کنگره رهبران ادیان جهانی و سنتی یکی از بزرگترین و منحصربه‌فردترین ابتکاراتی است که از زمان استقلال قزاقستان، این کشور را به قطب گفت‌وگوی بین‌ادیان در جهان تبدیل کرده است. اولین مجمع در سال ۲۰۰۳ برگزار شد و هیئت‌هایی از ۱۳ کشور، در مجموع ۱۷ کشور، را گرد هم آورد. با وجود ماهیت نسبتاً نوپای آن زمان، این رویداد در تاریخ بشریت نقطه‌عطفی شد: برای نخستین بار نمایندگان ادیان مختلف، رهبران معنوی و چهره‌های عمومی دور یک میز واحد جمع شدند تا بستری باز و مسالمت‌آمیز برای گفت‌وگو و درک متقابل ایجاد کنند.

تاریخچه کنگره، از یک ایده تا نهادی با اهمیت بین‌المللی

کنگره رهبران ادیان جهانی و سنتی از زمان تأسیس خود، به شکل‌دهی تاریخ خویش، تکامل و تقویت جایگاه بین‌المللی خود ادامه داده است. هر مجمع، افق‌های جدیدی را گشود و انگیزه‌ای برای تلاش‌های مهم جهانی فراهم کرد.

دستاوردهای پیشین

هر دوره از این کنگره با نوآوری‌های چشمگیر و گام‌های تازه‌ای در مسیر ارتقای تفاهم و همکاری همراه بوده است.

• کنگره دوم: تأسیس مرکز بین‌المللی فرهنگ‌ها و ادیان و تصویب سند مهم «اصول گفت‌وگوی بین‌ادیان» که چهارچوبی برای تعاملات آتی فراهم آورد.
• کنگره سوم: تشکیل شورای رهبران مذهبی، نهادی برای مشورت و هم‌اندیشی مستمر.
• کنگره چهارم: معرفی پلتفرم اینترنتی G-Global با هدف ترویج ارزش‌های مدارا و اعتماد متقابل در فضای مجازی.
• کنگره پنجم: بنیان‌گذاری جوایز و مدال‌های افتخاری بین‌المللی، به منظور قدردانی از تلاش‌های برجسته در راستای صلح بین‌ادیان.
• کنگره ششم: ایجاد پایه‌های مرکز گفت‌وگوی بین‌ادیان، که بستری دائمی برای تعاملات تخصصی فراهم می‌آورد.
• کنگره هفتم (۲۰۲۲): تصویب «مفهوم توسعه ۲۰۲۳-۲۰۳۳» و تأسیس انجمن رهبران مذهبی جوان که به آینده‌نگری و مشارکت نسل‌های جدید در گفت‌وگوهای دینی توجه دارد.»

قزاقستان پیشگام صلح و هماهنگی جهانی

از همان آغاز ، قزاقستان به روشنی و بدون ابهام، پیام خود را به جهانیان برای صلح، هماهنگی و درک متقابل اعلام کرد. این ابتکار با گذشت زمان به یک سنت دیرینه تبدیل شده و امروز نمایانگر یک مجمع بین‌المللی معتبر با سابقه ۲۲ ساله است. در حالی که تعداد شرکت‌کنندگان در ابتدا نسبتاً محدود بود، لیکن امروز این کنگره بیش از ۱۰۰ نماینده از ۶۰ کشور را گرد هم آورده است. این رشد چشمگیر، گواه روشنی است که قزاقستان به یک شریک شناخته‌شده و محترم در توسعه گفت‌وگوی بین‌ادیان و دیپلماسی صلح تبدیل شده است.

تصمیم‌سازی در مجمع جهانی

این کنگره نه تنها به‌عنوان مکانی برای تبادل نظر، بلکه به‌عنوان یک مجمع بین‌المللی که در آن تصمیمات مشخص و مهمی اتخاذ شد متمایز بود. مباحث مطرح‌شده طیف گسترده‌ای از موضوعات را پوشش داد. از تقویت تفاهم بین‌ادیان و جلوگیری از افراط‌گرایی و رادیکالیسم مذهبی گرفته تا ایجاد پل‌های ارتباطی بین فرهنگ‌ها و ترویج صلح و ثبات جهانی. اعلامیه‌ها و درخواست‌های تصویب‌شده در کنگره نه تنها در قزاقستان منتشر شدند، بلکه رسماً به‌عنوان اسناد مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز ارائه شدند. این خود گواه روشنی بود که تصمیمات این مجمع در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شد و تأثیرگذاری جهانی داشت.

شناخت بین‌المللی و کمک قزاقستان به ثبات جهانی

به گفته مولن آشیمبایف، رئیس مجلس سنای پارلمان جمهوری قزاقستان و رئیس دبیرخانه کنگره رهبران ادیان جهانی و سنتی، این ابتکار قزاقستان یکی از مؤثرترین ابزارها برای تقویت امنیت و ثبات جهانی در عصر حاضر است.

مولن آشیمبایف خاطرنشان کرد: این کنگره ارزش خود را به‌عنوان یک بستر بین‌المللی مؤثر کاملاً اثبات کرده است. قزاقستان بیش از ۲۰ سال است که به‌طور مداوم این ابتکار را ترویج می‌کند. قاسم جومارت توکایف، رئیس دولت، نقش ویژه‌ای در تأسیس و توسعه این مجمع ایفا کرد. امروز می‌توانیم با اطمینان بگوییم که این کنگره به یک مجمع بین‌المللی معتبر و شناخته‌شده تبدیل شده است که رهبران معنوی برجسته جهان را گرد هم می‌آورد و جایگاه قزاقستان را در دیپلماسی جهانی صلح تثبیت می‌کند.

حضور رهبران برجسته جهانی (سابق):

هفتمین کنگره که در سال ۲۰۲۲ برگزار شد، به دلیل محتوای غنی و مشارکت رهبران مذهبی تراز اول جهان  تاریخ‌ساز شد. پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک‌های جهان و شیخ محمد احمد الطیب، امام اعظم الازهر شریف، در آن شرکت کردند که نشان‌دهنده ابعاد بین‌المللی و فراگیر این مجمع بود.

رئیس‌جمهور قزاقستان، به رسم احترام و فرهنگ دیرینه کشورش یک دومبرای نفیس (ساز سنتی قزاق) به پاپ هدیه داد که نمادی از گفت‌وگوی فرهنگی و صلح‌آمیز بین ملت‌ها بود.

پاپ فرانسیس نقش مهمی در ترویج برابری و حمایت از حقوق گروه‌های اجتماعی آسیب‌پذیر ایفا کرده است. او در آن کنگره، تأکید ویژه‌ای بر تقویت درک متقابل بین جهان اسلام و مسیحیت داشت. پاپ در طول سفر خود به قزاقستان، این کشور را بستری برای گفت‌وگو و ملاقات ستود و به گشودگی و احترام متقابل مردم قزاقستان اشاره کرد که نشان‌دهنده محیط مساعد این کشور برای دیپلماسی مذهبی بود.

شیخ محمد احمد الطیب یکی از معتبرترین چهره‌های جهان اسلام نیز در سخنرانی خود تأکید کرد که در دوران مدرن، گفت‌وگو و درک متقابل بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد و راه برون‌رفت از چالش‌های جهانی است.

موضوع اصلی کنگره هشتم

موضوع اصلی هشتمین کنگره رهبران ادیان جهانی و سنتی، در جلسه عمومی با عنوان تأمل‌برانگیز «گفت‌وگوی ادیان: هم‌افزایی در مسیر آینده» بررسی شد. این موضوع منعکس‌کننده تمایل عمیق برای اتحاد ارزش‌های معنوی سنتی با چالش‌های مدرن و یافتن زمینه مشترک بین حقایق ابدی و واقعیت‌های متحول دنیای امروز بود.

محورهای مهم شامل

نقش حیاتی دین در تقویت صلح جهانی و ثبات اجتماعی: تأکید بر ظرفیت ادیان برای انسجام اجتماعی.

مقابله مؤثر با افراط‌گرایی و رادیکالیسم مذهبی: بررسی ریشه‌ها و ارائه راهکارهای پیشگیرانه.

تقویت مدارای دینی و همزیستی فرهنگی: چگونگی ترویج احترام متقابل در جوامع چندفرهنگی.

بررسی تأثیر فناوری‌های نوین به‌ویژه هوش مصنوعی و فضای دیجیتال بر دین و معنویت: نگاهی به فرصت‌ها و چالش‌های دنیای دیجیتال.

حفاظت از اماکن مذهبی و میراث معنوی در برابر تهدیدات جهانی: اهمیت پاسداری از گنجینه‌های بشری.

پیوند میان دانش علمی و دیپلماسی مذهبی: از جمله در موضوعاتی چون تغییرات اقلیمی، اخلاق زیستی و اخلاق دیجیتال به منظور یافتن راه‌حل‌های مشترک برای مسائل جهانی.

اخلاق دیجیتال و آینده دین

گنجاندن اخلاق دیجیتال و حفاظت از حساسیت‌های مذهبی آنلاین در دستور کار کنگره، نشان می‌دهد که سازمان‌های مذهبی به‌طور فعال به چالش‌ها و فرصت‌های عصر دیجیتال پاسخ می‌دهند. این مباحث که قبلاً عمدتاً در زمینه‌های سکولار و فناوری مورد توجه قرار می‌گرفتند، اکنون به‌طور جدی در عرصه معنوی نیز طنین‌انداز شده اند.

این تغییر پارادایم به‌ویژه در طول همه‌گیری کووید-۱۹ زمانی که زندگی مذهبی به‌سرعت به عرصه دیجیتال منتقل شد آشکار گردید. خدمات آنلاین، زیارت‌های مجازی، برنامه‌های مذهبی موبایل و مشاوره‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، همگی گسترده شدند. همه اینها در حال شکل‌دهی به فرم جدیدی از تمرین معنوی است که با واقعیت‌های دنیای مدرن سازگار شده و قزاقستان نیز با میزبانی این مباحث نقش پیشرو خود را در این زمینه نشان داد.

حضور شخصیت‌های برجسته و رویدادهای جانبی

این کنگره با حضور رهبران مذهبی محترم و نمایندگان عالی‌رتبه سازمان‌های بین‌المللی برگزار شد. از جمله آنها می‌توان به شیخ محمد بن عبدالکریم العیسی، دبیرکل اتحادیه جهان اسلام، کریل، پاتریارک مسکو و سراسر روسیه؛ میگل آنخل موراتینوس، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور اسلام‌هراسی و یهودستیزی و نماینده عالی اتحاد تمدن‌های سازمان ملل متحد اشاره کرد که هر یک بر غنای گفت‌وگوها افزودند.

تعدادی رویداد جانبی مهم نیز در چارچوب کنگره هشتم برنامه‌ریزی شده بود، از جمله جلسه گروه کاری کنگره، بیست و سومین جلسه دبیرخانه و «دومین مجمع رهبران مذهبی جوان» که به پرورش نسل آینده رهبران دینی متعهد بود.

حفاظت از اماکن مذهبی و دیپلماسی مذهبی

یکی از رویدادهای کلیدی، جلسه ویژه‌ای در مورد حفاظت از اماکن مذهبی بود که با حمایت ائتلاف تمدن‌های سازمان ملل متحد برگزار شد. این جلسه بر چالش‌های جهانی ناشی از تهدید کلیساها، زیارتگاه‌ها و اماکن میراث معنوی و فرهنگی تمرکز داشت. شخصیت‌های برجسته مذهبی، دیپلمات‌ها، نمایندگان جامعه مدنی و سازمان‌های بین‌المللی در این جلسه شرکت کردند تا راهکارهای عملی ارائه دهند.

همچنین یک میزگرد تخصصی با هدف ادغام دیدگاه‌های علمی در مباحث مربوط به دیپلماسی مذهبی برگزار شد. این قالب امکان تبادل نظر بین نمایندگان حوزه‌های مختلف را برای تدوین توصیه‌های ملموس و عملی فراهم کرد که رویکرد علمی قزاقستان در این زمینه را نشان داد.

رویکرد علمی در دیپلماسی مذهبی

همانطور که سامانتا بولاتکیزی، مشاور ارشد مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی بین‌ادیان و مذاهب، خاطرنشان کرد: «دیپلماسی مذهبی مبتنی بر اعتماد و ارزش‌های جهانی است که گفت‌وگو، درک متقابل و همکاری بین مردم و فرهنگ‌ها را تقویت می‌کند. یک رویکرد علمی مبتنی بر داده‌ها، شواهد و تجربه عملی، این فرآیند را معنادارتر و مؤثرتر می‌کند. مشارکت با جامعه علمی، محتوای اساسی کنگره را تعمیق بخشید و آن را با ایده‌های جدید غنی‌تر ساخت. امسال یکی از مهمترین موضوعات تأثیر تغییرات اقلیمی و هوش مصنوعی بر جامعه مدرن بود و قزاقستان مصمم بود که این مباحث را پیشتازانه مطرح کند.

اعلامیه نهایی سندی راهبردی برای جهانیان

همانند مجامع قبلی اختتامیه کنگره هشتم با تصویب یک اعلامیه نهایی مشخص شد که حوزه‌های کاری دارای اولویت را در حوزه دین و فراتر از آن مشخص کرد.

مقابله بی‌امان با نابرابری، تروریسم و افراط‌گرایی

حمایت همه‌جانبه از اقشار آسیب‌پذیراز جمله:  زنان، کودکان، سالمندان، معلولان و پناهندگان، به عنوان وظیفه‌ای اخلاقی و انسانی.

توجه جدی به چالش‌های زیست‌محیطی و اقلیمی و دعوت به مسئولیت‌پذیری مشترک.

تأکید بر استفاده مسئولانه و اخلاقی از فناوری‌های نوین به‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی، برای خدمت به بشریت.

این اعلامیه نه تنها بازتاب دیدگاه‌های متعالی رهبران معنوی جهان است، بلکه به‌عنوان یک سند استراتژیک بین‌المللی و فراگیر، خطاب به جامعه جهانی ارائه می‌شود و همچون گذشته به مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارسال خواهد شد تا در تصمیم‌گیری‌های جهانی مورد توجه قرار گیرد.

جمع‌بندی نهایی:

بنابراین، اعلامیه کنگره هشتم چیزی نه تنها بیش از خلاصه‌ای از نظرات رهبران معنوی بود، بلکه سندی استراتژیک، جامع و فراگیر خطاب به کل جامعه بین‌المللی بود. هدف آن جلب توجه به مشکلات جهانی و ترویج صلح، درک متقابل و همبستگی بین مردم بود.

نتایج کنگره بار دیگر تأیید کرد که ابتکار عمل پیشگامانه قزاقستان طی دو دهه گذشته به بستری جهانی برای گفت‌وگو، اعتماد و همبستگی تبدیل شده و نمادی درخشان از آرزوی دیرینه بشر برای صلح، هماهنگی و وحدت معنوی است. این مجمع به‌وضوح سیاست خارجی چندوجهی و فعال قزاقستان و ثبات داخلی پایدار این کشور را منعکس کرد.

تهیه و تنظیم: کارشناس قزاقستان

منبع:

https://www.inform.kz/ru/chto-budet-obsuzhdatsya-naviii-sezde-liderov-mirovih-itraditsionnih-religiy-v-astane-a876d6