مقدمه

پاکستان کشوری اسلامی است که خداوند متعال به آن کشور جغرافیا و آب و هوای متنوع ای داده است. پاکستان مردمان مختلفی و همچنین زبان ها و مناطق مختلفی دارد که پاکستان را با رنگ های مختلفی به بهشت تبدیل می کند. پاکستان دارای بیابان، مناطق سرسبز، دشت، کوه، جنگل، مناطق گرمسیری، دریاچه های زیبا، جزایر و بسیاری از اماکن جذاب و دیدنی است. به همین دلیل پاکستان در سال 2012 ء یک میلیون گردشگر را جذب کرد. به دلیل مشکل نظم و قانون، گردشگری در پاکستان به شدت تحت تاثیر قرار گرفت، اما اکنون وضعیت تا حد زیادی به حالت عادی بازگشته و تعداد زیادی از گردشگران به پاکستان سفر می کنند. گردشگری در پاکستان در دهه 1970ء بیشترین رونق را گرفت، زمانی که این کشور به سرعت در حال توسعه بود و صنایع و گردشگری در اوج خود بود و میلیون ها گردشگر از کشورهای خارجی به پاکستان آمدند. در آن زمان محبوب ترین مقاصد گردشگری در پاکستان شامل گذرگاه خیبر، پیشاور، کراچی، لاهور، سوات و راولپندی بوده است. با گذشت زمان سایر مناطق زیبای کشور نیز به جهان معرفی شدند و گردشگری به سرعت رشد پیدا کرد. به همین دلیل است که امروزه صدها مکان گردشگری در کشور بازدید می شود، به ویژه در مناطق شمالی پاکستان، گردشگری در اوج خود قرار دارد. مناطق شمالی پاکستان شامل منطقه کشمیر آزاد، منطقه شیعه نشینی به نام گیلگیت و بلتستان، خیبر پختونخوا و شمال غربی پنجاب است. بخش شمالی پاکستان دارای مناظر طبیعی متعدد به همراه قلعه های مختلف، مکان های تاریخی زیبا، مکان های باستان شناسی، دره ها، رودخانه ها، جنگل ها دریاچه ها و بسیاری از اماکن زیبای دیگر می باشد. صحرای خنک و زیبای دئوسای در منطقه اسکردو یک اثر شگفت انگیز از طبیعت است. مناطق جنوبی پاکستان نیز برای گردشگران جذاب است. کوه ‌های خشک بلوچستان و کوههای زیبا و سرسبز منطقه زیارت، کویته و گوادر نمونه های بی نظیری هستند. ساحل ایالت سند، شهر کراچی، قبرستان موکلی، ایستگاه تپه گورخ، منطقه دادو، کویر ثار، آثار تمدن باستانی در "موهن جو دارو" در سند و بسیاری از شهرها و روستاهای ایالت سند به دلیل زیبایی و پیشینه تاریخی از جایگاه ویژه ای در گردشگری برخوردارند. شهر تاریخی مولتان که مرکز معروف صوفی های پاکستان است، در پنجاب جنوبی، صحرای چولستان در منطقه بهاول پور و قلعه مونرو در منطقه دیره غازی خان نیز از اهمیت گردشگری برخوردار هستند[1]. پاکستان اماکن زیبایی بسیار فراوانی دارد، اما در این گزارش فقط سه اماکن مهم  بین المللی را بررسی می کنیم، تا اهمیت آن اماکن زیبای پاکستان در جهان و اقدامات دولت پاکستان برای ارتقای بخش گردشگری جهت جذب گردشگران جهانی، مشخص گردد.

منطقه "گیلگیت و بلتستان"، اولین مکان گردشگری جهانی در پاکستان.

شرکت پخش بریتانیایی (BBC)، فهرستی از 25 بهترین مقصد گردشگری جهان برای گردشگری در سال جاری 2025 میلادی را منتشر کرده است. در این فهرست در 25 بهترین مقصد گردشگری جهان، منطقه گیلگیت و بلتستان پاکستان در رتبه بیستم قرار دارد[2]. این فهرستی که با بینش خبرنگاران خبرگزاری انگلیس، سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد تحت عنوان "سفر بین‌ المللی پایدار" و سایر سازمان‌ های مشابه تهیه شده است که شامل مقاصد گردشگری سراسر جهان است و پایداری و اکو توریسم را در اولویت قرار می ‌دهد. به گزارش این خبرگزاری، تلاش های مسئولانه دولت پاکستان برای ترویج گردشگری، پاکستان را در این فهرست قرار داده است. در این گزارش آمده است که پاکستان اولین برند ملی گردشگری کشور را با نام "سلام پاکستان" در سال 2023ء راه اندازی کرد و تسهیلات ویزای آنلاین برای گردشگران جهان فراهم کرد که پس از آن تعداد گردشگران بین المللی در این کشور رو به افزایش است. منطقه گیلگیت و بلتستان در شمال پاکستان که به "دروازه بهشت" نیز معروف است، به خاطر دره ‌های سرسبز، دریاچه‌ های بکر و آبشار های یخچالی بزرگ معروف است. از جاذبه های منحصر به فرد این منطقه زیبا می توان به شکوفه های معطر گیلاس دره هونزا، باغ های زردآلو، دشت دئوسای که در فهرست یونسکو نیز آمده است و دریاچه های آینه مانند منطقه "شنگریلا" اشاره کرد. فرهنگ و شگفتی های طبیعی منطقه، آن را به مقصدی ایده آل برای ماجراجویان جهانی تبدیل کرده است. همچنین در ابتدای ماه جاری، شبکه تلویزیونی آمریکایی(CNN) نیز  منطقه گیلگیت و بلتستان را در فهرست 25 مکان برتر جهان برای گردشگری امسال 2025ء قرار داد. پیش از این، زمانی که روزنامه بریتانیایی "فنانشینل تایمز" فهرست 50 بهترین مکان گردشگری جهان را منتشر کرد، منطقه گیلگیت و بلتستان را نیز در آن فهرست قرار داد[3].

این روزنامه انگلیسی نوشت که منطقه گیلگیت و بلتستان در پاکستان دارای برخی از دیدنی ترین مناظر کوهستانی در جهان است که امنیت، دسترسی آسان و اقامت دلپذیری را برای گردشگران فراهم می کند. گردشگران به دلیل امنیت ، دسترسی آسان و امکانات اقامتی مناسب به اینجا هجوم می آورند. به گزارش "فنانشینل تایمز" ، در ماه اوت سال گذشته، پاکستان برای شهروندان بیش از 120 کشور جهان تسهیلات ویزای آنلاین فراهم کرد و اکنون تعداد پروازها به شهر "اسکردو" مرکز ایالت گیلگیت و بلتستان نیز در حال افزایش است. این روزنامه انگلیسی همچنین گزارش داد که تورهای گروهی 14 روزه نیز در منطقه گیلگیت و بلتستان راه اندازی شده است که فرصتی برای تجربه فرهنگ، تاریخ و مناظر زیبای منطقه است و همچنین 6 روز پیاده روی شامل برنامه های این تور است.[4] گردشگری در این منطقه نسبت به سایر مناطق پاکستان توسعه یافته است، پاکستان از طریق بزرگراه قراقورام به سین کیانگ چین متصل است و منطقه مذکور یکی از قطب های کریدور اقتصادی چین و پاکستان است[5].

منطقه گیلگیت:

گیلگیت  (Gilgit)بزرگترین شهر ایالت است اما که تاکنون به دلیل برخی از مسائل و مشکلات حیثیت کامل ایالتی را ندارد، اما مانند سایر ایالت های پاکستان مجلس مستقل و نظم و قانون ایالتی دارد. گیلگیت و بلتستان در پاکستان قرار دارد. این شهر در نزدیکی بزرگراه قراقورام واقع است. رودخانه گیلگیت از شرق با منطقه کارگیل، از شمال با کشور چین، از شمال غربی با کشور افغانستان، از غرب با منطقه چترال و از جنوب شرقی با منطقه بلتستان، همسایه است. محل تلاقی سه رشته کوه بزرگ جهان هیمالیا، قراقورام و هندوکش در نزدیکی آن منطقه قرار دارد. کوهنوردان جهانی جهت صعود قله های بزرگ جهان از جمله، قله (K-2) ، قله (Nanga Parbat)، قله (Rakaposhi) و سایر قله های مرتفع شمال پاکستان، به اینجا می آیند. نکته خاص اینجا کوه های بلند و رودخانه های روان و سر سبزی اینجاست. گلگیت دارای بیش از سه فرقه اسلامی از جمله اهل سنت، شیعه، شیعه اسماعیلیه و نور بخشیه است. جمعیت مسلمانان سنی در اطراف شهر گیلگیت زیاد است[6]. 

منطقه بلتستان:

منطقه بلتستان (Baltistan) در منتهی الیه شمال پاکستان، در دامنه های قراقورام و هیمالیا، منطقه کوهستانی 10118 مایل مربعی بلتستان نامیده می شود. دارای بیش از 30 کوه مرتفع جهان از جمله (K-2) است. همچنین پس از قطب ها بزرگترین مجموعه یخچال های طبیعی را در خود جای داده است که در میان آن ها یخچال منطقه "سیاچن"، یخچال منطقه "بالتورو" و یخچال منطقه "بیافو" معروف هستند. منطقه بلتستان با چین و هند هم مرز است. تقریباً کل منطقه بلتستان کوهستانی با ارتفاع متوسط ​​11000 فوت است. منطقه لاداخ نیز از قدیم الایام بخشی از بلتستان بوده است که اکنون بین هند، چین و پاکستان تقسیم شده است. اکثریت منطقه بلتستان را مسلمانان شیعه تشکیل می دهند و تعداد زیادی از مسلمانان نور بخشی نیز ساکن این منطقه هستند، اسکردو بزرگترین شهر بلتستان است[7].

گردشگران جهانی پیش از سال 2023 میلادی حین سفر زمینی، به دلیل جاده های تنگ و پر خطر دچار مشکل می شده اند، اما دولت عمران خان، نخست وزیر سابق پاکستان قول داد سیاست ‌ها را برای ترویج گردشگری اصلاح کند و هر سال چهار مرکز توریستی جدید معرفی کند تا درآمد حاصل از این صنعت افزایش یابد، همچنین فرودگاه بین المللی را در مناطق شمالی تاسیس کرد. اگرچه ایجاد مقاصد گردشگری جدید به تعویق افتاده است، اما در ماه مارس سال 2019 میلادی، وی سیاست جدید صدور روادید برای 190 کشور جهان را برای ترویج گردشگری اعلام کرد و بر اساس آن تسهیلات ویزای الکترونیکی برای شهروندان 175 کشور ارائه می شود. همچنین در همین سال وی یک نشست دو روزه ای تحت عنوان " گردشگری پاکستان" در ماه آوریل برگزار کرد و در آن نشست بسیاری از وبلاگ نویسان خارجی را برای ترویج گردشگری پاکستان دعوت کرد[8].

  وی در همین سال اعلام کرد که اگر برای گردشگری پاکستان به منطقه شمالی بروید، دیگر نیازی به هتل نیست. مانند سایر کشورهای جهان، شما همچنین می توانید در این فرصت اقامت با افراد محلی را داشته باشید، به این معنی که در خانه افراد محلی اقامت کنید و تجربه زندگی در میان مردم این منطقه را داشته باشید. تحت این پروژه جدید، شما نه تنها می توانید مناظر زیبای این مناطق را تجربه کنید، بلکه می توانید با مردم محلی نیز زندگی کنید و با فرهنگ و شیوه زندگی یکدیگر آشنا شوید. برای اولین بار در پاکستان، دولت خیبر پختونخوا برنامه ریزی کرد تا برای گردشگران در خانه های مردم در نقاط توریستی در بخش مالاکند و بخش هزاره اقامت فراهم کند. براساس این طرح، یک یا دو اتاق با حمایت دولت محلی، در منازل مردم محلی با تمامی امکانات در اختیار گردشگران قرار می گیرد[9]. وی اعلام کرد که این اقدام از یک سو به گردشگران جهان اسکانی، مانند منزل خود فراهم می آورد و از سوی دیگر باعث ایجاد شغل و ارتقای اقتصاد مردم محلی می شود. وی برای راه اندازی فرودگاه بین المللی در مناطق شمالی نیز اقدام کرد. در سال 2023 میلادی پس از فرود پرواز بین المللی شرکت ملی پاکستان (PIA PK 234) از دبی در فرودگاه اسکردو، اسکردو وضعیت فرودگاه بین المللی را به دست آورد. با راه اندازی این پروازها، شرکت هواپیمایی ملی پاکستان (PIA) به افتخار دیگری دست یافته و اسکردو را به تمام دنیا معرفی کرده است، گردشگران می توانند توسط پرواز های بین المللی مستقیم از مناظر خیره کننده منطقه گیلگیت و بلتستان لذت ببرند. در طول پرواز، گردشگران می توانند مناظر زیبایی از کوه های پوشیده شده از برف هیمالیا از جمله سد زیبای" سیف الملوک" (مبتنی بر داستان عاشقانه یک پری و یک شاهزاده)، قله (K-2) و قله (Nanga Parbat) را از نزدیک نظاره کنند[10]. اگر در مورد گردشگری مذهبی در منطقه بلتستان صحبت کنیم، سر زمین بلتستان مرکز ملیت ها و مذاهب با تمدن ها و فرهنگ های مختلفی بوده است. پیش از ورود اسلام به منطقه بلتستان، پیروان بودیسم تا قرن چهاردهم میلادی زندگی می کردند. فرهنگ بودایی در اواخر قرن هفتم به اینجا رسید و تا زمان گسترش اسلام در قرن چهاردهم رایج داشت. آثار هندوئیسم و ​​سیک در اینجا پراکنده شده است که در بسیاری از نقاط بلتستان هنوز هم آثار مهم بسیاری باقی مانده است. کنده کاری روی کوه های این منطقه، دین "بون" قرن ها قبل از بودیسم در بلتستان رایج بود که آثار آن هنوز در بلتستان وجود دارد.

همچنین مساجد و حسینیه های زیادی دارد که از جمله آن مساجد و حسینیه ها، مسجد جامع اسکردو و همچنین حسینیه بزرگی که در مرکز شهر اسکردو قرار دارد. این حسینیه، یکی از حسینیه های باستانی این منطقه است که در سال 1800 ء تاسیس شده است و آخرین حاکم بلتستان احمدشاه مقپون، در این حسینیه، در مراسم عزاداری امام حسین(ع) شرکت می کرده است. در موزه باستانی اسکردو عصای امیر کبیر سید علی همدانی، اولین واعظ و مبلغ اسلامی(ایران) که از او در بلتستان استفاده کرده است و دو عصای مبارک امیرکبیر در منطقه "فرانو گانچه" و کاسه شخصی وی نیز در اختیار شخصی در منطقه "خپلو" است.همچنین عصای واعظ معروف سید طوسی که برای تبلیغ به اسکردو آمده بود و آفتابه شخصی آقا سید شاه عباس که عنوان نخست وزیری این منطقه را دریافت کرد نیز زینت موزه "بلتی" این منطقه است[11].

تحلیل کارشناسی.

1. امروزه کشورهای مختلف جهان دنبال جذب گردشگران خارجی هستند تا در کنار معرفی امکان زیبا، تبادل فرهنگ، معرفی اماکن تاریخی و باستانی کشور، اقتصاد کشور خود را ارتقا دهند، اما پاکستان در این زمینه تاکنون بسیار عقب است، در چند سال اخیر، تا حدی دولت های این کشور برای ارتقای بخش گردشگری فکری کرده اند تا اقتصاد کشور را ارتقا دهند، اما این تلاش ها کافی نبوده است. زیبایی طبیعی و توجه برخی از سازمان های خارجی باعث شده است که جاذبه های گردشگری پاکستان در سطح بین الملل معرفی شود و دولت پاکستان در این زمینه نقش فعالی نداشته است.
2. منطقه گیلگیت و بلتستان در پاکستان که به دلیل زیبایی فوق العاده توسط سازمان های اروپایی در جهان معرفی شده است، به دلیل عدم توجه دولت پاکستان، این منطقه جز مناطق دور افتاده به شمار می آید و اصلا در این منطقه اقدامات لازم جهت ارتقا گردشگری صورت نگرفته بود و اخیرا اقداماتی انجام شده است که کافی نیست.

منابع: