اشاره:
قزاقستان، کشوری واقع در تقاطع فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، همواره در طول تاریخ خود شاهد تعامل و تاثیر متقابل سنت‌ها و باورهای گوناگون بوده است. در دوران پس از استقلال، این کشور با اکثریت مسلمان و قانون اساسی سکولار، با پرسش مهمی در مورد هویت آینده خود روبرو شده است: آیا قزاقستان به سمت یک جامعه مذهبی‌تر پیش خواهد رفت یا همچنان بر مبانی سکولار خود استوار خواهد ماند؟ این نوشتار به بررسی این دوراهی مهم می‌پردازد و با ارائه دیدگاه‌های متنوع از شخصیت‌های برجسته قزاقستانی، تلاش می‌کند تا ابعاد مختلف این مسئله را روشن سازد. تنوع نظرات مطرح شده، از دغدغه‌های مربوط به حفظ آزادی‌های فردی و پیشرفت اجتماعی گرفته تا نگرانی‌های ناشی از نفوذ احتمالی جریان‌های افراطی مذهبی، نشان‌دهنده پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های پیش رو در این زمینه است.
در قزاقستان از نخستین روزهای استقلال، مدل منحصر به فرد خود از دولت سکولار ایجاد شده است که با سیاست دولتی فعال در زمینه شکل‌گیری و حفظ صلح و توافق بین ادیان متمایز می‌شود.
در پیام رئیس جمهور به مردم قزاقستان با عنوان "استراتژی 'قزاقستان - ۲۰۵۰': دوره جدید سیاسی دولت مستقر» آمده است: «ماهیت سکولار دولت ما شرط مهمی برای توسعه موفقیت‌آمیز قزاقستان است. " ماهیت سکولار یکی از اصول اساسی ساختار و عملکرد دولت حقوقی مدرن قزاقستان است.
تنوع مذهبی کشور در حال حاضر ثبات اجتماعی، صلح و توافق را در دولت تضمین می‌کند. ادیان در قزاقستان توسط افرادی از اقوام، گروه‌های زبانی، فرهنگی و اجتماعی مختلف نمایندگی می‌شوند.
برای قزاقستان، سکولار بودن یک انتخاب آگاهانه است. در کشوری که فرقه‌ها و سازمان‌های مذهبی متعددی وجود دارد، این تنها راه حل مفهومی درست است که به همزیستی مسالمت‌آمیز مردم، احترام به احساسات مذهبی مؤمنان و مدارای شهروندان کمک می‌کند. باید به یاد داشته باشیم که سکولاریسم جامعه ما ضامن توسعه و مدرن‌سازی دولت، شرط روشنگری فکری مردم قزاقستان و بنیان یک ملت رقابت‌پذیر است.
علاقه گسترده قزاقستانی‌ها به مذهب می‌تواند پیامدهای بسیار غیرقابل پیش‌بینی تا حد تغییر اساسی ماهیت کشور قزاقستان داشته باشد. با وجود اینکه اکثر کارشناسان چنین سناریویی را نمی‌پذیرند، تعداد کمی از آن‌ها حاضر به رد کامل آن هستند. در چارچوب نظرسنجی سنتی خود، از مصاحبه‌شوندگان خواستیم به سه سؤال زیر پاسخ دهند:
از نظر مذهبی، دوست دارید قزاقستان را ۲۵ سال دیگر چگونه ببینید – کشوری مسلمان، چندمذهبی، سکولار یا آتئیست؟
با در نظر گرفتن روندهای کنونی، به احتمال زیاد واقعیت چگونه خواهد بود؟
دولت و جامعه برای تحقق سناریوی مطلوب و جلوگیری از سناریوی منفی چه اقداماتی باید انجام دهند؟
.
قزاق بایسه‌بایف، 
کارمند سابق وزارت امور خارجه قزاقستان، وبلاگ‌نویس
«اسلام نقش تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت»
مطمئناً، مطلوب است که قزاقستان مانند اکنون یک کشور سکولار باقی بماند و آزادی مذهب وجود داشته باشد. در عین حال، مطلوب خواهد بود که مذهب به عنوان یک نهاد جایگاه مهمی در زندگی جامعه داشته باشد.
در واقعیت، با در نظر گرفتن روندهای کنونی و روندهای جمعیتی، اسلام نقش تعیین‌کننده‌ای در قزاقستان خواهد داشت. تنها یک سؤال باز می‌ماند: آیا ما اسلامی خواهیم داشت که اجدادمان به آن پایبند بودند و بخش اصلی شهروندان امروزی نیز به آن پایبند هستند، یا جریان‌های جدیدی از اسلام وجود خواهد داشت که بخش قابل توجهی از جوانان به آن اعتقاد دارند؟
از آنجایی که جامعه قزاقستان به دلایل مختلف غیرفعال و منفعل است، وظیفه اصلی در زمینه تربیت دینی بر عهده دولت است. متأسفانه، تا همین اواخر، دولت توجه کمی به مشکلات جوانان نشان داده است. فکر می‌کنم، ۲۵ سال دیگر، بخش اصلی جمعیت بزرگسال کشور را دقیقاً کسانی تشکیل خواهند داد که امروز مشکلات زیادی را تجربه می‌کنند. از جمله این مشکلات می‌توان به بیکاری، نداشتن مسکن، عدم دسترسی به آموزش عالی به دلیل مشکلات مالی، عدم نیاز به آن‌ها، عدم اطمینان به آینده و موارد دیگر اشاره کرد.
بله، وزارتخانه‌ای ویژه در امور دینی و جامعه مدنی ایجاد کرده‌ایم که وظیفه دارد از جمله به سیاست‌های جوانان بپردازد، اما مشکلات جوانان را نمی‌توان تنها با اقدامات اداری حل کرد. این مانند زندگی است: اگر از کودکی به فردی توجه نشود، تربیت مجدد او دشوار است. بنابراین، ۲۵ سال دیگر، جوانان امروزی بار مشکلات حل‌نشده گذشته را به دوش خواهند کشید.
پاول شومکین، 
پیشکسوت جنبش اتحادیه‌های کارگری
«ما هنوز یک محصول نیمه‌تمام هستیم، مناسب برای نی‌نوازان»
– من می‌خواهم کشورم را سکولار ببینم، جایی که مردم در چارچوب قانون از آزادی کامل اندیشه و عمل برخوردار باشند. اتهامات بی‌اساس چنین کشورهایی به «بی‌بندوباری و بی‌قیدی سکولار» چیزی جز تجلی عقده‌های درونی است که به دیگران منتقل شده است. شما همه می‌بینید که این متهم‌کنندگان، «بدون ترک پوسته‌شان»، با لذت از «آیفون» و «تویوتا» که توسط افراد «بی‌دین»، یعنی افراد آزاد، ساخته شده‌اند، استفاده می‌کنند.
چنین ریاکاری مصرف‌کننده‌ای آسیب بزرگی به ملت وارد می‌کند. نه تنها آن را تحقیر می‌کند، بلکه مهمترین چیز در آن را نیز از بین می‌برد – روح سازندگی، که از مناسک به وجود نمی‌آید، بلکه تنها در نتیجه تلاش‌های واقعی شهروندان برای توسعه کشورشان ظاهر می‌شود. چنین توانایی‌هایی از آسمان نازل نمی‌شوند. اما بدون آن‌ها، هیچ «فردای روشنی» برای فرزندان ما وجود نخواهد داشت و نمی‌تواند وجود داشته باشد، کسانی که ما ظاهراً به رفاه آن‌ها اهمیت می‌دهیم.
هنوز هیچ کاری در این زمینه انجام نداده‌ایم –احزاب، اتحادیه‌های کارگری و سایر نهادهای مدنی غیرنمایشی نداریم که در چارچوب آن‌ها بتوان بدون ترس از باتوم، خبرچین و فرستاده شدن به اردوگاه به دلیل عدم وفاداری و دگراندیشی، آشکارا در مورد مشکلات مبرم بحث کرد. بدون انجام تلاش‌های مشترک و مؤثر برای خودسازی اجتماعی، ما به دلیل ترسویی، بی‌حالی و نگرش غیرمسئولانه نسبت به آینده خود، یک محصول نیمه‌تمام باقی می‌مانیم که برای هر «نی‌نواز» و دستکاری‌کننده‌ای مناسب است.
آسیل‌بک ایزبایروف، 
مدیر مؤسسه تحقیقات ژئوپلیتیک
«به احتمال زیاد، مدل کنونی پس از ۲۵ سال حفظ خواهد شد»
– قزاقستان یک کشور سکولار است که بزرگترین ادیان آن اسلام سنی (بیش از ۷۰ درصد جمعیت) و ارتدکس (۲۵ درصد) هستند. فکر می‌کنم، به احتمال زیاد، این مدل پس از ۲۵ سال حفظ خواهد شد. زیرا اسلام سنی نزدیک‌ترین دین به حوزه معنوی و اخلاقی جامعه قزاق است.
مشکلات ممکن است در صورت عدم رعایت اصول سکولاریسم به وجود آید. در اینجا باید از دو افراط بترسیم.
اول. همانطور که می‌دانید، سکولاریسم قبل از هر چیز به معنای فاصله یکسان دولت و نهادهای آن از همه ادیان و اعتقادات، رعایت بی‌طرفی ایدئولوژیک است. یعنی دولت باید تلاش کند تا مؤمنان به قوانین کشور احترام بگذارند، خطر آموزه‌های رادیکال مذهبی را درک کنند، مبانی قومی-فرهنگی و اقتدار اسلام سنتی را به رسمیت بشناسند. اما در عین حال، نباید وارد مسائل صرفاً الهیاتی شود و بدین ترتیب به طرفی در روابط مذهبی و مبارزه منافع تبدیل شود. این می‌تواند منجر به بی‌اعتباری اهلیت قانونی شهروندان، تحلیل رفتن حس مسئولیت مدنی و وفاداری به دولت شود. آیا یک فرد می‌تواند به دولتی اعتماد کند که آزادی وجدان او را محدود می‌کند؟
دوم. برخی از مقامات دولتی سکولاریسم را با آتئیسم مرتبط می‌دانند. آن‌ها به این مفهوم جنبه ایدئولوژیک می‌دهند که طبیعتاً مشکلاتی در درک ارتباط بین سکولاریسم و معنویت ایجاد می‌کند. اما رئیس جمهور کشور تعریف روشنی ارائه داده است که سکولار به معنای آتئیست نیست و ما پیرو مذهب حنفی هستیم. این‌ها جهت‌گیری‌های اصلی قزاقستان در مسائل سیاست مذهبی هستند.
به نظر، دو مدل ترکیه و مالزی برای قزاق ها مطلوب‌ترین هستند. به عنوان مثال، ترکیه اولین کشور مسلمان است که وارد مسیر ساخت دولت سکولار و دموکراسی به سبک غربی شده است. قزاقستان می‌تواند از این تجربه استفاده کند، اما با این وجود باید با در نظر گرفتن ویژگی‌های خاص خود، مسیرهای توسعه خاص و غیرمعمولی را انتخاب کند.
سرژان آمانوف، 
وبلاگ‌نویس، دکتر علوم زیستی
«سناریوی منفی می‌تواند غالب شود – دولت اسلامی»
من پیرو نظریه ماتریالیستی مارکسیستی هستم و نگرشم به مذهب کاملاً منفی است. زیرا مذهب نه تنها ایمان، بلکه ابزار نفوذ، ابزار سرکوب فرد و جامعه است.
در عین حال، به خوبی درک می‌کنم که مذهب لایه عظیمی از زندگی معنوی بشر بوده و همچنان هست و به همین دلیل برای مردم جذاب است. امروز تعداد بیشتری از قزاقستانی‌ها به آن روی می‌آورند. و بیش از همه، من از این می‌ترسم که افزایش تعداد مؤمنان واقعی می‌تواند منجر به این شود که گزینه مسلمانان در دولت‌سازی تعیین‌کننده شود. ضمن اینکه در مورد قزاقها، مطمئناً افراطی‌ترین اشکال را به خود خواهد گرفت. این یک سناریوی منفی برای توسعه است.
چند مذهبی بودن شکل قابل قبول‌تری است. در صورت غلبه سناریوی مذهبی توسعه، می‌تواند در برابر ارتدوکسی مقاومت کند و امکان یک گزینه صلح‌آمیز و کم و بیش راحت برای موجودیت کشور قزاقستان در ۲۵ سال آینده را فراهم کند. اما برای این کار، فعالیت تبلیغی فعال نمایندگان تعدادی از مذاهب پیشرو در قلمرو ما مورد نیاز است، که با در نظر گرفتن تفکر پسااستعماری ملت اصلی، که به طور فعال در برابر چنین تلاش‌هایی مقاومت خواهد کرد، بسیار دشوار است.
سناریوی آتئیستی تنها در صورت حکومت توتالیتر امکان‌پذیر است، زیرا هر دیکتاتوری در کنار یک سازمان مذهبی قوی احساس ناراحتی خواهد کرد و بنابراین، آزار و اذیت ادیان آغاز خواهد شد. این گزینه را می‌توان به عنوان یک گزینه بسیار منفی ارزیابی کرد.
گزینه سکولار توسعه مطلوب‌ترین است، که در آن آزادی وجدان و مذهب محترم شمرده شود.
روندهای کنونی چیست؟ قبل از هر چیز، به تاریخ استقلال خود می‌پردازیم. ما قزاقستانی‌ها، آن را بدون جنبش آزادی‌بخش ملی به دست آوردیم. از این رو، تمام مشکلات ساخت ملت و زبان دولتی نیز ناشی می‌شود.
از نظر مذهبی، امروز دو موضوع غالب است: اول – تنگری‌گرایی، مذهب اجدادی که برای عموم چندان شناخته شده نیست و قوانین مدونی ندارد؛ دوم – اسلام، که به تدریج مواضع جدید و جدیدی را فتح می‌کند. درجه بالای رادیکالیسم در اسلام جهانی بسیاری را می‌ترساند و تنها به همین دلیل است که بخش عاقل روشنفکران سعی در مبارزه با آن دارند. اما در اینجا یک نکته مهم وجود دارد و آن اینکه جوامع مسلمان قزاقستان خود را به عنوان حاملان ارزش‌های ملی معرفی می‌کنند.
امروز تمام نبردهای ایدئولوژیک در میان روشنفکران و در سه لایه مختلف جریان دارد: روسی‌زبان، دوزبانه و قزاقی‌زبان. و اگر دو لایه اول با استفاده از اشکال مختلف مبارزه (از آتئیسم ستیزه‌جو گرفته تا محکوم کردن نمادهای مذهبی، مثلاً حجاب در مدارس) علیه اسلام کار می‌کنند، لایه قزاقی‌زبان نگرش بسیار مداراتری نسبت به اسلام دارد.
بنابراین، ۲۵ سال دیگر، موقعیت اسلام در کشور قزاقستان تنها تقویت خواهد شد، قزاق‌های روسی‌زبان (مانند من) تا آن زمان در مرحله پایانی زندگی خواهند بود، اگر با میانگین طول عمر ۶۰ سال ما به طور کامل منقرض نشوند و اگر نگرش نخبگان نسبت به ساخت ملی و مذهبی تغییر نکند، محتمل‌ترین سناریو می‌تواند منفی‌ترین گزینه – دولت اسلامی – باشد.
من نمی‌توانم امیدوار باشم که نهادهای دولتی کنونی بتوانند در برابر اسلامی شدن جامعه مقاومت کنند. وضعیت کنونی آن‌ها به تحقق احتمالی هر دو سناریوی منفی در ۲۵ سال آینده کمک می‌کند – تبدیل قزاقستان به یک دولت توتالیتر آتئیستی و یا تک‌خدایی.
ماهیت سکولار کنونی دولت، نه ناشی از شایستگی نخبگان حاکم، بلکه نشان‌دهنده این است که مشکل در کشور قزاقستان تازه در حال شکل‌گیری است و هنوز به سطحی نرسیده است که تهدیدها آشکار شوند.
ما، شهروندان عادی، چه کاری می‌توانیم انجام دهیم؟ فرزندان خود را بر اساس ارزش‌های سکولار تربیت کنیم. خواستار تغییرات در جهت دموکراتیک کردن زندگی اجتماعی باشیم. سطح تحصیلات خود را ارتقا دهیم و بر این اساس، دیگران را در مورد بی‌اساسی تصورات مذهبی از جهان متقاعد کنیم. اما، شاید این چیزی بیش از تکان دادن نیزه در برابر آسیاب‌های بادی نباشد.
کوات کونبولاتوف، 
فعال اجتماعی، عضو شورای سیاسی حزب سوسیال دموکراتیک ملی
«اسلامی شدن کامل و بی‌قید و شرط قزاقستان را تهدید نمی‌کند»
– من معتقدم که مذهبی بودن یک کشور همیشه ضامن موفقیت آن نیست و هم ۲۵ سال دیگر و هم ۱۰۰ سال دیگر، قطعاً دوست دارم قزاقستان را یک کشور سکولار ببینم و به احتمال زیاد، چنین خواهد بود. زیرا سکولاریسم آزادی خلاقیت بیشتری به فرد می‌دهد و بنابراین، توسعه جامعه دیر نخواهد پایید.
البته من ادگار کیسی نیستم، اما یک فکر جسورانه را بیان می‌کنم. فکر می‌کنم در آینده برخی از ادیان تغییر خواهند کرد و برخی دیگر به طور کلی از صحنه خارج خواهند شد...
در عین حال، قزاقستان، اگرچه کشوری است که اسلام در آن غالب است، اما به نظر من، اسلامی شدن کامل و بی‌قید و شرط آن را تهدید نمی‌کند. دلیلش را توضیح می‌دهم. در حال حاضر حدود ۷۰ درصد جمعیت کشور را ملت بومی، یعنی قزاقها تشکیل می‌دهند. آن‌ها نوادگان عشایر دشت هستند و بنابراین، در سطح ناخودآگاه بیشتر تنگری‌گرا هستند.
مدت‌هاست که در جهان برای آسیای مرکزی، به ویژه برای قزاقستان، مبارزه وجود دارد. ضمن اینکه این مبارزه نه به معنای نظامی کلاسیک، بلکه به شکل ترکیبی و از طریق تسخیر اذهان است. یکی از ابزارهای این جنگ، مذهب است و اگر دقیق‌تر بگوییم، جریان‌های عجیب و غریب آن. آن‌ها بر بستر حاصلخیز فقر معنوی و مادی عمومی مردم کاشته می‌شوند، که در نهایت می‌تواند نتیجه کاملاً انفجاری داشته باشد.
متاسفانه، باید اذعان کرد که پسران معمولی از مناطق دورافتاده، با ورود به شهرهای بزرگ، با نوعی ناهماهنگی شناختی روبرو می‌شوند، زمانی که واقعیت کاملاً متفاوت از آن چیزی است که در تلویزیون به آن‌ها نشان داده شده است. با دیدن بی‌عدالتی، بی‌توجهی به قوانین، از جمله از سوی کسانی که باید آن‌ها را رعایت کنند، یا کسانی که ثروتمندتر هستند، آن‌ها طبیعتاً ایمان خود را به نظام دولتی از دست می‌دهند و بعد – بیشتر: این پسران شروع به یافتن خود در ایمان، در مذهب، و آن هم در جریان‌های عجیب و غریب آن می‌کنند که قادر به تغییر غیرقابل تشخیص فرد هستند.
برای اینکه کشور سکولار باقی بماند و منابع لازم برای توسعه بیشتر را داشته باشد، چه باید کرد؟ باید حاکمیت قانون را در اولویت قرار داد. همه باید در برابر آن برابر باشند. اما چگونگی دستیابی به این امر، گفتنش دشوار است...
جمع بندی:
تحلیل دیدگاه‌های ارائه شده در این نوشتار نشان می‌دهد که آینده مذهبی قزاقستان موضوعی چندوجهی و در حال تحول است. از یک سو، گرایش‌های جمعیتی و تمایل برخی از جوانان به اسلام، پتانسیل افزایش نقش مذهب در جامعه را نشان می‌دهد. از سوی دیگر، سنت سکولار قوی، همراه با نگرانی‌ها در مورد افراط‌گرایی و اهمیت حفظ آزادی‌های فردی، از حفظ وضعیت موجود حمایت می‌کند. به عنوان یک تحلیل فرهنگی، به نظر می‌رسد که قزاقستان در حال طی کردن مسیری ظریف برای یافتن تعادل بین حفظ هویت ملی خود، که با عناصری از اسلام سنتی گره خورده است و حفظ اصول یک دولت سکولار است. انتخاب‌های پیش روی این کشور در سال‌های آینده، تأثیر عمیقی بر ساختار اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن خواهد داشت و نشان‌دهنده پویایی‌های پیچیده تعامل بین مذهب، دولت و جامعه در قرن بیست و یکم است.
آلماتی قزاقستان
منابع: https://camonitor.kz/26597-buduschee-kazahstana-religioznoe-ili-svetskoe.html
https://www.sarangazeti.kz/ru/novosti/1759-zhit-v-svetskom-kazakhstane-chto-eto-znachit.html
نظر شما