بر اساس آخرین آمار منتشرشده در سایت وزارت اطلاع‌رسانی و ارتباطات قزاقستان (۱۵ ژانویه ۲۰۱۹)، ۳۳۲۸ رسانه گروهی در این کشور ثبت شده‌است. از این تعداد، ۲۷۹۰ نشریه مطبوعاتی، ۱۲۸ شبکه تلویزیونی، ۷۰ ایستگاه رادیویی و ۳۴۰ خبرگزاری و نشریه الکترونیکی می‌باشد. در میان رسانه‌های گروهی قزاقستان، بیشترین سهم را مطبوعات دارد. تعداد رسانه‌های مطبوعاتی، ۲۷۹۰ واحد یا %۸۳.۸ درصد از کلّ رسانه‌های ثبت‌شده می‌باشد. از این تعداد، ۱۸۰۰ روزنامه (هفته‌نامه و...) و ۹۹۰ مجله است. حدود %۱۱ را رسانه‌های الکترونیکی و بیش از %۵ را خبرگزاری‌ها تشکیل می‌دهند. در فهرست رسانه‌های فعال کشور قزاقستان، ۲۲۵ شبکه تلویزیونی و رادیویی خارجی در این کشور ثبت شده‌است. ۱۶۱ شبکه تلویزیونی متعلق به روسیه، ۱۵ شبکه تلویزیونی متعلق به آمریکا، ۱۶ شبکه تلویزیونی متعلق به استونی، ۲۰ شبکه تلویزیونی متعلق به انگلیس، ۶ شبکه متعلق به فرانسه و ۱ شبکه متعلق به قبرس است.

به گزارش شرکت سهامی قزاق «تله رادیو» (سازمان رادیو و تلویزیون قزاقستان)، ۵ـ۶ میلیون نفر از تلویزیون کابلی استفاده می‌کنند. در مقایسه با بیشتر کشورهای جهان (مثلاً روسیه)، تلویزیون قزاقستان توانسته‌است مخاطبان جوان خود را حفظ نماید. میانگین سنّ مخاطب تلویزیون در قزاقستان، ۳۶ سال می‌باشد، در حالی که این سن در روسیه ۴۹ سال و در اوکراین ۵۴ سال است.

به گفته کارشناسان قزاق، رسانه‌های گروهی روسی بازیکنان اصلی در حوزه رسانه‌ای قزاقستان هستند. به‌رغم اینکه قانون قزاقستان رسانه‌های بومی را ملزم کرده‌است تا %۵۰ برنامه‌ها به زبان قزاقی و %۵۰ دیگر به زبان روسی باشد و نیز با توجه به رشد علاقه‌مندی به برنامه‌های قزاقی‌زبان، مسئله امنیت اطلاع‌رسانی از مسائل حاد و جدی در این کشور است. به گفته کارشناسان قزاق در این کشور، شبکه‌های تلویزیونی روسی فعال در این کشور سمت و سوهای تبلیغی مشخصی دارند.

«دوسیم ساتپایف»، کارشناس مسائل سیاسی قزاقستان می‌گوید که تأثیر رسانه‌های روسیه در اندیشه و فکر بخشی از جامعه قزاقستان همچنان قوی است و در نتیجه، عمده مردم قزاقستان به‌اصطلاح «بدن­شان در قزاقستان و ذهن­شان در روسیه» است! این امر خطر جدی برای کشور قزاقستان دارد؛ برای نمونه، اختلافات روسیه و اوکراین و نیز انعکاس آن در رسانه‌های قزاقستان و در واقع، هر گونه خبر و رخدادی در جهان برای مردم قزاقستان از زاویه دید روسیه منتقل و منعکس می‌شود. روسیه فعالانه از رسانه‌های گروهی خود برای انجام جنگ‌های هیبریدی استفاده می‌کند. در واقع، روسیه لشکری از هکرها و نیروهایی را در اختیار دارد که در فضای مجازی خبرهای توطئه‌آمیز منتشر و از طریق آنان در سیاست داخلی سایر کشورها مداخله می‌کنند. در آینده، قزاقستان هم ممکن است مورد هدف چنین حمله‌هایی قرار گیرد. رسانه‌های روسی اکنون ضربه‌های اطلاعاتی درخور اعتنایی به قزاقستان می‌زنند؛ به عنوان نمونه، انعکاس خبر تصمیم دولت مبنی بر تغییر الفبای سیریلیک قزاقی به الفبای لاتین در قزاقستان از آن جمله است که رسانه‌های روسیه این تغییر را «ضربه‌ای از پشت» عنوان کردند. نمونه دیگر اینکه چندی پیش از اجلاس کشورهای حوزه خزر در شهر «آکتائو»ی قزاقستان، رسانه‌های روسیه خبر غیرمعتبری در فضای مجازی منتشر کردند مبنی بر اینکه گویا قزاقستان قصد دارد قلمرو خود را برای استقرار پایگاه‌های نظامی در دریای خزر به آمریکا اختصاص دهد. متأسفانه بخشی از مردم قزاقستان به رسانه‌های روسیه بیشتر از رسانه‌های قزاقستان اعتماد دارند. یکی از دلایل آن می‌تواند کاهش اعتماد مردم به دولت و اخباری باشد که از رسانه‌های دولتی این کشور پخش می‌شود. البته فضای رسانه‌های روسیه متفاوت است. کسانی که نمی‌خواهند تلویزیون تماشا کنند (مثل آن‌هایی که اپوزیسیون هستند)، شبکه‌های تلویزیونی دیگری نگاه می‌کنند.

در سال‌های اخیر، سیاست سفارشی دولت در رسانه‌ها مورد انتقاد شدید قرار گرفته‌است. دولت به منظور تأثیر بر افکار عمومی برای پخش اطلاعات سفارشی در شبکه‌های تلویزیونی، سایت‌های اینترنتی، روزنامه‌ها و رادیوها هزینه زیادی می‌کند. بنا بر اطلاعات بنیاد اجتماعی «ابتکار حقوقی» در سال ۲۰۱۸ میلادی، حدود ۴۰ میلیارد تنگه از بودجه دولت برای توسعه رسانه‌های گروهی این کشور اختصاص یافته‌است. در سال ۲۰۱۷، این مبلغ ۵۴ میلیارد تنگه بوده است. عمده منابع مالی دولتی برای شهرهای «آلماتی» و «نورسلطان» صرف می‌شود. دریافت‌کنندگان اصلی بودجه دولتی، رسانه‌های دولتی هستند، اما رسانه‌های غیردولتی نیز مبالغ محدودی دریافت می‌کنند.

به گفته «شوکت صابراُف»، رئیس انجمن اینترنت قزاقستان، دولت باید از رسانه‌های قزاقی‌زبان حمایت و بر ضرورت انتشار اخبار و مطالب به زبان قزاقی تأکید کند. وی گفت:

«حدود ۳ میلیون نفر در کشور فقط به زبان قزاقی صحبت می‌کنند. این جمعیت قزاق‌زبان‌ سال‌به‌سال افزایش می‌یابد. به هر حال، نیاز به ساخت برنامه‌های قزاقی بسیار زیاد است، لیکن فعلاً برنامه‌ها و مطالب آن محدود است. امروزه سایت‌های خبری به زبان قزاقی انگشت‌شمار هستند و در واقع، تعداد آن‌ها ممکن است به ۲۰ـ۲۵ رسانه برسد. دولت علاوه بر درج مطالب به زبان قزاقی در سایت‌های قزاقی، باید از رسانه‌های موفق روسی‌زبان نیز برای ایجاد صفحه قزاقی حمایت مالی نماید».

وی افزود:

«جمعیت قزاقستان ۱۸ میلیون نفر است و تعداد کاربران ۸ تا ۹ میلیون نفر است. کشور قزاقستان از نظر جغرافیایی، کشور پهناوری است. قطعاً برای ایجاد علاقه به پیگیری اخبار در رسانه‌ها باید اخبار و مطالب شهرستان‌ها نیز منعکس شود».

به گفته «دنیس کریووشیف»، خبرنگار قزاقستانی که در بسیاری از رسانه‌های این کشور فعالیت کرده‌است، مخاطب قزاقی هیچ علاقه‌ای به پیگیری اخبار جهان یا اخبار سیاسی ندارد. وی گفت:

«بسیاری از مردم قزاقستان وقتِ خواندن انبوهی از اخباری را ندارند که امروزه در فضای مجازی منتشر می‌شود؛ برای نمونه، بخش عمده جمعیت شمال قزاقستان به اخبار کشور توجه ندارند و گویی برایشان مهم نیست! آن‌ها بیشتر شبکه‌های کابلی روسی را تماشا می‌کنند. کیفیت خدمات تلویزیون روسیه به مراتب بالاتر و هزینه‌های آن پایین‌تر است. برخی از آنان حتّی اسم نخست‌وزیر قزاقستان را نمی‌دانند! اما عده‌ای هم نسبت به آنچه در قزاقستان اتفاق می‌افتد، نگرانی دارند. برای آنان راحت‌تر است که چشمان خود را ببندند و تظاهر کنند که هیچ اتفاقی نیفتاده‌است».

وی برآورد کرده‌است که از جمعیت ۱۸ میلیون نفری قزاقستان، حدود ۶۰ـ۷۰ هزار نفر از سایت‌های خبری قزاقستان برای تقویت زبان­شان استفاده می‌کنند. بیشتر مردم این کشور علاقه‌ای به پیگیری اخبار، به‌ویژه اخبار داخلی کشور ندارند.

«دوسیم ساتپایف»، کارشناس علوم سیاسی می‌گوید:

«مقامات قزاقستان خود در فراری دادن مخاطب بومی و جلب توجه آنان به رسانه‌های روسی سهیم و مقصر هستند. در قزاقستان دولت با پاکسازی فضای رسانه‌ای تلاش می‌کند رسانه‌ها را به آنچه خود می‌پسندد، وادار نماید. گاهی مقامات قزاقستان رسانه‌های مستقلی را که سفارشی عمل نمی‌کنند، تعطیل می‌کند. با این حال، طبیعی است که مخاطب قزاقی به آغوش رسانه‌های خارجی مانند روسیه پناه می‌برد».

وی اظهار کرد که برخی مسئولان کشور می‌خواهند یک توده بی‌سواد و ناآگاه را تربیت کنند؛ زیرا مدیریت و اداره این توده برای دولت راحت‌تر است. اما در عین حال، این توده به دلیل نداشتن تفکر انتقادی تحت تأثیر عوامل خارجی قرار می‌گیرد.

ساتپایف می‌گوید:

«در کشور قزاقستان باید رسانه‌های قزاقی‌زبان توسعه یابند؛ زیرا تقاضا برای آن رو به افزایش است. در قزاقستان باید فضای رقابتی میان‌رسانه‌ای ایجاد شود. دولت به جای تخصیص بودجه سالانه به رسانه‌ها باید یک برنامه منسجم حمایت از رسانه‌ها را برای چند سال آینده طراحی نماید».

از میان پرطرفدارترین رسانه‌های قزاقستان، آژانس خبری «خبر» (شبکه‌های ۲۴.kz، خبر، آل آرنا و قزاق تی‌وی)، سازمان رادیو و تلویزیون سراسری قزاقستان با شبکه‌های تلویزیونی قزاقستان، کازپست، بالاپان (شبکه کودک) و ۱۴ شبکه استانی هستند که همه این شبکه‌ها متعلق به وزارت اطلاع‌رسانی و ارتباطات قزاقستان است. از میان شبکه‌های تلویزیونی مطرح و پرطرفدار قزاقستان می‌توان شبکه تلویزیونی اوراسیا، کت‌ک، آستانا تی‌وی و ان‌ت‌ک (N.T.K) را نام برد. شبکه N.T.K متعلق به «دریغا نظربایوا»، دختر ارشد رئیس‌جمهور سابق قزاقستان است. در کنار شبکه‌های تلویزیونی ثابت در کشور قزاقستان، ۱۰۸ تلویزیون کابلی نیز فعال است. هر کدام از این شبکه‌های کابلی حدود ۱۴ تا ۱۳۰ برنامه تلویزیونی را پخش می‌کنند. از میان شبکه‌های بزرگ تلویزیون کابلی در قزاقستان می‌توان به «آلماتل قزاقستان» (آلما تی‌وی) و قزاق‌تلکام (آی‌دی تی‌وی) اشاره کرد. این دو اپراتور به نوعی بازار تلویزیون کابلی را در شهرهای بزرگی مانند آلماتی و نورسلطان در انحصار خود دارند. تلویزیون کابلی در شهرهای آلماتی، نورسلطان، کارگاندی، کوستانای، اوست کامنوگورست و پاولودار فعال است. بر اساس اطلاعات سال ۲۰۱۶ میلادی، ۲۷۰ شبکه تلویزیونی و رادیویی خارجی از جمله ۱۸۵ شبکه روسی، ۲۴ شبکه فرانسوی، ۱۶ شبکه آمریکایی، ۷ شبکه ترکیه‌ای، ۶ شبکه اوکراینی، ۳۲ شبکه متعلق به کشورهای هلند، کُره، هنگ‌کنگ، جمهوری چچن، داغستان، بلاروس، استونی، قبرس، سوئیس، آلمان، لوکزامبورگ و آذربایجان در این کشور فعال هستند.

۱. جدول مقبولیت شبکه‌های تلویزیونی نزد مردم قزاقستان

مهم‌ترین شبکه‌های رادیویی قزاقستان، رترو (موسیقی)، رادیو روسی و اتورادیو هستند. برنامه‌های عمده این شبکه‌های رادیویی جنبه تفریحی دارند. در این میان، رادیوقزاق برنامه‌های معرفتی بیشتری تولید و پخش می‌کند.

۲. مهم‌ترین شبکه‌های رادیویی قزاقستان

۳. مهم‌ترین مطبوعات قزاقستان

۳ـ۱. روزنامه‌ها

۳ـ۲. هفته‌نامه‌ها

شایان ذکر است که در دَه سال اخیر، وضعیت آزادی بیان در فضای مجازی قزاقستان با محدودیت روبه‌رو شده‌است. همچنین، مجازات‌ها برای اظهارات انتقادآمیز در فضای مجازی شدیدتر گردیده، کنترل دولت بر اینترنت و مسدودسازی سایت‌های خبری مستقل نیز بیشتر شده‌است. به گفته کارشناسان قزاقستان، در دو سال اخیر، همه‌روزه بسیاری از سایت‌های مستقل خبری و شبکه‌های اجتماعی این کشور برای چند ساعت مسدود شده‌است. پس از به قدرت رسیدن «توکایف»، شبکه‌های اجتماعی برای مدت کوتاهی مسدود نمی‌شد، اما در اوایل ماه می ۲۰۱۹ میلادی، مسدودسازی سایت‌های انتقادی و کاهش سرعت اینترنت در برخی شهرهای قزاقستان دوباره تکرار شد. اکنون قبل از هر مناسبت و تعطیلی (به عنوان نمونه، تعطیلی‌های ماه می برای روز کار و کارگر و روز پیروزی در جنگ جهانی اخیر) برای اجتناب از پخش هرگونه اخبار و اطلاعات انتقادی و تحریک‌آمیز شبکه‌های اجتماعی، مانند فیس‌بوک، توئیتر، آدناکلاسنیکی، مسنجرهای تلگرام، واتساپ و... اینترنت کُند یا مسدود می‌شود.

نمودار فوق وضعیت اینترنت و فعالیت فضای مجازی در قزاقستان را در تاریخ ۸ـ۹ می ۲۰۱۹ میلادی نشان می‌دهد. بر اساس این نمودار، شبکه‌های مجازی، مانند فیس‌بوک، اینستاگرام، تلگرام و یوتیوب در روز ۹ می از ساعت ۷ صبح تا ۱۴ فقط حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد فعال بوده‌اند.

منابع:

http://www.tns-global.kz

https://forbes.kz

https://ru.wikipedia.org

http://mic.gov.kz