فیلم بود که به اشتباه به عنوان یک فیلم سینمایی ارائه شده بود. پس از آن، ما فیلم‌های «ازدواج پوپی» ساخته کنزہ ضیا و عمار لاثانی و «افراد نابالغ» ساخته اسد ممتاز را بر روی پرده سینما مشاهده کردیم. موضوع فیلم «نابالغ افراد» با وجود بودجه کم فیلم نامه ای جدید و جداب داشت. به گفته برخی تحلیلگران، تنها همین فیلم در این سال توانست سود نسبتا زیادی را کسب کند.

در ماه ژوئن، فیلم «عمر و عیار» ساخته اظفر جعفری بر پرده های سینما به نمایش درآمد که موضوع و جلوه‌های ویژه‌اش توجه تماشاگران را از همان زمان انتشار تیزر جلب کرده بود. این فیلم به عنوان امیدی نو برای سینمای پاکستان دیده می‌شد. اما به دلیل محدودیت در تعداد سینماها و بی‌توجهی تماشاگران، این فیلم نیز نتوانست نتایج تاثیرگذاری ارائه دهد. واکنش‌های منتقدان به آن مختلط بود. اگرچه شاید نتوان آن را در مقایسه با بودجه‌اش پرفروش دانست، اما فیلمی که در سال 2024 بیشترین فروش را در گیشه داشت، همین فیلم بود.

در ماه جولای، فیلم "کارگر شیشه ای" به کارگردانی عثمان ریاض، اولین فیلم انیمیشن سنتی (طراحی دست) پاکستان بود که تجربه‌ای مهم و قابل توجه در زمینه سینمای پاکستان به شمار می‌رفت. پیش از اکران در پاکستان، این فیلم در جشنواره‌های بین‌المللی تحسین‌های زیادی به دست آورد. این انیمیشن دستی سنتی پاکستانی برای دریافت جایزه اسکار نامزد شده است. اگرچه این فیلم از دور رقابت اسکار کنار رفته است، اما تا حدی در میان تماشاگران امیدهایی را ایجاد کرده است. در ماه آگوست، فیلم‌های "لیچ" به کارگردانی شاه ملک و "مستانی" به کارگردانی عثمان رضوی به نمایش درآمدند. "مستانی" از نظر کیفیت تولید و بازیگران موفق شد تا حدی توجه تماشاگران را جلب کند. در پایان دسامبر، فیلم "کتر کراچی" ساخته طلحہ انجم اکران شد. داستان فیلم توسط بلال لطیف نوشته شده و کارگردانی آن را عبدالولی بلوچ بر عهده داشته است. به دلیل تعطیلات کریسمس و سال نو، انتظار می‌رود این فیلم موفقیت مالی مناسبی داشته باشد. [5]

چرا این فیلم‌ها نتوانستند توجه بینندگان را به خود جلب کنند؟

اگر به تحلیل فیلم‌های امسال پرداخته شود، می‌توان گفت که در کشور پاکستان کارگردان‌های با استعداد و هنرمندان خوب کم نیستند. همچنین رسانه‌هایی وجود دارند که از فیلم‌ها حمایت می‌کنند، اما کمبود سالن‌های سینما و فرهنگ حاکم بر جامعه است که مانع موفقیت فیلم ها می شود. با بررسی فیلم های سال 2024 می توان گفت که به طور کلی موضوع فیلم ها متنوع و جذاب بوده است و اکثر این فیلم ها از حالت کلیشه ای همیشگی خود خارج شده اند. همچنین بودجه هنگفتی برای سخت این فیلم ها اختصاص یافت ولی با این وجود شاهد آن هستیم که در سال 2024 سینما پاکستان نتوانست موفقیت چشمگیری کسب کند. در حقیقت، این بینندگان هستند که رونق سینما را حفظ می‌کنند. تعداد کم تماشاگران سبب شده که سینماها از رونق بیفتند.

معضل سینمای پاکستان

در زمانی که سینمای هند در اوج خود قرار دارد، سینمای پاکستان در حال افول است. در حالی که در کشور همسایه یک فیلم می‌تواند بر روی ۱۰ هزار صفحه نمایش به اکران درآید، سازندگان فیلم‌های پاکستانی باید تنها بر روی ۱۰۰ صفحه نمایش به کار خود ادامه دهند. حتی سینمای بنگلادش در زمینه کیفیت تولید و تعداد فیلم‌ها از سینمای پاکستان جلوتر است. فیلم سازی خدمت خلق نیست، بلکه یک کسب و کار است. هیچ فرد تجاری نمی‌خواهد که در این کسب و کار ضرر کند، اما متاسفانه در سینمای پاکستان، سود بسیار اندک است. در این وضعیت، بیش از اینکه بازیگران، کارگردانان و تهیه کنندگان مقصر باشند، سیستم حاکم بر کشور مقصر است. وقتی یک تهیه کننده فیلم در هند فیلمی می‌سازد، قبل از اینکه آن فیلم بر روی پرده سینما به نمایش گذاشته شود، با فروش حقوق نمایشی و غیر نمایشی آن، نه تنها سرمایه اولیه خود را جبران می‌کند بلکه به سود هم می‌رسد. یک نمونه برجسته از این مسئله فیلم هندی " پشپا 2" است. این فیلم با هزینه 4 میلیارد (400 کرور) روپیه ساخته شد و قبل از اکران رسمی‌اش، تنها با فروش حق توزیع، موسیقی، حق پخش دیجیتالی و ماهواره‌ای آن، درآمدی بالغ بر 10 میلیارد (1000 کرور) روپیه کسب کرد که همه را شگفت‌زده کرد.

در حالی که در پاکستان وضعیت کاملاً متفاوت است. فروش موسیقی، حق پخش دیجیتالی و ماهواره‌ای به رویا تبدیل شده است. حتی مفهوم حقوق توزیع نیز به فراموشی سپرده شده است. برای مثال، اگر یک فیلم با هزینه 10 میلیون روپیه ساخته شود و در اولین نمایش تنها ۱۰۰ هزار روپیه درآمد داشته باشد، تقریباً ۴۰ تا ۵۰ درصد از این درآمد به دست صاحب سالن سینما یا پخش‌کننده می‌رسد. از بقیه مبلغ، ۱۰ تا ۱۵ درصد به توزیع‌کننده تعلق می‌گیرد و تنها ۴۰ هزار روپیه به دست تولیدکننده می‌رسد. در چنین شرایطی، با داشتن تنها ۱۲۵ سالن سینما، خودتان می‌توانید نتیجه را پیش‌بینی کنید.

تاثیر نمایش فیلم‌های هندی در سینمای  پاکستان

برای پیشرفت صنعت فیلم پاکستان، افزایش تعداد سینماها ضروری است و این سینماها تنها زمانی راه‌اندازی خواهند شد که تأسیس آن‌ها به یک معامله سودآور تبدیل شود. زمانی که فیلم‌های هندی در پاکستان اکران می‌شدند، تعداد سینماها در سراسر کشور افزایش یافت. به موازات آن، تولید فیلم‌های پاکستانی نیز سرعت گرفت. دلیل این امر این بود که فیلم‌های هندی باعث جذب تماشاگران به سینماها می‌شدند. این جریان موجب شد فرهنگ تماشای فیلم و رفتن به سینما در جامعه جا افتد و در نتیجه فیلم‌های پاکستانی نیز مخاطبان بیشتری پیدا کردند. با این حال، افزایش تنش‌ در روابط پاکستان و هند و سپس سرسختی دولت هند باعث شد که این روند مثبت در زمان گذشته باقی بماند.

کارگردان معروف پاکستانی سید عاطف علی معتقد است که نمایش فیلم‌های هندی در سینماهای پاکستان نه تنها صنعت سینما را رونق می دهد، بلکه این امر موجب می شود فیلم ها پاکستانی نیز بینندگان زیادی را جذب کند. سید عاطف علی، معاون ارشد انجمن تولیدکنندگان فیلم پاکستان می‌گوید که برای بهبود وضعیت سینما در پاکستان اکنون دولت باید اقدام کند زیرا سینما در حال حاضر به سرگرمی اشرافیت محدود شده است. سینماهای عمومی که زمانی سینماهای تک صفحه‌ای بودند، اکنون از بین رفته‌اند. همانطور که برق، گاز و آب از دسترس مردم خارج شده است، سینماها نیز دیگر در دسترس عموم قرار ندارند. تا زمانی که دولت اقدام به اعلام کمک مالی مشروط برای تهیه کنندگان فیلم نکند، احتمال بهبود وضعیت ممکن نیست.

به گفته مالکان سینما اکران فیلم هندی سودآور است و همچنین موجب جلب توجه بینندگان به سوی فیلم های پاکستانی می شود. با این حال نظرات در این زمینه متفاوت است. بازیگر و تهیه‌کننده مشهور پاکستانی، نبیل ظفر علیه نمایش فیلم‌های هندی در سینماهای پاکستان صحبت کرده است. او در یک پادکست اظهار داشت که مالکین سینما در پاکستان ترجیح می‌دهند فیلم‌های هندی پخش کنند زیرا سودآور هستند. اما دولت و سینمای هند فیلم پاکستانی خریداری نمی‌کند و به همین جهت دلیلی برای پخش فیلم‌های هندی در پاکستان وجود ندارد. نبیل ظفر در مورد نمایش فیلم‌های هندی در سینماهای پاکستان انتقاد کرده و بیان کرده است که وقتی هند محتوای پاکستانی را خریداری نمی‌کند، چرا باید فیلم‌های هندی در سینماهای ما به اکران درآیند؟ [6]

تعطیل شدن سینما کیپری در کراچی

سینما کیپری در ژوئن 2023 تعطیل شد و به گفته فرخ رؤف، مالک سینما کیپری قیمت بلیط‌ها تا پایان فعالیت این سینما بین 200 تا 400 روپیه باقی ماند. حتی با افزایش قیمت‌های برق، کارکنان تلاش می‌کردند سینما را برای عموم باز نگه دارند. با این حال، با گذشت زمان، تقریباً غیرممکن شد، زیرا قیمت‌های برق هر چند ماه یکبار افزایش می‌یافت. وی ادامه داد به عنوان مالک سینما، باید حداقل 50 درصد از هزینه‌هایی که می‌کردم را جبران می‌کردم. برخلاف میل ما، مجبور شدیم قیمت بلیط‌ها را افزایش دهیم که به طور غیرمنتظره‌ای تأثیر زیادی بر تعداد بینندگان داشت. ندیم مندوی‌والا، مالک سینماهای "ایتریوم" در کراچی و "سنتاروس" در اسلام‌آباد، معتقد است که تعطیل کردن یک سینما از اداره کردن آن به صرفه‌تر است. با 44 سال سابقه در صنعت، می‌توانم با اطمینان بگویم که به دلیل محدودیت‌ها و عدم پذیرش، سینماهای پاکستان هیچ‌گاه پیشرفت نکرده‌اند. [7]

سال جاری که برای فیلم‌های پاکستانی سالی ناامیدکننده ای بود، تعطیل شدن سینمای تاریخی و مهم   "سینما کیپری " در کراچی نیز ضربه‌ای سنگین بود. سید عاطف علی کارگردان معروف می‌گوید که امسال سینمای کیپری که در یادهای مردم کراچی جا داشت، تعطیل شد. شنیده‌ام که همچنان که امیدها برای بهبود صنعت فیلم در حال از بین رفتن است، پایه‌های سینمای کیپری نیز در حال فروریختن است.

نتیجه گیری:

صنعت سینمای پاکستان، معروف به لالیوود، با مشکلات جدی روبه‌رو است و توانایی پاسخ‌گویی به نیازهای سرگرمی مردم را ندارد. این صنعت با کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، فناوری قدیمی و سینماهای نامناسب مواجه است که مانع از تولید فیلم‌های با کیفیت و متنوع می‌شود. فیلم‌های پاکستانی معمولاً به تکرار موضوعات خانوادگی و عاشقانه می‌پردازند که جذابیت کمتری برای تماشاگران دارند. در حالی که بالیوود، صنعت سینمای هند، با تولید فیلم‌های متنوع و باکیفیت، توانسته است توجه میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان جلب کند. برای احیای لالیوود، نیاز به سرمایه‌گذاری در به‌روزرسانی زیرساخت‌ها، ایجاد محتوای اصیل و جذب استعدادهای جدید است. همچنین، ایجاد فضایی مناسب برای ریسک‌پذیری در تولید فیلم‌ها و همکاری با فیلمسازان بین‌المللی می‌تواند به رشد و توسعه این صنعت کمک کند. با تغییر در محتوای فیلم‌ها و تمرکز بر تولید فیلم‌های معنادار و جذاب، صنعت سینمای پاکستان می‌تواند جایگاه خود را در دل مردم باز یابد و به رقابت با دیگر سینماهای جهانی بپردازد. [8]

منابع: