مقدمه
حضرت امام خمینی (ره) نه تنها بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران و رهبر یک تحول بزرگ در خاورمیانه بود، بلکه اندیشه‌های ایشان تأثیری عمیق بر جوامع مسلمان در سراسر جهان از جمله در جنوب شرق آسیا، به‌ویژه اندونزی، برجای گذاشت. اندیشه‌های سیاسی، فقهی، اخلاقی و اجتماعی امام خمینی، با تأکید بر استقلال، عدالت، نفی استکبار، وحدت اسلامی و نقش‌آفرینی مردم، الهام‌بخش بسیاری از فعالان اسلامی در اندونزی شد. این مقاله می‌کوشد تا ابعاد مختلف این بازتاب را با نگاهی تاریخی، اجتماعی و فرهنگی بررسی نماید.
زمینه‌های تاریخی و فرهنگی پذیرش اندیشه امام خمینی در اندونزی
اندونزی به عنوان بزرگ‌ترین کشور اسلامی جهان با جمعیتی بیش از 280میلیون نفر، تاریخی غنی از مبارزات ضداستعماری، تلاش برای استقلال، و کنش‌های اجتماعی مبتنی بر ارزش‌های دینی دارد. این کشور که از اواخر قرن نوزدهم شاهد شکل‌گیری جنبشهای اسلامی، ملی‌گرایانه و ضداستعماری بود، از همان ابتدا پذیرای گفتمان‌هایی بود که با هویت دینی، عزت ملی، و عدالت اجتماعی پیوند داشتند. در چنین بستری، اندیشه‌های انقلابی امام خمینی (ره) پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، زمینه مساعدی برای نفوذ و پذیرش در جامعه اندونزیایی یافت. با به ثمر نشستن انقلاب اسلامی ایران و سقوط حکومت وابسته شاه، نگاه بسیاری از نخبگان دینی و روشنفکران اندونزی به تحولی بنیادین در دنیای اسلام جلب شد. برای آنان، امام خمینی شخصیتی نبود که صرفاً در چارچوب جغرافیای ایران تعریف شود، بلکه به عنوان رهبری جهانی مطرح شد که توانست در برابر دو قطب قدرت جهان ایستادگی کند و یک نظام سیاسی مستقل مبتنی بر اسلام پدید آورد. شعار راهبردی امام خمینی یعنی «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» پژواکی وسیع در میان فعالان فکری و فرهنگی اندونزی داشت؛ چرا که این شعار، بازتابی از آرمان استقلال، عدالت، و هویت‌یابی بود که مردم اندونزی قرن‌ها برای آن مبارزه کرده بودند.
افزون بر این، پیوند فرهنگی و دینی میان جوامع مسلمان ایران و اندونزی، بستر مناسبی برای انتقال پیام امام فراهم کرد. مردم اندونزی که همواره با تسامح دینی، اخلاص در ایمان شناخته می‌شوند، با مبانی اخلاقی و عرفانی اندیشه امام احساس نزدیکی می‌کردند. شخصیت امام، که تلفیقی از زهد، ساده‌زیستی، اراده انقلابی و بینش فقهی عمیق بود، به‌ویژه برای علمای سنتی و جوانان دانشگاهی جذابیت فراوان داشت. در دهه‌های پس از انقلاب، به‌ویژه از دهه ۱۹۸۰ به بعد، ترجمه آثار امام خمینی به زبان اندونزیایی، برگزاری نشست‌ها و سمینارهای دانشگاهی درباره اندیشه انقلاب اسلامی، و نیز گسترش روابط فرهنگی میان نهادهای ایرانی و اندونزیایی، سبب شد تا شناخت جامعه اندونزی نسبت به مبانی فکری امام عمیق‌تر گردد. دانشگاه‌ها، مدارس اسلامی (مدارس pesantren)، و گروه‌های اجتماعی اسلامی همچون "محمّدیّه"، "نهضت‌العلما" و دیگر سازمان‌های دینی در این کشور، فضای گفتگو و تحلیل اندیشه امام را فراهم کردند. ازسوی دیگر در دوران معاصر، با افزایش آگاهی سیاسی جوانان مسلمان اندونزی و رویارویی با چالش‌هایی چون نابرابری اجتماعی، وابستگی سیاسی و مسائل جهانی مانند فلسطین، اندیشه‌های ضد استکباری و امت‌گرایانه امام بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند. امروز نیز در میان بسیاری از اندیشمندان، دانشگاهیان، و فعالان اجتماعی اندونزی، اندیشه امام خمینی به عنوان الگویی برای بازتعریف عدالت اجتماعی، استقلال فرهنگی، و هویت اسلامی در جهان معاصر مطرح است.
نقش رسانه ها و مراکز اسلامی در ترویج اندیشه‌های امام خمینی در اندونزی
اندیشه‌های حضرت امام خمینی (ره) به‌عنوان رهبر بیداری اسلامی و بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، تنها به مرزهای ایران محدود نشد، بلکه در دهه‌های پایانی قرن بیستم، به‌ویژه در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی، پژواکی گسترده درجوامع اسلامی به‌ویژه درجنوب‌شرق آسیا یافت. دراین میان، اندونزی با عنوان پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان جهان، به‌واسطه تاریخ مبارزات ضداستعماری، زمینه‌ای مناسب برای پذیرش این اندیشه‌ها داشت. یکی از مسیرهای اصلی انتقال و ترویج این افکار، رسانه‌های اسلامی و نهادهای دینی و فرهنگی بودند. در این دوره، ترجمه آثارحضرت امام خمینی به زبان اندونزیایی با استقبال قابل‌توجهی در محافل علمی، حوزوی و دانشگاهی مواجه شد. از جمله مهم‌ترین آثار ترجمه‌شده می‌توان به کتاب‌های «ولایت فقیه»، «تحریر الوسیله» و «جهاد اکبر» اشاره کرد که هرکدام به‌نوعی ابعاد نظری حکومت اسلامی، اخلاق مبارزاتی و فقه سیاسی را برای مخاطبان اندونزیایی روشن می‌ساختند. این کتاب‌ها به‌ویژه در حلقه‌های فکری دانشجویان مسلمان، طلاب و اساتید دانشگاهی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و بستری را برای گفت‌وگوهای فکری عمیق فراهم کرد.
در همین راستا، برخی مؤسسات معتبر اسلامی اندونزی همچون Lembaga Hikmah dan Kebijakan Publik وابسته به سازمان محمدیه، و نیز برخی شاخه‌های فکری نهضت العلماء (Nahdlatul Ulama)، برنامه‌هایی جهت بازخوانی و تحلیل اندیشه های امام در زمینه‌هایی چون فقه سیاسی، وحدت اسلامی، و عدالت اجتماعی برگزار کردند. این برنامه ها که شامل نشست‌های فکری، حلقه‌های مطالعاتی و کارگاه‌های آموزشی بودند، با هدف شناخت بیشتر مخاطبان اندونزیایی نسبت به انقلاب اسلامی ایران و مبانی نظری آن برگزار می‌شد. از سوی دیگر، نقش رسانه های اسلامی نیز در این مسیر برجسته بود. نشریات پرمخاطبی همچون Republika، Sabili، Hidayatullah و حتی ویژه‌نامه‌های برخی روزنامه‌های ملی، مقالات متعددی در خصوص شخصیت، افکار، و دستاوردهای امام خمینی منتشر کردند. این رسانه‌ها با نگاهی تحلیلی و گاه ستایش‌آمیز، به بازتاب ابعاد مختلف انقلاب اسلامی ایران و رهبری امام پرداختند. برخی از این نشریات حتی به معرفی زندگی‌نامه امام، اصول فکری او و نقش‌آفرینی ایشان در تحولات جهان اسلام نیز پرداخته‌اند.
تأثیر اندیشه امام خمینی بر جنبش های اسلامی و سیاسی در اندونزی
اندیشه‌های حضرت امام خمینی (ره) به عنوان یکی از برجسته ترین چهره‌های فکری و سیاسی قرن بیستم، تأثیری عمیق بر جریان‌های اسلامی درسراسر جهان برجای گذاشت. اندونزی، به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور اسلامی از نظر جمعیت، نیز از این تأثیر مستثنا نبود. گرچه ساختار سیاسی اندونزی بر مبنای نظام سکولار بنیان نهاده شده و اکثریت مسلمانان این کشور پیرو مذهب شافعی هستند، اما اصول کلیدی تفکر امام، به‌ویژه در حوزه‌هایی همچون «نقش دین در حکومت»، «مسئولیت پذیری علما»، «مبارزه با استکبار» و «وحدت امت اسلامی»، مورد توجه بسیاری از فعالان، اندیشمندان و جنبش های اسلامی قرار گرفت.
یکی از نمونه‌های برجسته تأثیرپذیری از اندیشه‌های امام خمینی، حزب عدالت و رفاه (Partai Keadilan Sejahtera یا PKS) است. این حزب، که ریشه در جنبشهای دانشجویی اسلامی دهه ۱۹۹۰ دارد، در بنیان‌گذاری و مواضع سیاسی خود به‌طور خاص بر اصولی چون عدالت اجتماعی، نقش اخلاق در سیاست و مسئولیت دینی نخبگان تأکید دارد. برخی از ایدئولوگ های اولیه این حزب، با مطالعه انقلاب اسلامی ایران و آثار امام خمینی، الهام گرفتند تا مدل های اسلامی حکمرانی و کنشگری اجتماعی را دربستر اندونزیایی پی‌ریزی کنند.
در دانشگاه‌ها نیز جمعیت‌های اسلامی دانشجویی چون HMI (Himpunan Mahasiswa Islam) و KAMMI (Kesatuan Aksi Mahasiswa Muslim Indonesia) نقش فعالی در بازتاب و تحلیل اندیشه‌های امام داشته‌اند. این گروه‌ها در قالب نشست های گفتمانی، مطالعه آثار امام، و گفت‌وگوهای نظری درباره نسبت دین و سیاست، فضای مناسبی برای گسترش تفکر انقلابی و دینی فراهم آوردند. برخی از این دانشجویان درآینده به فعالان سیاسی، مدیران مؤسسات دینی، یا نمایندگان پارلمان تبدیل شدند که در سیاست‌گذاری‌ها و موضع‌گیری های خود به مضامین عدالت‌خواهی و مبارزه با فساد تأکید داشتند؛ مضامینی که در اندیشه امام به‌روشنی قابل مشاهده است. در سطح جامعه نیز شخصیت‌هایی چون حبیب رزاق سیهابو (از چهره‌های کاریزماتیک اسلامی)، محمد ناصر (وزیر پیشین و فعال فکری)، عبدالله جیمناس (استاد دانشگاه و اندیشمند برجسته) و یوسف کالا (معاون پیشین رئیس‌جمهور اندونزی) بارها در سخنرانی ها و مقالات خود به جایگاه فکری امام خمینی و تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر بیداری امت اسلامی اشاره کرده‌اند. یوسف کالا در یکی از گفتگوهای خود تأکید کرده بود که انقلاب ایران «الهامی بود برای اینکه مسلمانان خودباوری و شجاعت در برابر قدرت‌های جهانی را باز یابند».
همچنین در دهه ۲۰۰۰ به بعد، با افزایش دسترسی به منابع رسانه‌ای و دیجیتال، گروه‌های مختلف اسلامی در اندونزی از طریق مستندها، ترجمه آثار امام و شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی، با ابعاد فکری انقلاب اسلامی و نقش امام بیشتر آشنا شدند. برخی از مؤسسات دینی همچون Majelis Ulama Indonesia (MUI) نیز هرچند با نگاه مستقل و بر پایه فقه شافعی، اما در تحلیل مسائل جهان اسلام و وحدت اسلامی از تأکیدات فکری امام بهره برده‌اند. درسال‌های اخیر گفتمان مقاومت در برابر سلطه جویی قدرت های جهانی، که یکی از ستون های اصلی اندیشه امام خمینی است، درمیان جوانان و فعالان اجتماعی اندونزی نیز بازتاب یافته است. این گفتمان درکنار مفاهیم چون عزت، استقلال، و کرامت امت اسلامی، در فعالیت‌های فرهنگی، کمپین‌های آگاهی‌بخش و حتی محافل سیاسی مشاهده می شود.
در مجموع، اگرچه ساختارهای فقهی و سیاسی اندونزی با ایران متفاوت است، اما اندیشه‌های امام خمینی، به‌ویژه در زمینه‌ی احیای هویت اسلامی، مسؤولیت اجتماعی علما، عدالت‌خواهی و مبارزه با استکبار، در شکل‌گیری و تحول گفتمان‌های اسلامی و سیاسی در اندونزی تأثیری قابل‌توجه داشته‌اند. این تأثیر نه‌فقط در سطح نظری، بلکه در عرصه‌های اجتماعی، دانشگاهی و حتی پارلمانی به‌طور ملموسی قابل مشاهده است.
امام خمینی و الگوی دیپلماسی فرهنگی ایران در اندونزی
پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، نقطه عطفی در تاریخ معاصر جهان اسلام بود که با هدایت اندیشه‌های امام خمینی (ره)، نه تنها ساختار سیاسی ایران را دگرگون ساخت، بلکه الگویی نوین از کنشگری فرهنگی و دیپلماسی نرم را در عرصه بین‌المللی به‌ویژه در جهان اسلام ارائه داد. امام خمینی با تأکید بر بازگشت به هویت اسلامی، خودباوری ملل مسلمان، و مقابله با سلطه‌جویی فرهنگی قدرت‌های استکباری، مسیر تازه‌ای را برای دیپلماسی فرهنگی گشود که در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، جایگاه ویژه‌ای یافت. کشور اندونزی به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور مسلمان با تنوع فرهنگی و سابقه‌ی طولانی در مبارزه با استعمار، یکی از نخستین و مهم‌ترین میادین تحقق این الگوی فرهنگی بود. در چارچوب این سیاست، جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد تا با استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی، علمی و دینی خود، پل‌هایی از گفت‌وگو و همکاری با نخبگان، دانشگاه‌ها، مؤسسات اسلامی و اقشار مردم اندونزی برقرارکند. برگزاری سمینارهای علمی، نشست‌های دینی، برنامه‌های گفت‌وگو میان ادیان و تمدن‌ها، همایش‌های فکری با حضور اندیشمندان دو کشور و تولید و توزیع آثار مکتوب، بخشی از این تلاش‌ها به شمار می‌آید.
یکی از اقدامات مؤثر در این راستا، تأسیس و حمایت از اتاق‌های ایران (Iran Corners) در دانشگاه‌های معتبر اندونزی بود. دردانشگاه شریف هدایت‌الله جاکارتا، که یکی از مراکز برجسته مطالعات اسلامی و روابط بین‌الملل در پایتخت اندونزی است، اتاق ایران با هدف معرفی فرهنگ، تمدن، زبان فارسی و همچنین اندیشه‌های امام خمینی راه‌اندازی شد. در این مرکز نشست های متعددی در خصوص دیپلماسی فرهنگی، بیداری اسلامی، جایگاه زن در اسلام، و نقش ایران در تحولات منطقهای برگزار شده است. به‌همین‌گونه، دانشگاه رادن فتح در پالمبانگ و دانشگاه اسلامی دولتی الرانیری در آچه نیز به‌عنوان مراکز علمی مهم در مناطق جنوبی و غربی اندونزی، میزبان برنامه‌هایی علمی-فرهنگی با مشارکت ایران بوده‌اند.
اعزام اساتید زبان و ادبیات فارسی، قرآن‌پژوهان، و پژوهشگران ایرانی به اندونزی یکی دیگر از مصادیق عملی این الگوی دیپلماسی فرهنگی است. این اساتید با برگزاری کلاس‌های زبان فارسی، کارگاه‌های ادبی، دوره‌های آموزش ترجمه و تدریس مباحث قرآنی و فلسفی، در جهت تبادل علمی و آشنایی عمیق‌تر نخبگان اندونزیایی با مفاهیم فکری امام خمینی و فرهنگ ایرانی نقش‌آفرینی کرده‌اند.
ترجمه و انتشار آثار اندیشمندان ایرانی، به‌ویژه متون حضرت امام خمینی (ره) همچون ولایت فقیه، جهاد اکبر، تحریر الوسیله و همچنین مجموعه‌ای از بیانات و پیام‌های سیاسی-فرهنگی ایشان، گام مهمی در رساندن پیام انقلاب اسلامی به جامعه اندونزیایی بود. این متون نه‌تنها در کتابخانه‌ها و مراکز مطالعاتی در دسترس قرار گرفتند، بلکه در قالب مقالات تحلیلی و نشست‌های نقد و بررسی، در فضای دانشگاهی اندونزی نیز انعکاس یافتند.
در مجموع، می‌توان گفت الگوی دیپلماسی فرهنگی ایران در اندونزی، برخاسته از نگاه تمدنی و رسالتی است که حضرت امام خمینی در بنیان‌گذاری جمهوری اسلامی ترسیم کرد. این دیپلماسی، نه‌فقط انتقال فرهنگ، بلکه دعوت به گفت‌وگو، شناخت متقابل، و بسترسازی برای اتحاد امت اسلامی را دنبال کرده و همچنان یکی از ابزارهای موفق تعامل میان دو ملت ایران و اندونزی به‌شمار می‌آید.
نقدها و چالش ها در پذیرش اندیشه حضرت امام خمینی در اندونزی
با وجود تأثیرات گسترده و الهام بخش اندیشه های امام خمینی (ره) در میان بخشی از نخبگان، دانشگاهیان، و فعالان دینی در اندونزی، این اندیشه‌ها بدون مخالفت و چالش نیز نبوده‌اند. از همان نخستین سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جریان‌هایی در اندونزی – به‌ویژه محافل سلفی و جریان‌های لیبرال و سکولار – با نوعی تردید و بدبینی به گسترش این گفتمان دینی و سیاسی نگاه کردند.
برخی محافل روشنفکری نیز تلاش جمهوری اسلامی ایران در جهت صدور پیام انقلاب را تهدیدی بالقوه برای هویت چندفرهنگی و سیاست خارجی مستقل اندونزی ارزیابی می‌کردند. در کنار این دغدغه‌های نظری و سیاسی، تبلیغات منفی برخی رسانه‌های غربی و عربی، به‌ویژه در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ نقش مهمی در شکل‌گیری تصویر نادرست از ایران و اندیشه‌های امام خمینی در بخشی از افکار عمومی اندونزی داشت. این تصویر گاه با واژگانی همچون «رادیکالیسم دینی»، «صادرات انقلاب» یا «ایران‌محوری شیعی» همراه بود و باعث شکل‌گیری گفتمان های انتقادی در برخی محافل دانشگاهی یا دینی اندونزی شد.
علاوه برآن بسیاری از نخبگان اندونزیایی پس از آشنایی نزدیک با مبانی فکری امام خمینی – به‌ویژه در حوزه عدالت اجتماعی، مبارزه با استکبار وحدت امت اسلامی و جایگاه مردم در تعیین سرنوشت خویش – دریافتند که این اندیشه‌ها ظرفیت بالایی برای گفتگو، همگرایی و تمدن‌سازی دارند. در نتیجه، اگرچه همچنان برخی مقاومت‌ها و چالش‌ها باقی مانده‌اند، اما مسیر تعاملات فرهنگی و فکری میان اندیشه امام و جامعه اندونزی به‌سوی درک و پذیرش تدریجی پیش رفته است.
نقش حوزه‌های علمیه و نهادهای آموزشی اندونزی در ترویج اندیشه امام خمینی (ره)
یکی از زمینه‌های مؤثر و راهبردی در انتقال و ترویج اندیشه‌های حضرت امام خمینی (ره) در اندونزی، همکاری با حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌های اسلامی و نهادهای آموزشی این کشور بوده است. اندونزی به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور اسلامی جهان، از شبکه‌ای گسترده و فعال از نهادهای آموزش دینی و اسلامی برخوردار است که در آن، ترکیبی از معارف سنتی و مدرن اسلامی ارائه می‌شود. در این میان دانشگاه‌های اسلامی دولتی (UIN) به‌ویژه سه مرکز مهم یعنی دانشگاه اسلامی شریف هدایت‌الله جاکارتا (UIN Syarif Hidayatullah), دانشگاه سونان کلیجاغا یوگیاکارتا (UIN Sunan Kalijaga) و دانشگاه اسلامی الرانیری آچه (UIN Ar-Raniry) نقش برجسته‌ای در بسترسازی برای آشنایی علمی با اندیشه‌های امام ایفا کرده‌اند.
جایگاه اندیشه‌های امام خمینی به‌ویژه در حوزه‌هایی چون فقه سیاسی، مردم‌سالاری دینی، عدالت اجتماعی، فلسفه انقلاب، نقش دین در عرصه عمومی، و مفهوم استکبارستیزی، مورد توجه پژوهشگران و دانشجویان قرار گرفته است. در این راستا، بسیاری از رساله‌ها و پایان‌نامه‌های سطح کارشناسی ارشد و دکتری در این دانشگاه‌ها، به بررسی و تحلیل نظام فکری امام خمینی اختصاص یافته‌اند. برخی از این پژوهش‌ها با رویکرد تطبیقی بین اندیشه‌های امام و دیگر متفکران مسلمان اندونزیایی مانند ناصرالدین الزاوی، نُرخولیش مجدید، و حبیب شلیطه انجام شده‌اند، و از این رهگذر، گفتمان مشترکی بین دو سنت فکری شکل گرفته است.
از سوی دیگر، حضور اساتید ایرانی در قالب اعزام‌های فرهنگی یا شرکت در کنفرانس‌های علمی، زمینه‌ساز تعامل مستقیم و گفتگوهای عمیق‌تری با استادان و دانشجویان اندونزیایی شده است. این ارتباطات علمی نه‌تنها به رفع سوءتفاهم ها و ابهام ها درباره ایران کمک کرده، بلکه زمینه‌ای فراهم ساخته تا نسل جوان دانشگاهی اندونزی با واقعیت‌های فکری، فرهنگی و دینی جمهوری اسلامی ایران از نزدیک آشنا شود.
افزون بر این، برخی از اتاق‌های ایران در دانشگاه‌های یادشده – نظیر Iran Corner در UIN جاکارتا و آچه – به‌عنوان پایگاه‌های گفتگو و شناخت متقابل فرهنگی نقش‌آفرینی می‌کنند. این مراکز با تهیه کتاب‌ها، مقالات، ترجمه آثار امام خمینی (ره) به زبان اندونزیایی، و سازمان‌دهی نشست‌های فکری، بستر مناسبی برای معرفی مستند و علمی اندیشه امام در اختیار نهادهای آموزشی اندونزی قرار داده‌اند.
در مجموع، نهادهای آموزشی و دینی اندونزی با حفظ هویت مستقل خود، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پل‌های فرهنگی میان دو کشور عمل کرده‌اند. آنها به ترویج و تعمیق شناختی متعادل و علمی از اندیشه‌های امام خمینی کمک کرده‌اند؛ شناختی که نه‌تنها در میان طلاب و استادان، بلکه در لایه‌های روشنفکری و رسانه‌ای اندونزی نیز بازتاب یافته است.
جلوه‌های فرهنگی اندیشه امام خمینی (ره) در آثار هنری، ادبی و سینمایی اندونزی
اندیشه‌های امام خمینی (ره) که بر مبنای مفاهیمی چون مقاومت در برابر ظلم، معنویت، عدالت‌خواهی، استقلال فرهنگی، و بازگشت به هویت اسلامی شکل گرفته‌اند، نه تنها در عرصه‌های سیاسی و دینی، بلکه در فضای فرهنگی و هنری اندونزی نیز بازتاب‌های قابل توجهی داشته‌اند. این بازتاب‌ها گاه مستقیم و گاه غیرمستقیم، در قالب آثار ادبی، مستندهای اجتماعی، و تولیدات سینمایی دیده می‌شود که با الهام از انقلاب اسلامی ایران و شخصیت امام خمینی خلق شده‌اند.
در میان نشریات فرهنگی اندونزی، مجله‌ی Gatra به‌عنوان یکی از نشریات معتبر و جریان‌ساز، در سال‌های مختلف مقالات تحلیلی و ویژه‌نامه هایی منتشر کرده که به بررسی ابعاد شخصیتی، فکری و سیاسی حضرت امام پرداخته‌اند. نویسندگان و تحلیل‌گران این نشریه، با نگاهی علمی و بین‌المللی تلاش کرده‌اند امام را نه‌تنها به‌عنوان یک رهبر سیاسی، بلکه به‌مثابه یک متفکر و مصلح بزرگ جهان اسلام معرفی کنند. این نگاه باعث شد که بخشی از نخبگان اندونزیایی از دریچه‌ای جدید به تحولات ایران و انقلاب اسلامی بنگرند.
در عرصه‌ی مستندسازی نیز، برخی از فیلم‌سازان مسلمان اندونزی همچون کارگردانان مستندهای اسلامی شبکه‌های تلویزیونی خصوصی یا نهادهای فرهنگی مانند MUI TV یا PeaceTV Indonesia، به تولید آثار کوتاه و بلند درباره موضوعات مربوط به انقلاب اسلامی، فلسطین، مفهوم امت واحده، و مبارزه با استکبار جهانی پرداخته‌اند. در برخی از این آثار، نام و پیام‌های امام خمینی به‌عنوان الهام‌بخش حرکت‌های بیداری اسلامی مورد اشاره قرار گرفته و گفتمان انقلاب اسلامی ایران به‌عنوان الگویی برای امت اسلامی معرفی شده است. اما یکی از جلوه‌های مهم و تأثیرگذار اندیشه امام در اندونزی، در قالب سینما و نمایش فیلم‌های ایرانی با مضامین مقاومت، معنویت، عدالت و ایثار بروز یافته است.
از سوی دیگر، در برنامه‌هایی نظیر "Iranian Film Week" و نشست‌های نقد و بررسی فیلم که با مشارکت دانشگاه‌ها، نهادهای فرهنگی، و اتاق‌های ایران برگزار شده‌اند، فضایی برای تعامل فرهنگی و گفت‌وگوی نسل‌های جدید اندونزیایی با فرهنگ مقاومت و اندیشه امام فراهم آمده است. این برنامه‌ها موجب شده‌اند که تصویر ایران و انقلاب اسلامی، از یک تصویر سیاسی خشک و رسانه‌ای، به واقعیتی فرهنگی، معنوی و انسانی تبدیل شود. درادبیات معاصر اندونزی نیز اشاراتی به روح انقلاب اسلامی و مبارزات ضد استکباری امام دیده می‌شود. برخی شاعران و نویسندگان مسلمان در قالب اشعار مذهبی، رمان های ایدئولوژیک و مقالات فرهنگی، تلاش کرده‌اند تا پیام جهانی امام خمینی را دربستر زبان و سبک نوشتاری خود بازتاب دهند. برخی از آثار داستانی نیز با الهام از وقایع انقلاب ایران، مفاهیم مبارزه برای عدالت و رهایی را به تصویر کشیده‌اند.
به طور کلی، اگرچه جلوه‌های هنری و ادبی اندیشه امام در اندونزی هنوز جای گسترش و تعمیق بیشتری دارد، اما آنچه تاکنون حاصل شده، نمایانگر ظرفیت بالای هنر و فرهنگ برای انتقال مفاهیم عمیق و انسانی انقلاب اسلامی ایران در قالبی جهانی و قابل فهم برای ملت‌هاست. در این میان استمرار همکاری های فرهنگی، برگزاری جشنواره های موضوعی، حمایت از ترجمه آثار هنری ایرانی، و تعامل با هنرمندان مستقل اندونزیایی می‌تواند افق‌های جدیدی در این مسیر بگشاید.
تأثیر اندیشه امام خمینی (ره) بر گفتمان وحدت اسلامی در اندونزی
اندیشه‌ی وحدت اسلامی، یکی از ارکان بنیادین درتفکر امام خمینی (ره) به شمار می رود؛ اندیشه‌ای که از آغاز انقلاب اسلامی تاکنون، همواره به‌عنوان راهبردی تمدنی و نه صرفاً شعاری، در دستورکار جمهوری اسلامی ایران قرارداشته است. این اندیشه،با درنظر گرفتن تنوع مذهبی دردنیای اسلام، دعوتی به بازگشت به مشترکات، پرهیز از تفرقه‌های مذهبی و تمرکز بر دشمنان مشترک امت اسلامی است. در این میان، کشور اندونزی با ساختار مذهبی متکثر و سابقه همزیستی میان شیعه و سنی، بستری مناسب برای بازتاب و تحقق این گفتمان وحدت‌آفرین به‌شمار می‌رود. اندونزی به عنوان بزرگ‌ترین کشور مسلمان جهان، با جمعیتی بالغ بر ۲۷۰ میلیون نفر، جامعه‌ای متنوع از مذاهب، فرقه ها و جریان‌های فکری اسلامی را در خود جای داده است. در کنار اکثریت اهل سنت، اقلیت‌های شیعه، صوفیه و حتی گروه‌های فکری نوگرای اسلامی نیز حضور فعالی دارند. این ساختار متنوع، از یک‌سو فرصتی برای گفت‌وگوی بین‌مذهبی فراهم کرده، و از سوی دیگر، گاه زمینه‌ساز سوءتفاهم‌ها و حساسیت‌هایی بوده است. در چنین فضایی، اندیشه‌های امام خمینی در خصوص ضرورت وحدت امت اسلامی و اولویت دادن به مصالح کلی جهان اسلام، با استقبال بسیاری از نخبگان دینی و فرهنگی اندونزی روبه‌رو شده است.
سخنان و پیام‌های امام درباره وحدت اسلامی، از جمله تأکید بر مشترکات عقیدتی مسلمانان، خطرات تفرقه مذهبی، و لزوم مقابله با استکبار جهانی به‌عنوان دشمن مشترک امت اسلام، در محافل علمی، همایش‌ها و حتی اسناد رسمی برخی نهادهای دینی اندونزی، به‌ویژه شورای علمای اندونزی (Majelis Ulama Indonesia - MUI) مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از کنفرانس‌های وحدت، گفت‌وگوهای دینی، و سمینارهای بین‌المللی که در جاکارتا، یوگیاکارتا، باندونگ و آچه برگزار شده‌اند، با استناد به اندیشه‌های امام خمینی، ضرورت حفظ همبستگی مسلمانان را یادآور شده‌اند. ازجمله این نمونه‌ها، هفته وحدت اسلامی است که هر ساله با مشارکت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و همکاری نهادهای دینی و دانشگاهی اندونزی برگزار می‌شود. در این برنامه‌ها، سخنرانان اندونزیایی و ایرانی بر جایگاه محوری وحدت در اندیشه امام خمینی تأکید می‌کنند و آن را الگویی عملی برای سایر کشورهای اسلامی می‌دانند. حضور روحانیون سنی و شیعه در این محافل، و برگزاری جلسات گفت‌وگو و پرسش و پاسخ میان آنها، زمینه‌ای برای تقویت همدلی و درک متقابل فراهم کرده است.
نقش دانشجویان و نخبگان اندونزیایی تحصیل‌کرده در ایران در گسترش اندیشه امام خمینی (ره)
یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین کانال‌های انتقال و گسترش اندیشه های حضرت امام خمینی (ره) در جامعه اندونزی، حضور دانشجویان و نخبگان اندونزیایی در مراکز علمی و دانشگاهی جمهوری اسلامی ایران است. این دانشجویان که اغلب با علاقه‌مندی شخصی و در راستای جست‌وجوی عمیق‌تر مفاهیم اسلامی به ایران سفر کرده‌اند، پس از سال‌ها تحصیل، زندگی و تعامل علمی و فرهنگی در فضای آکادمیک ایران، با دستاوردی فراتر از مدرک دانشگاهی به کشور خود بازمی‌گردند: آشنایی نزدیک با مبانی فکری انقلاب اسلامی، شناخت نظام معرفتی امام خمینی، و تجربه زیسته از جامعه‌ای مبتنی بر حاکمیت دینی و عقلانیت اسلامی.
دانشگاه‌هایی همچون جامعةالمصطفی العالمیة، دانشگاه تهران و دانشگاه فردوسی مشهد ازجمله مراکزی هستند که میزبان تعداد قابل توجهی از دانشجویان اندونزیایی بوده‌اند. این دانشجویان در رشته‌هایی مانند فقه و اصول، فلسفه اسلامی، علوم سیاسی، روابط بین‌الملل، مطالعات فرهنگی و ارتباطات اسلامی تحصیل کرده‌اند و درکنار آموزش‌های رسمی، با ادبیات امام خمینی، آرای شهید مطهری، علامه طباطبایی و دیگر متفکران انقلاب آشنا شده‌اند. بازگشت این نخبگان به اندونزی درعمل به منزله شکل‌گیری شبکه‌ای از مروجان فکری و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران دراین کشور بوده است. بسیاری از آن ها پس از بازگشت، دردانشگاه‌های اسلامی دولتی و خصوصی به تدریس و تحقیق مشغول شده‌اند. برخی دیگر در رسانه‌های دینی، مراکز پژوهشی، یا نهادهای مردم‌نهاد (NGO) فعالیت کرده و اندیشه‌های امام را از طریق مقالات، سخنرانی‌ها، و کتاب‌هایی که به زبان اندونزیایی نگاشته‌اند، به جامعه خود منتقل کرده‌اند. از نمونه های بارز این تأثیرگذاری می‌توان به انتشار کتاب ها و مقالات علمی درباره مفاهیمی چون ولایت فقیه، مردم‌سالاری دینی، امت واحده اسلامی، تمدن نوین اسلامی و مفهوم استکبارستیزی اشاره کرد. این آثار که برخی از آنها در مجلات دانشگاهی و رسانه‌های معتبر اندونزی منتشر شده‌اند، نقش مهمی در آشنا کردن نخبگان فکری اندونزی با منظومه فکری امام ایفا کرده‌اند.
افزون براین، برخی از این دانش‌آموختگان ایرانی در اندونزی، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم با رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران همکاری دارند و در اجرای برنامه‌هایی نظیر نشست‌های علمی، دوره‌های آموزشی اندیشه سیاسی اسلام، یا برگزاری هفته‌های فرهنگی ایران مشارکت می‌کنند. آنها همچنین به‌عنوان مترجمان آثار امام خمینی و متون اندیشه اسلامی به زبان اندونزیایی، نقش پل ارتباطی زبانی میان دو فرهنگ را ایفا می‌کنند. نکته مهم آن است که این نخبگان نه به‌عنوان مبلغ صرف، بلکه به‌عنوان روشنفکران متعهد، فعالان بینافرهنگی و کنشگران علمی درجامعه اندونزی شناخته می‌شوند؛ افرادی که با بهره‌گیری از تجارب تحصیلی در ایران و درک بومی از شرایط اجتماعی کشور خود، زمینه تعامل و تفاهم میان دو ملت را فراهم می‌سازند.
درمجموع، نقش دانشجویان اندونزیایی تحصیل‌کرده درایران را می‌توان به‌عنوان یکی ازپایه‌های پایدار دیپلماسی علمی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران درمنطقه جنوب‌شرق آسیا ارزیابی کرد. سرمایه‌گذاری فکری بر این نسل، به معنای کاشت بذر گفت‌وگو، همدلی، و تفکر اسلامی وحدت‌بخش در قلب جهان اسلام است.
نتیجه‌گیری
بازتاب اندیشه‌های حضرت امام خمینی (ره) در اندونزی، تنها محدود به مرزهای سیاسی یا ایدئولوژیک نبوده، بلکه با گذشت بیش از چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به عرصه های گسترده‌تری چون فرهنگ، دانشگاه، هنر، رسانه، گفت‌وگوهای بین‌مذهبی، و دیپلماسی مردمی نیز راه یافته است. اندیشه امام، که بر پایه اصولی همچون استقلال، کرامت انسان، عدالت اجتماعی، مبارزه با ظلم و استکبار، و وحدت امت اسلامی بنا شده، در بستر متنوع و چندفرهنگی جامعه اندونزی، با نگاهی تأمل‌برانگیز و درعین حال بومی، مورد توجه قرار گرفته است. درجامعه‌ای مانند اندونزی، که با تنوع قومی، دینی و مذهبی خود شناخته می‌شود، پیام‌های وحدت‌آفرین امام درخصوص پرهیز از تفرقه مذهبی، احترام متقابل میان مذاهب، و تمرکز بر اشتراکات اسلامی، جایگاه ویژه‌ای در گفتمان نخبگان، دانشگاهیان، فعالان فرهنگی و حتی برخی نهادهای دینی مانند شورای علمای اندونزی (MUI) یافته است. این توجه نه از سر تقلید سیاسی یا وابستگی، بلکه در نتیجه احترام عمیق به شخصیت علمی و معنوی امام و دریافت تأثیرگذاری اندیشه‌های ایشان در ساحت تمدن‌سازی اسلامی است.
در این مسیر، نهادهایی مانند رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و مرکز اسلامی ای سی سی دانشگاه‌های میزبان برنامه‌های علمی و فرهنگی، فیلم‌سازان، نویسندگان، دانش‌آموختگان ایرانی و اتاق‌های فرهنگی ایران در اندونزی، هر یک بخشی از این تعامل را شکل داده‌اند و موجب شده‌اند که اندیشه‌های امام خمینی در عرصه‌هایی چون ادبیات مقاومت، مطالعات اسلامی، هنر متعهد، آموزش عالی، و کنش فکری حضور معناداری داشته باشد. این بازتاب در واقع به نوعی بازخوانی و بومی‌سازی اندیشه‌های امام در چارچوب فرهنگی و دینی اندونزی است؛ فرآیندی که طی آن، مفاهیم انقلاب اسلامی چون استقلال،معنویت‌گرایی، مردم‌سالاری دینی و تمدن نوین اسلامی، با زمینه‌های بومی و نیازهای فکری جامعه اندونزیایی پیوند می‌خورد و به الگویی الهام‌بخش برای جوانان، پژوهشگران و کنشگران اجتماعی تبدیل می‌شود. اکنون در پرتو تجربیات گذشته و ظرفیت‌های موجود، می‌توان با اطمینان گفت که میراث فکری و فرهنگی حضرت امام خمینی (ره) در اندونزی نه تنها همچنان زنده و فعال است، بلکه با تداوم گفت‌وگوهای علمی، توسعه ترجمه آثار، گسترش برنامه‌های فرهنگی مشترک و ارتباط نزدیک تر میان نهادهای علمی و دینی دو کشور، می‌تواند بیش از پیش نقش‌آفرین و اثرگذار باشد. این میراث، پلی میان دو ملت است که نه بر پایه سیاست، بلکه بر اساس فهم متقابل، احترام فرهنگی و ایمان به ارزش‌های انسانی و اسلامی بنا شده و این همان چیزی است که می‌تواند پایه‌گذار مشارکت‌های راهبردی آینده میان ایران و اندونزی باشد.
منابع:
Republika.co.id – Artikel: "Imam Khomeini dan Revolusi Islam Iran", 2020
Hidayatullah.com – "Warisan Pemikiran Khomeini di Dunia Islam", 2021
Sabili Magazine – Edisi Khusus "Tokoh-Tokoh Revolusi Islam", 2005
Laporan Seminar UIN Syarif Hidayatullah Jakarta "Pengaruh Pemikiran Revolusioner Imam Khomeini di Asia Tenggara", 2022
Buku: "Imam Khomeini dan Transformasi Politik Islam", Terbitan Yayasan Hikmah, Jakarta, 2019
Business International of Journal The .”Corporations Multinational of Subsidiaries by 372 :(3)19 ,Studies ,indonesia conetemporrzry in thizers sympat shia of identty The 2008 .Hilman ,Latief
Islam journal ,December ,Indonesia ,Yogyakarta of University Muhammadiyah ,jakarta .Indonesia in of Press Free ,York New ,Innovations of Diffusion 1983. M Everett ,Rogers
9780029266502. ISBN .Glencoe And Capital are important How 1986.G ,P ,Dwyer & S ,L ,Baier &R ,Tamura - 44, ,Vol ,oxford ,Inquiry Economic? growth economic For Productivity Factor tatal 23-27.p,10,iss ,Leiden Universitris , Indonesia in Shiis the of Struggle The2013(.z,Zolkifli
.library://https .University National Australian PressThe E ANU by Published /20.500.12657/33517handle/org.oape
فوزی، یحیی و سید عباس هاشمی. )1394( جنبشهای اسالم گرای معاصر: بررسی منطقهای، تهران
زین، محمد طالب. ۱۴۳۷ ق الشیعه االمامیه فی اندونسیه و مجاهدت اهل سنت، عربستان سعودی، ریاض: مرکز نشر جامعه المدینه.
آرنولد، سیرتوماس. 1390 تاریخ گسترش اسالم، ترجمه ابوالفضل عزتی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. –
اسپوزیتو، جان. 1388 انقالب ایران و بازتاب جهانی آن، ترجمه محسن مدیرشانهچی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران، انتشارات باز.
جردن، تری و راونتری لستر. 1380 مقدمهای بر جغرافیای فرهنگی، ترجمه سیمین توالیی و محمد سلیمانی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، چاپ اول.
نظر شما