سرود ملی یک کشور، در کنار پرچم و نمادهای دیگر ملی، یکی از عناصر مهم و بنیادین هویت یک ملت و کشور مستقل در جهان است که در مراسم ملی و فرهنگی ویژه آن کشور با شور و شعف خاصی رسما خوانده می شود. اشعار، آهنگ و موسیقی هر سرود ملی، متمایز و منعکس کننده ارزش های فرهنگی، مذهبی و ملی یک کشور خاص می باشد.  سرود ملی جمهوری اسلامی پاکستان که به زبان ارود "قومی ترانه" گفته می شود در سال 1952 میلادی توسط ابوالاثر حفیظ جالندهری یکی از شاعران برجسته و خوش الحان اردو زبان پاکستانی کاملاً به زبان فارسی سروده شده است، در حالی که از اردو، زبان ملی پاکستان، فقط یک کلمه "کا"(حرف اضافه در زبان اردو) در آن دیده می شود. این سرود شامل چندین کلمه ادبی عمیق زبان فارسی است که در زبان متداول اردو نیز به طور گسترده استفاده می شود.   سرود ملی کنونی پاکستان از بین 723 شعر رقابتی انتخاب گردیده که توسط تعداد زیادی از شاعران بزرگ بنام و جوان اردو نگاشته شده بود. حفیظ جالندهری جایزه ویژه مبلغ 5000 روپیه را از دولت پاکستان دریافت کرد که توسط یکی از تاجران مسلمان آفریقای جنوبی اهداء شده بود.

چرا سرود ملی پاکستان به زبان فارسی نوشته شده است؟

انتخاب زبان فارسی برای سرود ملی پاکستان، حاکی از اهمیت تاریخی و فرهنگی زبان فارسی در منطقه شبه قاره هند و پاکستان طی بیش از هفت قرن گذشته می باشد. در زمان تهیه سرود ملی که از سوی دولت پاکستان تصویب شده بود، زبان فارسی به عنوان زبان ادبی، علمی و فرهنگی در سراسر آسیای جنوبی به شمار می رفت که نشان دهنده اساس محکم برای پیوندهای فرهنگی و تاریخی این منطقه بود.  از آنجایی که زبان و ادبیات فارسی برای قرن‌ها تأثیر عمیقی بر فرهنگ و دانش این منطقه گذاشته بود، زبان فارسی در عرصه های مختلف از جمله اداری، ادبی، علمی و آموزشی نیز بطور گسترده استفاده می شد.

اولین سرود ملی پاکستان را چه کسی نوشته بود؟

در چند سال اخیر، زمانی که گفته شد، جگن نات آزاد(شاعر هندو، شهروند سابق پاکسانی مقیم در هند) اولین سرود ملی پاکستان را به درخواست قائد اعظم محمد علی جناح سروده بود، بحث‌های ایدئولوژیک مختلفی همراه با داستان‌های شگفت انگیز و جالب، در مورد اختراع و سرایش اولین سرود ملی پاکستان توسط رسانه های هند و پاکستان به وجود آمد.  به گزارش برخی رسانه ها اولین سرود ملی پاکستان که توسط جگن نات آزاد شاعر هندو، به درخواست شخصی محمد علی جناح، بنیانگذار پاکستان، سروده شد، حاوی عبارات "پاکستان زنده آباد، آزادی پاینده باد" بود. این سرود بعداً با سرود ملی کنونی نوشته حفیظ جالندهری جایگزین شد که به طور رسمی در سال 1954 میلادی توسط دولت پاکستان پذیرفته شده بود.  دکتر عقیل عباس جعفری یکی از پژوهشگران برجسته پاکستان در پیشگفتار کتاب خود «سرود ملی پاکستان، افسانه و واقعیت» اشاره کرده است که جنجال جدید در هند و پاکستان زمانی آغاز شد که جگن نات آزاد چند روز قبل از مرگش در سال 2004، در مصاحبه ای با یک روزنامه نگار هندی مدعی شد که اولین سرود ملی پاکستان را او نوشته بود. این مصاحبه در نشریه ای به نام نشریه ملی The Milli Gazette، در شماره 16 تا 31 اوت، سال 2004، منتشر شد.  بر اساس این مصاحبه، در 9 اوت 1947، یکی از دوستان جگن نات آزاد، از کارمندان رادیوی دولتی پاکستان در لاهور (نامش در مصاحبه ذکر نشده است) پیامی از قائد اعظم محمد علی جناح، به جگن نات آزاد، برای نوشتن "سرود ملی" پاکستان آورده بود.  جگن نات آزاد در این مصاحبه مدعی شد که وی سرود ملی را با پیشنهاد محمدعلی جناح ظرف 5 روز نوشته بود که قائد اعظم آن را ظرف چند ساعت تأیید کرد. او همچنین ادعا کرد که آن سرود از طریق رادیوی پاکستان مرکز کراچی پخش نیز شده بود، زیرا کراچی در آن زمان پایتخت کشور تازه پاکستان بود.  دکتر عقیل عباس جعفری پس از ارائه شواهد فراوان، این فرضیه را که اولین سرود ملی پاکستان توسط آزاد نوشته شده بود رد کرده است.  آنچه به گفته جعفری عجیب به نظر می رسد این است که آزاد نام همه دوستانش را به یاد دارد، به جز کسی که پیام قائد اعظم را در لاهور به او رسانده بود. او هرگز در هیچ یک از مصاحبه ها یا نوشته های خود نیز نام کسی را که قائد اعظم توسط او پیام فرستاده بود، ذکر نکرده است.  جگن نات آزاد پس از مهاجرت به هند بارها به پاکستان سفر کرده و در همایش های شعری زیادی در اینجا شرکت نمود. وی همچنین در اواخر عمرش اشعار بسیاری درباره پاکستان سروده و در مجموعه شعری خودش با عنوان «غریبه در وطن» گردآوری کرده است که هیچ جای این کتاب «اولین سرود ملی» پاکستان دیده نمی شود. علاوه بر این، در هیچ یک از کتاب های دیگر او نیز به این مورد اشاره ای نشده است. به گفته عقیل جعفری هنگامی که برخی از علاقمندان پاکستانی جگن نات آزاد در سال 1993 میلادی، مراسمی را به افتخار وی در دبی امارات عربی ترتیب داده بودند، وی طی سخنان خود به حضار گفت که اولین سرود پاکستان که او سروده بود در ساعت دوازده شب، 14 اوت 1947 از طریق رادیو پاکستان پخش شد. در اینجا جعفری به این نتیجه می‌رسد که آزاد از کلمه ترانه (سرود) استفاده کرده است نه "قومی ترانه"(سرود ملی). جعفری قبل از پایان بحث اشاره کرده است که در آستانه استقلال پاکستان، سروده های شعری زیادی با عنوان «سرود پاکستان» وجود داشته است. به گفته جعفری، اسرارالحق مجاز اولین شاعری بودکه «سرودپاکستان» را نوشت. بعدها، بسیاری از شاعران دیگر از جمله مخدوم محی الدین، رئیس امروهوی، میاں بشیر احمد و اصغر سودایی نیز به نوشتن سرودها برای پاکستان پرداختند. برخی از آنها اشعار خود را حتی سرود ملی پاکستان نام گذاشتند، اما هیچ شاعری ادعا نکرد که اولین سرودملی پاکستان را نوشته است.  به بیان کوتاه، عقیل جعفری ثابت کرده است که سرود ملی کنونی نوشته حفیظ جالندهری در سال 1954 رسماً به عنوان اولین سرود ملی پاکستان تأیید شده است.

تاریخچه سرود ملی پاکستان:

تاریخچه سرودملی پاکستان، به سال های اولیه استقلال این کشور برمی گردد. در اوایل سال 1948، آ. ر. غنی، یکی از تاجران مسلمان شبه قاره مقیم در آفریقای جنوبی، دو جایزه ویژه هر کدام پنج هزار روپیه ای را برای شاعر و آهنگساز سرود ملی برای کشور تازه استقلال یافته پاکستان اعلام نمود. این اعلامیه توسط بخش مطبوعاتی دولتی پاکستان به شکل یک آگهی در تاریخ ژوئن 1948 میلادی از طریق رسانه ها پخش شد.  برای پاسخگویی به این فراخوان، دولت پاکستان کمیته سرود ملی را در دسامبر 1948 تأسیس کرد که وظیفه داشت آهنگسازی و اشعار سرود ملی رسمی پاکستان را تهیه کند. کمیته سرود ملی در ابتدا به ریاست دبیر اطلاع رسانی شیخ محمد اکرام شروع به کار کرد که اعضای آن شامل چند تن از سیاستمداران، شاعران و موسیقی دانان از جمله عبدالرب نیشتر، احمد. جی. چاگلا و حفیظ جالندهری بودند. با این حال، کمیته سرود ملی با مشکلات اولیه در یافتن موسیقی و اشعار مناسب مواجه شد.  نیاز به سرود ملی زمانی که سوکارنو رئیس جمهور اندونزی، به عنوان اولین رئیس دولت خارجی در 30 ژانویه 1950 به پاکستان سفر کرد، شدیدتر شد، چون آن زمان پاکستان هیچ سرود ملی برای پخش نداشت. در سال 1950، سفر قریب الوقوع دولتی شاه ایران به این موضوع فوریت بخشید و منجر به این شد که دولت پاکستان از کمیته سرود ملی خواست که سرود ملی دولتی را بدون تأخیر بیشتر ارائه کند.  فضل الرحمن، رئیس کمیته سرود ملی که وزیر آموزش و پرورش فدرال وقت بود، از چندین شاعر و آهنگساز خواست تا شعر بنویسند و آهنگ آماده کنند، اما هیچ یک از آثار ارسالی مناسب تشخیص داده نشد. همچنین چندین آهنگ مختلف را مورد بررسی قرار دادند و در نهایت آهنگ ارائه شده توسط احمد غلام علی چهاگلا Ahmed Ghulam Ali Chagla نوازنده و آهنگساز مشهور پاکستانی را انتخاب کردند و آن را برای تایید رسمی ارائه دادند. در 21 اوت 1950، دولت پاکستان آهنگ چاگلا را برای سرود ملی پذیرفت. در ابتدا، آهنگ سرود ملی، بدون شعر، برای اولین بار برای یک رئیس دولت خارجی در سفر دولتی شاه ایران به پاکستان در کراچی در اول مارس 1950 میلادی توسط یک گروه موسیقی نیروی دریایی پاکستان اجرا شد.  آهنگ سرود ملی زمانی از سوی دولت مورد تأیید قرار گرفت که بعداً برای لیاقت علی خان اولین نخست وزیر پاکستان طی سفر رسمی وی به ایالات متحده آمریکا در 3 مه 1950 نواخته شد. با این حال، سرود ملی تا اوت 1954 به رسمیت شناخته نشده بود. کمیته سرود ملی پس از تهیه آهنگ، ضبط صوت آهنگ ساخته شده را بین شاعران برجسته توزیع کرد که طبق آن اشعاری را بسرایند و به  کمیته ارسال کنند. در نتیجه چند صد شعر برای ارزیابی پیش کمیته سرود ملی گرد آوری شد که شعر حفیظ جالندهری نیز شامل آن بود. سرود ملی جدید برای اولین بار در 13 اوت 1954 با صدای حفیظ جالندهری از رادیو پاکستان پخش عمومی شد. سرانجام وزارت اطلاعات و صدا و سیما در 16 اوت 1954 میلادی تایید رسمی اشعار حفیظ جالندهری را به عنوان سرود ملی پاکستان اعلام کرد.

احمد غلام علی چهاگلا، آهنگساز سرود ملی پاکستان

شایان ذکر است که آهنگساز سرود، احمد. جی. چاگلا، در سال 1953، قبل از تصویب رسمی سرود، درگذشت. در سال 1955، اجرای سرود ملی با حضور 11 خواننده مطرح پاکستان از جمله احمد رشدی، کوکب جهان، رشیده بیگم، نجم آرا، نسیمه شاهین، زوار حسین، اخترعباس، غلام دستگیر، انورظاهر و اختر واسی اجرا شد.  در سال 2021، فواد چودری، وزیر کشور دولت فدرال وقت، اعلام کرد که سرود ملی پاکستان با کیفیت بهتری دوباره ضبط خواهد شد. این پروژه در سال 2022 در زمان تصدی شهباز شریف تکمیل شد. در مجموع 155 خواننده، 48 نوازنده و 6 مدیر گروه ضبط مجدد شرکت کردند که در 14 اوت 2022 به مناسبت روز استقلال پاکستان منتشر شد.

موسیقی سرود ملی پاکستان:

هنگامی که سرود ملی پاکستان در مناسبت‌های مختلف و توسط هنرمندان مختلف در بین شنوندگان طنین‌انداز می‌شود، زیبایی موسیقی آن پیوند عمیقی با هویت ملت ایجاد می‌کند و حس غرور و وحدت را بر می‌انگیزد. موسیقی سرود ملی فقط مجموعه ای از نت ها و ملودی ها نیست، بلکه این نشان دهنده روح و روان پاکستان است و به عنوان یادآوری قدرتمند از میراث فرهنگی غنی این کشور و ارزش هایی است که مردم از آن حمایت می کند.  موسیقی سرود ملی پاکستان، ترکیبی هماهنگ از عناصر موسیقی شرقی و غربی است که تنوع فرهنگی و گشودگی پاکستان برای پذیرش تأثیرات مختلف هنری را نشان می دهد. این اثر توسط احمدغلام علی چهاگلا Ahmed Ghulam Ali Chagla در سال 1949 ساخته شد که به طرز ماهرانه ای در ایجاد ترکیبی از تأثیرات فرهنگی و هنری منحصر به فرد و فریبنده موفق شد.  سرود ملی پاکستان یک آهنگ سه بیتی که ریشه عمیقی در سنت های موسیقی شرقی دارد، نماد آزادی و ایمان مردم و جزء مهمی از هویت این کشور است. آهنگ ساز حرفه ای موسیقی سرود ملی را به گونه ای تنظیم کرد که گروه های خارجی نیز می توانند به راحتی با جذابیت پخش کنند. برای پخش سرود، معمولاً از ترکیبی از بیست و یک ابزار موسیقی استفاده می‌شود که طیف متنوعی از صداها و بافت‌ها را به نمایش می‌گذارد.  در پخش این سرود از سی و هشت آهنگ مختلف استفاده می شود که به عمق و پیچیدگی تنظیمات موسیقی جذابیت می بخشد. هر تُن به غنای کلی ترکیب کمک می کند و مهارت پیچیده تنظیم موسیقی احمد غلام علی چهاگلا Ahmed Ghulam Ali Chagla را برجسته می کند.

متن سرود ملی پاکستان:

یکی از ویژگی‌های بارز سرود ملی پاکستان، تکیه زیاد آن‌ به واژگان شعر فارسی است. این انتخاب حس عظمت وزیبایی غنایی را به سرود القا می کند که نشان دهنده پیوندهای تاریخی و فرهنگی بین اردو و فارسی است. وجود کلمات فارسی همچنین امکان درک متقابل خط و زبان اردو و فارسی را فراهم می کند و جذابیت جهانی سرود را افزایش می دهد.  تمامی مصرعه های سرود به عنوان بازنمایی شاعرانه از هویت، میراث و آرزوهای پاکستان عمل می کند و به شیوایی روح میهن پرستی، وحدت و پایداری را که در میان مردم پاکستان طنین انداز می شود، به تصویر می کشند.  شعر سرایی استادانه حفیظ جالندهری در سرود ملی پاکستان به زبان فارسی عالی و زیبای کلاسیک، با انتخاب عمدی کلمات واژگان عمیق و چشم نواز ادبی فرهنگی، به سرود ملی پاکستان اهمیتی جاودانه بخشیده است. این سرود بدون تردید، به عنوان شاهدی بر قدرت زبان، شعرگویی و روحیه ماندگار یکی از شاعران برجسته ملت پاکستان است.

ابوالاثرحفیط جالندهری نویسنده سرود ملی پاکستان و شاهنامه اسلام