سیکیسم در پاکستان:

سیکیسم بگفته سیک ها یک دین توحیدی است و پیروان این مذهب سیک نامیده می شوند. کتاب مذهبی سیک ها "شری آدی گرانت" یا "گیان گورو گرانت صاحب" است. به طور کلی 10 سیک ستگار (رهبر دینی) وجود دارند، اما کتاب مذهبی سیک دارای 6 رهبر و همچنین 30 باگات (قصاید) است که آموزه های کلی آن ها برای پیروی از راه سیک ها مهم تلقی می شود. معبد مذهبی سیک ها  به زبان اردو "گردوارا" نام دارد[i]. در حال حاضر، تعداد سیک‌ها در پاکستان بسیار اندک است. سیک ‌های زیادی در ایالت پنجاب زندگی می ‌کنند و این منطقه بخشی از پنجاب قدیم است که مذهب سیک از آنجا سرچشمه گرفته است. تعداد زیادی از سیک ها نیز در پیشاور، مرکز ایالت خیبر پختونخوا زندگی می کنند. منطقه نانکانا صاحب، زادگاه "بابا گورو ناناک" (Gurū Nānak) ، بنیانگذار آیین سیک نیز در ایالت پنجاب پاکستان است[ii].

اماکن مذهبی مهم سیک ها در پاکستان.

علاوه بر گردوارا (معبد) "دربار صاحب" در منطقه "کارتارپور"، مکان های مقدس دیگری سیک ها در پاکستان وجود دارد که زائران سیک برای انجام مراسم مذهبی به آنجا می آیند، اما برای سیک ها، مقدس ترین مکان مذهبی "گردوارا جنم آستان" در ناحیه "نانکانا صاحب" در ایالت  پنجاب پاکستان است، جایی که بنیانگذار آیین سیک، "بابا گورناناک"، متولد شده است. اماکن مذهبی سیک ها در پاکستان توسط هیأت اموال وقف متروکه پاکستان نگهداری می شود، اما کمیته سیک تحت عنوان "گردوارا پربندهک" نیز تأسیس شده است. این کمیته مسئولیت مدیریت و سازماندهی مراسم مذهبی زائران سیک که برای مراسم مذهبی به پاکستان می آیند را بر عهده دارد. علاوه بر  گردوارا (معبد) "دربار صاحب" منطقه "کارتارپور"، 18 معبد دیگر نیز در پاکستان وجود دارند که سیک ها برای عبادت مذهبی به آنجا می آیند[iii].

گردوارا "جنم آستان" در منطقه "نانکانا صاحب" پاکستان.

مکانی زیبا در ناحیه "نانکانا صاحب" در فاصله حدود 70 کیلومتری لاهور، پایتخت پنجاب برای سیک های جهان بسیار مهم است. "بابا گورو ناناک"، بنیانگذار آیین سیک، در اینجا متولد شد. سیک های سراسر جهان، از جمله سیک های پاکستان و هند هر سال هزاران نفر برای حضور در مراسم جشن تولد این رهبر مذهبی خود به اینجا می آیند. تمهیدات ویژه ای برای اسکان و غذای سیک ها در اطراف گردوارا (معبد) در نظر گرفته شده است. به گفته سردار رامش سینگ آرورا، عضو سابق مجلس پنجاب، علاوه بر گردوارا اصلی در نانکانا صاحب، هشت گردوارا های دیگری نیز در اینجا وجود دارد.

گردوارا "دربار صاحب" در منطقه "کارتارپور" در پاکستان.

گورو ناناک (Gurū Nānak) ، بنیانگذار آیین سیک در 22 سپتامبر 1539ء در منطقه "کرتارپور" در گذشت. در این مکان معبدی تحت عنوان "گردوارا (معبد) دربار صاحب" قرار دارد که برای سیک های جهان بسیار حائز اهمیت است و هر ساله برای زیارت آن می آیند[iv]. در 28 نوامبر 2018 عمران خان، نخست وزیر سابق پاکستان، سنگ بنای این کریدور را در روستای کرتارپور در نزدیکی ناحیه ناروال پنجاب پاکستان گذاشت و دو وزیر هندی در این مراسم حضور داشتند[v]. کریدور "کارتارپور" تقریباً 4 کیلومتر طول دارد و مرز هندو پاکستان است که دسترسی بدون ویزا به سیک های هندی برای زیارت "گردوارا دربار صاحب"، محل زندگی، عبادت و درگذشت "گورو ناناک"، بنیانگذار آیین سیک (در سال 1539) را فراهم می کند،. قبل از افتتاح این کریدور، زائران سیک از لاهور با اتوبوس برای رسیدن به کارتارپور مسافت 125 کیلومتری را طی می کردند[vi]. در این مکان هر ساله هزاران زائر سیک از نقاط مختلف جهان برای زیارت می آیند.

گردوارا "دیره صاحب" در شهر لاهور پاکستان.

39 گردوارا (معبد سیک) در لاهور وجود دارد که از این تعداد چهار معبد فعال هستند. در میان آن ها گردوارا "دیره صاحب" لاهور مهم ترین است که به عنوان محل شهادت "آرجون دیو جی"، پنجمین گورو (رهبر) سیک ها نیز شناخته می شود. این معبد سیک در وسط مسجد تاریخی پادشاهی و قلعه پادشاهی در قلب شهر لاهور واقع است[vii]. علاوه بر این، گردوارا شهید گنج، گردوارا "گرو رام داس"، گردوارا "بی، بی نانکی" نیز موجود است. اینجا سامدی (یادگار) مهاراجه رنجیت سینگ، فرمانروای سابق پنجاب، یعنی مکانی که در آن سوزانده شده است نیز وجود دارد.

گردوارا "پنجه صاحب" در شهر حسن ابدال پاکستان.

اگر از اسلام آباد پایتخت پاکستان از طریق جاده (GT Road) به سمت پیشاور سفر کنید، در فاصله ای حدود 40 کیلومتری در شهر حسن ابدال، گردوارا ای (معبد سیک) تحت عنوان "پنجه صاحب" وجود دارد. به گفته سیک ها، پنجه (یعنی دست) "بابا گورو ناناک"، بنیانگذار آیین سیک در اینجا روی سنگی حک شده و موجود است. این معبد در سال 1823 ء توسط سردار هاری سینگ ساخته شده است[viii].

معبد سیک در شهر فیصل آباد پاکستان.

در شهر فیصل آباد پاکستان،  در سال 2023 ء معبد 100 ساله سیک ها بازسازی شده و نمونه عالی هماهنگی مذهبی در پاکستان است. نکته جالب اینجاست که مسلمانان ساکن منطقه 57 ، بی (کهیاله کلان) در یکی از مناطق حومه‌ فیصل آباد، با بازسازی گردواره (معبد) 100 ساله سیک ها به شکل اولیه خود در احترام به ساکنان باستانی روستای خود، نمونه ‌ای عالی از هماهنگی و تساهل مذهبی را به نمایش گذاشته‌ اند. مسجد جامع روستا، در ضلع شمالی گردوارا قرار دارد در حالی که در ضلع شرقی زیارتگاه ‌ها و آخرین استراحت گاه‌ های بزرگان مختلف روستا قرار دارند، اما تمام اماکن مذهبی به یک اندازه مورد احترام روستاییان است. بسیاری از سیک های هند از جمله، افراد خانواده "بهنگو"، موسس این معبد می خواهند برای زیارت این مکان پاکستان بیایند و منتظر اخذ ویزای پاکستان هستند. این گردوارا (معبد سیک) به در دهه آخر قرن هجدهم توسط خانواده سیک بهنگو، ساکن این روستا پیش از استقلال پاکستان بودند، ساخته شد. پس از تجزیه هند و استقلال پاکستان در سال 1947ء خانواده "بهنگو" به منطقه جالاندهار در پنجاب هند نقل مکان کرد و هنوز در آنجا ساکن هستند. به گفته استاد "الله راکها" از اساتید این منطقه، مدتی پیش با یکی از افراد این خانواده سیک در هند توسط شبکه اجتماعی ارتباط برقرار شد و معلوم شد که ساختمان قدیمی این منطقه که آن را مردم مسلمان این منطقه به عنوان زیارتگاه " بابا مره" می شناسند، در واقع یک گردوارا (معبد سیک) است. بعدها با کمک سایر مردم مسلمان روستا، این گردوارا (معبد سیک) را به شکل اولیه خود بازگرداند و کتیبه ای در مورد تاریخ آن به نمایش گذاشتند تا مردم از تاریخ و اهمیت آن مکان مطلع شوند. استاد الله راکها گفته است که افراد خانواده "بهنگو" که در هند مقیم هستند، می خواهند به روستای ما بیایند و در این معبد عبادت و از آن زیارت کنند، اما در گیر در مشکل ویزا هستند. آن ها از دولت هند و پاکستان درخواست کرده اند که سیاست های ویزا بین دو کشور را تسهیل کنند تا مردم بتوانند به راحتی به مناطق زادگاهی خود بیایند[ix].

تحلیل کارشناسی.

تحلیلگران معتقدند که:

1. در پاکستان معبد های سیک زیادی وجود دارند، اما برخی از آن ها فعال نیست.
2. براساس اعلام کمیته سیک های پاکستان 17 معبد سیک در ناحیه قصور، در نزدیکی شهر لاهور وجود دارد، اما هیچ کدام از آن ها فعال نیست. 10 معبد سیک در ناحیه گوجرانواله پنجاب قرار دارد. 11 معبد سیک در ناحیه سیالکوت وجود دارد. شهرهای نواحی راولپندی از جمله شیخوپورا، اوکارا و ساهیوال پنجاب نیز هر کدام پنج معبد سیک دارند. چهار معبد در منطقه جهنگ و حافظ آباد، سه در شهر جهلم، همچنین شهر چکوال، وهاری، دیره غازی خان، مولتان، فیصل آباد، خوشاب، بهاول پور، خانیوال و بنو خیبر پختونخوا، هر کدام یک معبد دارد. دو معبد سیک در پیشاور، پایتخت خیبر پختونخوا، سه در دیره اسماعیل خان، دو تا در مانسهره و دو تا در هزاره وجود دارد. ایالت سند دو معبد در شهرهای کراچی، شکار پور، سکهر، لارکانا، میر پور خاص دارد ، همچنین در شهر کویته، کلات، گیلگیت و بلتستان نیز هر کدام یک معبد سیک دارند[x].

     منابع: