وادی کیچ در ایالت بلوچستان منطقه ایست که در هر روستا و شهرک آن یک شخصیت معروف وجود داشته است. چه این شهرت به شجاعت و دلاوری باشد، یا به مهمان‌نوازی و سخاوت، خوش‌آوازی و موسیقی، غیرت و حمیت، شعر و شعرسرایی یا علم و ادب — در هر صورت، این منطقه به نوعی با یک شخصیت برجسته شناخته می‌شود. در نزدیکی شهر کوچک کلاتک در کیچ، روستایی قرار دارد که در گذشته درست در پشت رودخانه‌ی کیچ واقع بود، اما با احداث سد سیاب میرانی، در معرض آب‌گیری قرار گرفت (امروزه تمام جمعیت این روستا به سمت شمال و نزدیک به جاده‌ی اصلی «زبیده جلال» منتقل شده‌اند). در همین روستای کوچک به‌نام سُولبند، شخصیت‌هایی چون شیرا داد کریم گوری، پزشک و ادیب دکتر موسی خان قلم‌دوست، دکتر منیر احمد شورش و استاد بشیر احمد بلوچ، که از چهره‌های ماندگار در عرصه‌ی اطلاع‌رسانی، ادبیات و پژوهش‌اند، چشم به جهان گشوده‌اند.

در همین خانواده، یکی دیگر از فرزندان روشنی‌بخش و ماجراجویان فرهنگی جناب آقای عبدالله بلوچ نیز در همین روستا و در سال ۱۹۵۷ میلادی به دنیا آمدند.

عبدالله بلوچ تحصیلات ابتدایی خود را در روستای خود به پایان رساند و در سال ۱۹۷۲ میلادی موفق به دریافت مدرک از دبیرستان دولتی تربت شد. سپس در سال ۱۹۷۸ مدرک کارشناسی با افتخار (B.A Honours) را از دانشگاه کراچی دریافت کرد و یک سال بعد، یعنی در سال ۱۹۷۹ میلادی، از همان دانشگاه موفق به اخذ کارشناسی ارشد در رشته روزنامه‌نگاری شد.

پس از پایان تحصیلات، فعالیت حرفه‌ای خود را به‌عنوان خبرنگار در یکی از روزنامه‌های کویته آغاز کرد. در سال ۱۹۸۲ میلادی، به‌عنوان مسئول برنامه‌ریزی در اداره فرهنگ بلوچستان منصوب شد. سپس در سال ۱۹۸۶ به مقام مدیر اجرایی شورای هنر بلوچستان در کویته ارتقا یافت.

در سال ۲۰۱۰ میلادی نیز به سمت مدیرکل رفاه اجتماعی بلوچستان منصوب شد. اما پس از دو سال، بار دیگر به حوزه‌ی اصلی خود بازگشت، زیرا او علاقه‌ی فراوانی به فرهنگ داشت. در واقع، بعد از عطاشاد، تنها نام درخشان در این حوزه عبدالله بلوچ بود، و با بازنشستگی او، این بخش نیز دچار رکود شد.

جناب عبدالله بلوچ افتخار عضویت و بورسیه از نهادهای مختلف را داشته است. از جمله:

• معاون رئیس شورای ملی صنایع دستی پاکستان
• رئیس انجمن توسعه مکران
• عضو اجرایی انجمن دوستی پاکستان و ایران
• عضو دائمی آکادمی بلوچی کویته و دو بار عضو هیئت اجرایی آن
• عضو اجرایی انجمن دوستی پاکستان و ژاپن
• عضو هیئت عمومی هیئت امنای کالج ملی هنرهای زیبای لاهور (NCA)
• عضو کمیته‌های مشورتی شورای ملی هنرهای پاکستان در اسلام‌آباد و مرکز فرهنگی لوک ورثه اسلام‌آباد

او به نمایندگی از حوزه‌ی فرهنگی خود، فرصت سفر به بسیاری از کشورهای خارجی را داشته است. در هر کجا که حضور یافت، با تمام وجود نماینده‌ای شایسته برای فرهنگ بلوچی بود و این فرهنگ غنی را با زیباترین و شایسته‌ترین شیوه به جهانیان معرفی کرد همانند یک سفیر فرهنگی واقعی.

او در سال ۱۹۹۳ میلادی به دعوتUSIS سفری فرهنگی به ایالات متحده آمریکا انجام داد. در همان سال به بریتانیا و چین نیز سفر کرد. در سال ۱۹۹۶ به ایران رفت و در سال ۱۹۹۷ بار دیگر عازم چین شد. در سال ۱۹۹۹ میلادی به ایتالیا و اتریش سفر کرد و در سال ۲۰۰۰ میلادی برای سومین بار به‌همراه هیأتی ادبی و فرهنگی به چین رفت. در آن سفر، از نزدیک با تمام مراکز علمی، فرهنگی و ادبی آن کشور آشنا شد و در برنامه‌های تبادل فرهنگی نقش بسیار فعالی ایفا کرد.

زمانی‌که عبدالله بلوچ به‌عنوان مدیر اداره‌ی فرهنگ بلوچستان منصوب شده بود، این نهاد به محل اجتماع نویسندگان، شاعران، نقاشان، موسیقی‌دانان، خوانندگان، خوشنویسان و به‌طور کلی هنرمندان حوزه‌ی کمیدی تبدیل شده بود.

در سال ۱۹۸۶ که او به‌عنوان مدیر اجرایی شورای هنر بلوچستان منصوب شد، خواننده‌ی مشهور غزل‌خوان عابده پروین را دعوت کرد تا در همین اداره به اجرا بپردازد. عابده پروین در همان محل، ترانه‌ی سنتی بلوچی بسیار معروف "لیلی اولیلی بیا ترا براں سیلا" را اجرا کرد که با استقبال گسترده‌ای روبرو شد. پس از آن، رادیو پاکستان کویته این قطعه را در برنامه‌های خود پخش کرد.

عبدالله بلوچ علاوه بر هنرمندان غیربومی، به هنرمندان محلی نیز اهمیت ویژه‌ای می‌داد. از جمله هنرمندانی که به دعوت او در آمفی‌تئاتر اداره فرهنگ بلوچستان اجرا داشتند می‌توان به این اسامی اشاره کرد:
مرید بلیدی، اختر چنال، نورمحمد نورل، رحیم بخش ناز، محمدعلی بلوچ، رحیم بلوچ، جنگی خان، سبزل سامگی، عزیز بلوچ، ستار بلوچ، شفیع بلوچ، بشیر بلوچ، مراد پارکویی، ارباب خان کهوسه، باقی خیال، بشام خان باچکانی، پهلوان مزار ابراهیم، تاج بلیدی، ثمینه کنول، مائی سبائی و بسیاری دیگر از خوانندگان خوش‌صدای بلوچی.

همچنین، نوازندگان برجسته‌ای چون سلطان محمد چانئی (ربابی)، استاد کریم بخش پیرنا (طبل‌نواز)، تاج محمد تاجل (نوازنده بینجو)، سچو خان (نوازنده سْروزی)، خیرجان فیض (طبل‌نواز)، امام‌الدین صلاحی (ربابی)، عمر بلوچ (سروزی)، مصری‌خان بگتی (نوازنده چنگ)، استاد عبدالرحمان سوری‌زئی (نوازنده بینجو)، امیر بخش بلوچ (نوازنده مَندولین) همه در همان سالن اداره‌ی فرهنگ، با سازهای خود نغمه‌هایی دلنشین نواختند.

به همت عبدالله بلوچ، هنر خوشنویسی نیز جایگاه والایی در این اداره پیدا کرد. استاد بزرگ خوشنویسی، خورشید عالم گوهر قلم دارای نشان ملی «تمغه امتیاز»، در همین نهاد به تدریس خوشنویسی برای علاقه‌مندان پرداختند. ایشان سال‌ها از عمر خود را در کویته سپری کردند و می‌توان گفت بسیاری از خوشنویسان قدیمی بلوچستان، به‌ویژه کویته، ثمره‌ی تلاش‌های عبدالله بلوچ و استاد خورشید عالم هستند.

بعدها، زمانی که رشته خوشنویسی در کالج ملی هنرهای زیبای لاهور (NCA) راه‌اندازی شد، استاد خورشید عالم به‌عنوان مدرس به آن‌جا منتقل شدند و از کویته خداحافظی کردند. با این حال، در تعطیلات تابستانی، اغلب به کویته بازمی‌گشتند.

یکی از خاطرات نویسنده مربوط به سال ۲۰۰۱ میلادی است؛ زمانی که پس از پایان کلاس‌های دانشگاهی به سمت بازار جناح رود رفت. دفتر عبدالله بلوچ محل همیشگی دیدارها بود. وقتی وارد دفتر شدم و سلام کردم، در کنار ایشان، پیرمردی متین، با ظاهری سفیدپوش، کلاهی سفید بر سر، محاسن کوتاه، و چهره‌ای آرام نشسته بود. عبدالله بلوچ مرا به او معرفی کرد و گفت: "ایشان محترم خورشید عالم گوهر قلم هستند، خوشنویس بین‌المللی. هم‌اکنون استاد خوشنویسی درNCA لاهور می‌باشند و تاکنون قرآن کریم را با خطوط و نسخه‌های مختلف کتابت کرده‌اند. پیش از آن نیز همین‌جا در اداره فرهنگ، به آموزش خوشنویسی مشغول بودند. بزرگی ایشان در این است که هر سال با پای خود به دیدار ما می‌آیند."

وقتی که نامِ عبدالله بلوچ را شنیدم، بی‌درنگ گفتم که من نامِ این شخصیت محترم را چندین بار شنیده‌ام. اگر گوهر قلم در این اداره فرهنگ حضور می‌داشت، من نیز افتخارِ شاگردیِ ایشان را نصیب خود می‌کردم، چرا که من نیز علاقه‌مند و دلباخته هنر خطاطی هستم. وقتی این سخن مرا شنید، فرمود: «در این چه مشکلی است؟ به لاهور بیایید، من برای اقامت شما ترتیب خواهم داد. در آنجا شاگرد من شوید.» عبدالله بلوچ برای من توصیه‌نامه‌ای نوشت، ولی بعداً نتوانستم به لاهور بروم. از این فرصت ویژه که از دست رفت، هنوز هم افسوس می‌خورم.

عبدالله بلوچ بر پایه روابط خوب و گسترده‌اش، نه تنها برای من بلکه برای بسیاری از دانشجویان، در پذیرش و بورس تحصیلی در مؤسسه‌های عالی هنری و فنی مانند کالج ملی هنرها (NCA) لاهور، سفارش و پشتیبانی کرد. برخی از این فرصت بهره بردند و برخی آن را رد کردند.

عبدالله بلوچ در دوران مدیریت خود در شورای هنر بلوچستان، برنامه‌های فراوانی در زمینه‌های فرهنگی، ادبی، موسیقی و مشاعره‌های ملی برگزار کرد. او همواره به تجلیل از نویسندگان، شاعران و هنرمندانِ مرتبط با هنرهای زیبا اهتمام می‌ورزید و شب‌های ویژه‌ای برای قدردانی از آنان ترتیب می‌داد. همچنین، به افتخار شاعران، نویسندگان، موسیقی‌دانان و هنرمندان بومی، برنامه‌هایی نیز برگزار می‌کرد.

زیر نظر واجه عبدالله بلوچ، در اداره فرهنگ، مراسم رونمایی از کتاب‌های متعددی برگزار شد. به سبب تلاش‌های او و عشق بی‌پایانش به هنرهای زیبا، در سالن اجتماعات این اداره، همایش‌ها، کارگاه‌ها و شب شعرهای فراوانی برگزار شد که در آن‌ها شخصیت‌هایی چون احمد فراز، محسن احسان، دکتر محمد علی صدیقی، پروفسور سحر انصاری، اوریا مقبول جان عباسی، عطا شاد، مراد ساحر، پروین شاکر، میر عیسی قومی، افتخار عارف، فهمیده ریاض، محمد بیگ بیگل، عکسی مفتی، ایوب بلوچ، عبدالله جان جمال‌دینی، سجاد بابر، عین سلام، امداد نظامی، سید عابد رضوی، دکتر انعام الحق کوثر، منیر احمد بادینی، پروفسور عابد شاه عابد، دکتر نعمت‌الله گچکی، دکتر فاروق احمد، غوث‌بخش صابر، حکیم بلوچ، جی آر ملا، اکبر بارکزئی، دکتر فردوس انور قاضی، امیرالملک مینگل، بشیر بیدار، محسن چنگیزی، سعید گوهر، پروفسور بیرم غوری، سرور جاوید، دکتر عرفان احمد بیگ و بسیاری از شاعران، نویسندگان، موسیقی‌دانان و شخصیت‌های دیگر حوزه هنرهای زیبا دعوت می‌شدند.

علاوه بر این، عبدالله بلوچ به‌خوبی نمایشگاه‌های آثار هنری و خوشنویسی را که از هنرمندان بلوچستان و دیگر مناطق کشور گردآوری می‌شد، برگزار می‌کرد و به درستی می‌دانست چگونه از هنرمندان قدردانی کند.

پس از بازنشستگیِ عبدالله بلوچ، از خدمتگزار ساده اداره گرفته تا هنرمندان بزرگ، همگی هنوز هم دلتنگِ مهربانی و شفقت او هستند. واقعاً انسان‌هایی چون او، که دوستدار فرهنگ و هنر باشند، بسیار نادرند. به‌واسطه تلاش‌ها و زحمات بی‌دریغ عبدالله بلوچ، چندین سمینار بین‌المللی و یادبود توسط اداره فرهنگ بلوچستان برگزار شد که هنوز هم در خاطره‌ها زنده‌اند.

نخستین سمینار دو روزه بین‌المللی توسط اداره فرهنگ، با همکاری و پشتیبانی بشیر احمد بلوچ، روحِ پویای رادیو پاکستان، و به‌همراهی این نهاد، در سال ۱۹۹۴ میلادی در کیچ تحت عنوان «کیچ: یک بازیافت»برگزار شد. در مقدمه کتابِ «کیچ: گذشته، حال و آینده»، بشیر احمد بلوچ می‌نویسد: «می‌خواهم به همه حضار اطلاع دهم که این دومین سمینار ما درباره کیچ است. بسیاری از شما شاید آن را به خاطر نیاورید، ولی آقای اکرم دشتی که در آن زمان (۱۹۹۴) وزیر اطلاع رسانی و فرهنگ بودند، و دکتر عبدالمالک بلوچ، که آن زمان وزیر آموزش و پرورش و اکنون وزیر اعلی بلوچستان‌اند، در دوره آنان سمیناری با عنوان «کیچ: یک بازیافت» برگزار شد. این سمینار با همکاری رادیو پاکستان، به‌واسطه تلاش‌های مدیر وقت برنامه‌های رادیو پاکستان، جناب بشیر احمد بلوچکه خود یک پژوهشگر و دانشور برجسته‌اند—و با کوشش‌های جناب سید عابد رضوی، مدیر ایستگاه رادیو پاکستان تربت، عملی شد. به همین دلیل، پیش‌زمینه این سمینار را برای شما بازگو می‌کنم.»

این سمینار دو روزه، «کیچ: یک بازیافت»، با شرکت چهره‌های برجسته‌ای از سراسر کشور برگزار شد. از جمله، دکتر نبی‌بخش خان بلوچ، پژوهشگر و ادیب نامدار از سند؛ افضل پرویز، دانشور و پژوهشگر ممتاز از پنجاب؛ و همچنین بشیر احمد بلوچ، مولانا عبدالحق بلوچ، عبدالغفار ندیم، دکتر منیر احمد گچکی، عطا شاد، غنی پرواز و ابراهیم جلیس نگوری، که هر یک مقالاتی ارائه دادند.

در این سمینار؛ دکتر نبی‌بخش خان بلوچ مقاله‌ای با عنوان «بلوچ در آئینهٔ تاریخ»، جناب افضل پرویز با موضوع «ارجاع کیچ در شعر پنجابی»، بشیر احمد بلوچ دربارهٔ «اشعار ملک‌الشعراء ملا فاضل رند در زبان بلوچی»، مولانا عبدالحق بلوچ دربارهٔ «ورود اسلام به کیچ»، دکتر منیر احمد گچکی با عنوان «کیچ در آئینهٔ پس‌زمینهٔ تاریخی»، عبدالغفار ندیم با «کیچ به‌عنوان گذرگاه تاریخی»، و عطا شاد مقاله‌ای با موضوع «سرزمین کیچ در پرتو شعر و نغمه» ارائه کردند.

همچنین دکتر تاج بلوچ، مقاله‌های دو دانشمند برجستهٔ مأموریت ایتالیایی، خانم والریا و دکتر رونالد، را که بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۳ در کیچ بود، ارائه داد؛ چرا که آن دو پژوهشگر فرانسوی خود در سمینار حضور نداشتند. خانم مهتاب راشدی نیز قرار بود مقاله‌ای با عنوان «کیچ در شعر سندی» ارائه کند، ولی به‌دلیل مشغله‌های شخصی، نتوانست در کیچ حاضر شود.

علاوه بر این، روزنامه‌نگار باتجربه، ابراهیم جلیس نگوری نیز مقالهٔ خود را ارائه داد. (کیچ: گذشته، حال و آینده، مقدمه، عبدالله بلوچ، صفحات ۱۱ و ۱۲)

دومین دستاورد بزرگ و نقطه عطف محترم عبدالله بلوچ و اداره فرهنگ بلوچستان این بود که در دوران دو سال و نیمه ریاست دکتر عبدالمالک بلوچ بعنوان سروزیر ایالت بلوچستان، با بهره‌گیری از فرصت، یک سمینار بین‌المللی دو روزه در کویته با موضوع جشن صدسالگی میر گل‌خان نصیر برگزار شد. این برنامه در تاریخ ۵ و ۶ دسامبر ۲۰۱۴، با همکاری «آکادمی بلوچی کویته» در هتل سرینا، با تلاش شبانه‌روزی، پشتکار و جان‌فشانی فراوان برگزار گردید.

دعوت و گردآوری اندیشمندان بلوچ از گوشه و کنار جهان به نام میر گل‌خان نصیر در شهر کویته، کاری بس دشوار و نیازمند عزم و اراده فراوان بود، که تنها به همت و پشتکار روح پویای ادارهٔ فرهنگ، محترم عبدالله بلوچ و همکاران وفادار او ممکن شد.

اداره فرهنگ بلوچستان در ادامه این مسیر فرهنگی و علمی، سومین سمینار بین‌المللی دو روزه خود را نیز در سرزمین مهم و مرکزی تُربَت، واقع در وادی کیچ، با عنوان «جشنواره فرهنگی کیچ» و با همکاری دانشگاه تربت در تاریخ ۲۷ و ۲۸ مارس ۲۰۱۶، به‌شکلی بسیار باشکوه و آراسته برگزار کرد.

در این سمینار دو روزه، با عنوان «کیچ: گذشته، حال و آینده»، پژوهشگران از سراسر کشور در این منطقه دورافتاده گرد هم آمدند. در شامگاه پایانی، مجلس موسیقی نیز برگزار شد. در این همایش، محققان بسیاری پیرامون موضوع «کیچ: گذشته، حال و آینده» مقالات علمی خود را ارائه کردند، که عبارت‌اند از:

مقالات ارائه‌شده در سمینار بین‌المللی «کیچ: گذشته، حال و آینده» – مارس ۲۰۱۶، تربت

1. «روابط کیچ و بهمبور» – گل حسن کلمتی
2. «زبان بلوچی در نغمهٔ سَسیِ شاه لطیف» – پروفسور دکتر رحمان‌گل پالاری
3. «موسیقی در فرهنگ بلوچ» – محمد یوسف گچکی
4. «کیچ، مکران و لیاری» – محمد رمضان بلوچ
5. «نام‌آوران جنگاور کیچ» (بلوچی: کیچ ءِ نامی ئیں جنگ گوک پروش) – دکتر غفور شاد
6. «دو قبیلهٔ مشهور کیچ: گوست، هست و بندات» (بلوچی: کیچی دوچ گوست، ھست و باندات) – مهلب نصیر بلوچ
7. «نقش بلوچ‌ها در خلیج فارس از منظر تاریخی (۱۸۶۲–۱۹۰۰)» (Baloch Role in Persian Gulf in Historical Perspective 1862–1900) – حفیظ احمد جمالی
8. «پراکندگی بلوچ‌ها در جهان» (Baloch Diaspora) – یار جان بادینی
9. «چالش‌ها و ظرفیت‌های رشد اقتصادی-اجتماعی در منطقهٔ کیچ» (Socio-economics and Growth Potential and Challenges of District Kech) – پروفسور دکتر سید منظور احمد
10. «نقش ادبی زنان در کیچ» – پروفسور دکتر رمضان بامری
11. «تاریخچهٔ قاچاق و میراث فیزیکی بلوچستان در معرض خطر» (History: Smuggled-out Balochistan’s Physical Heritage at High Risk) – دکتر کلیم‌الله لاشاری
12. «کیچ: نگاهی باستان‌شناختی» (Kech: An Archaeological Perspective) – جمیل احمد بلوچ
13. «فرهنگ بلوچی» – دکتر عبدالصبور بلوچ
14. «پیش‌تاریخ بلوچستان در پرتو یافته‌های نوین» (The Proto-historic of Balochistan in the Light of Recent Findings) – پروفسور دکتر عبدالحمید بلوچ
15. «نگاهی تاریخی به مناطق کهن و کورجو» (Historic Perspective of Kahn and Kourjo) – دکتر گل حسن بلوچ
16. «کیچ: دیدگاهی تاریخی و ژئو-استراتژیک» (Kech: An Historic and Geo-strategic Perspective) – پروفسور دکتر جاوید حیدر
17. «درهٔ کیچ؛ قطب آیندهٔ فعالیت‌های اقتصادی» (Kech Valley: The Future Hub of Economic Activities)

محمد صدیق بلوچ نیز در همین حوزه‌ها مقالات مهمی ارائه داد که به‌همت عبدالله بلوچ و با تلاش های ارزنده ایشان، توسط محمد پناه بلوچ گردآوری شده و از سوی «اداره فرهنگ بلوچستان» به‌صورت کتاب منتشر گردید.

در همین دوران، عبدالله بلوچ برای توسعه و گسترش فرهنگ در بلوچستان، پیشنهادهایی به دولت استانی ارائه داد که بر اساس آن، مراکز بزرگ فرهنگی در کیچ، گوادر و خضدار تأسیس شوند. دولت وقت که خواهان پیشرفت استانی بود، این پیشنهادات را به‌سرعت تصویب کرد، و پس از آن، فعالیت ساخت این مراکز در سه شهر مذکور، علاوه بر کویته، آغاز گردید.

به‌واسطه همین پیشنهادات، در این سه شهر (به جز گوادر) فعالیت‌های فرهنگی به‌صورت متناوب ادامه یافتند. متأسفانه در مرکز فرهنگی گوادر، برخی افراد بانفوذ به‌نام مدرسه بر آن مرکز تسلط یافته‌اند و تاکنون آن را تخلیه نکرده‌اند. در این زمینه نیز، عبدالله بلوچ صدای اعتراض بلند کرده و خواهان آزادسازی این مرکز ارزشمند فرهنگی و میراث ملی بلوچستان شده است. اما متأسفانه، قدرتمندانی که نه فرهنگ می‌شناسند، نه ادب، و نه آثار باستانی، تاکنون مانع تحقق این امر شده‌اند.

این سفیر فرهنگ و شناسای هنر و میراث بلوچ، آقای عبدالله بلوچ، در اواخر سال ۲۰۱۷ میلادی از سمت مدیریت اداره فرهنگ بازنشسته شدند. اما با وجود بازنشستگی، همچنان در جهت حفظ فرهنگ بلوچستان، آثار باستانی، پیشرفت موسیقی بلوچی، و حمایت از هنرمندان و موسیقی دانان، در هر محفل و مجمعی صدای خود را بلند می‌کنند و توصیه‌های مؤثر و مفیدی ارائه می‌دهند.

خداوند متعال به چنین شخصیت‌هایی عمر طولانی و باعزت عطا فرماید!

نوشته: میر بلوچ خان

منبع: ” بلْوچستان کے ثقافتی مْہم جْو۔۔۔۔۔عبداللہ بلوچ“ – روزنامہ آزادی | Daily Azadi, Quetta