یورت سنتی چادر قابل حمل و گردی است که با پوست یا نمد پوشیده شده و به عنوان مسکن عشایر در استپ های آسیای مرکزی مورد استفاده قرار می گیرد. یورت قزاق به راحتی مونتاژ و جدا می شود. گرما را به خوبی حفظ می کند و از باد و همچنین گرمای بیش از حد در تابستان محافظت می کند. وقتی هوا گرم است، کف‌پوش‌های نمدی برداشته می‌شوند تا داخل آن خنک‌تر شود. برای زمستان، یورتها را با پوشش های دوتایی عایق بندی می کردند، دور آن را با برف احاطه می کردند، با غلاف های نی پرچین می کردند و دور آن را با خاک حفر می کردند.

تاریخچه

ریشه‌ها و تاریخچه توسعه ساختاری یورت تا به امروز موضوع بحث‌های پرشور در ادبیات دانشگاهی است. نمونه اولیه یورت قزاقستانی معاصر، یورتی از نوع ترکی باستانی است که در حدود 1000 سال قبل از میلاد اختراع شد و ویژگی‌های ساختاری آن مدیون کلبه نیمه‌کروی هاون است، که حتی قدیمی‌تر از مسکن‌های قابل حمل محسوب می‌شود. در هر صورت، واضح است که یورت محصول یک توسعه تاریخی طولانی و پیشرفت تدریجی انواع اولیه سکونت است. معماری منحصر به فرد یورت و معناشناسی پیچیده آن، نشان‌دهنده سطح توسعه فرهنگی و پیچیدگی ذهنی مردم ترک است. یورت‌ها برای حداقل سه هزار سال، ویژگی متمایز زندگی در آسیای مرکزی بوده‌اند. اولین توصیف مکتوب از یورت به عنوان محل سکونت، توسط مورخ باستانی هرودوت ثبت شده است. او چادرهای یورت‌مانند را محل سکونت سکاها توصیف کرد؛ ملتی اسب‌سوار-عشایری که از حدود 600 سال قبل از میلاد تا 300 سال پس از میلاد در شمال دریای سیاه و منطقه آسیای مرکزی زندگی می‌کردند.

انواع یورت

یورت‌ها دو نوع اصلی دارند: مخروطی شکل (برای مغول‌ها، بوریات‌ها و غیره) و نیمکره‌ای (برای قزاق‌ها، قرقیزها، ترکمن‌ها و غیره).

ساختار یورت‌ها

یورت یک ساختمان گرد و پیچیده با سقف گنبدی است. از سه بخش اصلی و بسیاری بخش‌های کوچک‌تر دیگر تشکیل شده است.

سه بخش اصلی شامل شانیرک (بالای یورت)، کرگ (بدنه دیوارها) و اوویک (قسمتی از بدنه از کرگه تا شانیرک) است. بدنه را معمولاً از بیرون با تکه‌های نمد می‌پوشانند و از داخل با فرش تزئین می‌کنند. لازم به ذکر است که شانیرک برای قزاق‌ها بسیار ارزشمند است و به عنوان نمادی مقدس از رفاه خانواده به حساب می‌آید.

یورت معمولاً اتاق‌بندی داخلی ندارد و این امر معمول بود که تا زمانی که مردم توانایی تهیه آن را داشتند، یورت‌های جداگانه‌ای به عنوان اتاق خواب، آشپزخانه، مهمانخانه و غیره وجود داشته باشد. عشایر یورت را برای جمع‌آوری و جداسازی آسان ساخته‌اند و با کمک یک شتر و دو اسب، کل ساختمان یورت و تزئینات داخلی آن به راحتی قابل حمل است.

ملاحظه

یورت قزاقی تنها یک سرپناه نیست، بلکه نمادی از فرهنگ، تاریخ و سبک زندگی مردم عشایری آسیای مرکزی است. این سازه سنتی، با طراحی هوشمندانه و ساختار منحصر به‌فرد خود، نه تنها پاسخگوی نیازهای اقلیمی و معیشتی بوده، بلکه به عنوان بخشی از هویت فرهنگی، نسل به نسل منتقل شده است.

 با توجه به ظرفیت فرهنگی و معماری یورت، می‌توان از آن به عنوان یک الگوی الهام‌بخش در طراحی معماری پایدار و بوم‌محور بهره برد. ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی با الهام از یورت‌های سنتی، نه تنها موجب حفظ و ترویج این میراث ارزشمند می‌شود، بلکه به توسعه گردشگری فرهنگی و پایدار در مناطق عشایری کمک خواهد کرد.

مقایسه تطبیقی یورت قزاقی با سایر سکونتگاه‌های عشایری مشابه مانند گِر مغولی، سیاه‌چادر ایرانی یا چادرهای سایر اقوام کوچ‌نشین، نه تنها درک عمیق‌تری از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن ارائه می‌دهد، بلکه زمینه‌ای برای شناسایی اشتراکات و تفاوت‌های فرهنگی و اقلیمی فراهم می‌سازد.

بررسی تأثیرپذیری معماری مدرن از ساختار یورت و همچنین استفاده از اصول آن نظیر سازگاری اقلیمی، حمل‌پذیری، بهره‌وری انرژی و سادگی ساخت در طراحی سازه‌های پایدار امروزی، می‌تواند به تقویت بُعد کاربردی آن کمک کرده و الهام‌بخش نسل جدیدی از طراحی‌های بومی‌گرا و سازگار با محیط زیست باشد.

تهیه کننده: کارشناس قزاقستان

منبع:

https://weproject.media/en/articles/detail/kazakh-yurts-importance-in-nomadic-lifestyle-history-and-structure/