بر اساس تحقیقات بعمل آمده، وضعیت صنعت نشر در این کشور از کاهش شدید آمار کتابخوانی میان صرب‌ها خبر می دهد: 

کشوری با بیش از چهار هزار کتابخانه

خواندن کتاب در صربستان در گذشته یعنی قبل از دسترسی به رایانه‌ها، گوشی‌های همراه و شبکه‌های اجتماعی علاقه‌مندان زیادی داشت و اکنون که جهان به سمت اطلاعات الکترونیکی و دیجیتالی حرکت کرده، نه تنها صربستان بلکه کشورهای دیگر هم با کاهش سرانه مطالعه و کتابخوانی مواجه شده‌اند. تلاش ناشران کتاب و دست اندرکاران امور فرهنگی در صربستان بر این است تا با راه‌های گوناگون قشر جوان را به خواندن کتاب ترغیب کنند، هر چند که شاید تعداد زیاد مخاطبان نمایشگاه بین المللی کتاب در بلگراد که هر ساله برگزار می‌شود و تعدد غرفه‌ها در این نمایشگاه و افزایش نشر کتاب، خود حاکی از وجود علاقمندان به کتاب و کتابخوانی در این کشور باشد.

بنا بر اظهارات برخی از مسئولان کتابخانه‌های شهر بلگراد باید اشاره کرد که علاوه بر دانشمندان، پژوهشگران، مخترعان و دانشجویان که مرتب برای پیشرفت‌های علمی به کتابخانه‌ها مراجعه می‌کنند، جوانان نیز راه خود را از کتابخانه‌ها جدا نکرده و در این پاتوق‌های فرهنگی حضور پیدا می‌کنند.

چاپ کتاب در صربستان

عامل اصلی و مهم در انتشار کتاب به ویژه برای افرادی که برای اولین بار تصمیم به چاپ کتاب می‌گیرند، مانند هر کار دیگر، وضعیت مالی و اقتصادی نویسنده کتاب برای پرداخت هزینه چاپ و گام بعدی انتخاب ناشر و توافق برای هزینه انتشار کتاب است. همیشه این معضل وجود دارد که آیا باید به ناشر بزرگ‌تر یا کوچک‌تر مراجعه کرد. ناشران بزرگ‌تر شبکه فروش بهتری دارند، به مجلات و روزنامه‌ها و غیره دسترسی دارند. از سوی دیگر مزیت انتشارات کوچک‌تر، هزینه کمتری است که از نویسندگان دریافت می‌کنند، اما دسترسی به خوانندگان بسیار کمتر است. در هر صورت مهم، انتشار کتاب است.

انتشار کتاب با رفتن در نزد ناشر و چاپخانه خلاصه نمی‌شود، کارهای جانبی و فنی دیگری نیز وجود دارد که باید انجام شود، البته بسیاری از ناشران خود نیز این کارها را انجام می‌دهند و نکته بعدی و مهم پس از انتشار کتاب است یعنی فروش و توزیع آن به کتابفروشی‌ها که البته برای این کار هم راه‌های متفاوت وجود دارد.

ناشران صربستان در شبکه‌های اجتماعی

بر اساس وب سایت انجمن ناشران و کتابفروشی‌های صربستان، ۱۲۶ ناشر در صربستان وجود دارد که نویسندگان برای نشر کتاب به آنها مراجعه می‌کنند. برخی از ناشران وب سایت برای خودشان ندارند و فعالیت آنها به طریق دیگر است. از ۱۲۶ انتشارات، ۴۶ مورد از آنها حداقل در یکی از شبکه‌های اجتماعی حضور دارند.

اگر به نوعی رقابت در بازاریابی اینترنتی خانه‌های انتشاراتی در صربستان را دنبال کنیم، انتشارات «لاگونا» برنده مطلق با بیشترین تعداد مشترک است. این انتشارات کتابفروشی‌های متعدد در بلگراد و دیگر شهرهای صربستان دارد.

مردم رمان‌های خارجی را ترجیح می‌دهند

براساس آمارها، باید گفت که تعداد کمی از افراد در صربستان کتاب می‌خوانند و از کتابفروشی‌ها و نمایشگاه‌ها بازدید می‌کنند و یا حتی کتابخانه شخصی دارند. با این حال، آمار در یک طرف و واقعیت در سوی دیگر قرار دارد. در سال‌های اخیر، علاقه به داستان نویسی در صربستان سیر صعودی را طی کرده است. در حالی که هنوز تقاضای کمتری برای کتاب‌های علمی وجود دارد، خوانندگان نویسندگان خارجی را بیشتر از نویسندگان داخلی ترجیح می‌دهند و همچنین رمان، کتاب‌های تاریخی، ادبیات، کتاب‌های مربوط به کودکان، روزنامه نگاری از محبوبیت بیشتری در بین مردم است.

می‌دانیم که آموزش کودکان در سنین پایین چقدر مهم است و با کمک کتاب‌های تصویری و افسانه‌ها می‌توانند واژگان خود را بسازند. امروزه به نظر می‌رسد قرار دادن کودکان در مقابل تلویزیون یا دادن یک بازی گوشی همراه به آنها شاید آسان‌تر باشد، اما نباید اهمیت خواندن و نزدیکی به کتاب را برای خردسالان فراموش کرد. آمارها نشان می‌دهند تنها ۲۰٪ از خانوارهای دارای کودکان زیر پنج سال حتی یک کتاب کودک ندارند. دانش آموزان مقاطع ابتدایی و دبیرستانی طبق سنت فقط در مواردی که مجبور به مطالعه هستند، کتاب می‌خوانند و آمار نشان می‌دهد که حدود ۳۰٪ از دانش آموزان به اعتراف خودشان در تعطیلات کتاب نمی‌خوانند.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب در ماه اکتبر در بلگراد که هر ساله برگزار می‌شود به طور گسترده‌ای علاقمندان کتاب و ناشران را به سوی خود جلب می‌کند. باید گفت که این نمایشگاه پس از نمایشگاه فرانکفورت آلمان، بزرگترین در اروپا شناخته شده است، زیرا سالانه حدود ۱۸۰ هزار بازدید کننده دارد. موضوع مهمی که این نمایشگاه علاقه‌مندان به کتاب را به سوی خود جلب می‌کند مطمئناً قیمت ارزان کتاب، انتخاب گسترده عناوین کتاب‌های محبوب، کتاب‌های قدیمی، انتخاب کشوری به عنوان میزبان نمایشگاه و آوردن نویسندگان مشهور برای تبلیغ کشور، فرهنگ، امضای رمان‌ها توسط نویسندگان و معاشرت با نویسندگان و ناشران است.

با توجه به اینکه با پیشرفت فناوری، تقاضای زیادی برای کتاب‌های الکترونیکی در جهان وجود دارد (کتاب‌هایی با فرمت pdf که از طریق تلفن‌های هوشمند، تبلت و کتاب خوان قابل خواندن هستند)، این امر موجب شده که افراد بیشتری در صربستان این مورد را برای خواندن کتاب انتخاب کنند. با این حال باید اشاره شود که هنوز طرفداران بوی کاغذ و چاپ، زیاد هستند که خرید کتاب را ترجیح می‌دهند و این نسبت در صربستان ۵۰ به ۵۰ درصد است.

آمار مطالعه نزد خردسالان، نوجوانان و بزرگسالان در صربستان

طبق تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۷۵ تا ۸۰٪ از بزرگسالان حتی یک کتاب نخوانده‌اند و این در حالیست که ۶۰ ٪ مردم فقط یک کتاب را خوانده‌اند. آمار دریافتی از یونیسف بر این حکایت دارد که ۴۴٪ از افراد سه تا پنج ساله در هر نوع برنامه پیش دبستانی شرکت می‌کنند. ۲۰٪ از خانوارهای دارای فرزند زیر پنج سال در صربستان هیچ کتاب کودک ندارند.

در مورد دانش آموزان دبیرستانی این آمار نشان می‌دهد که ۱/۳ درصد از دانش آموزان فقط در مواقعی که ضروری باشد کتاب می‌خوانند و ۲۹.۵٪ از دانش آموزان در آخرین تعطیلات در ۶ ماه گذشته هیچ کتابی نخوانده‌اند و این در حالیست که ۷/۲۵ درصد دانش آموزان بیش از دو کتاب را در همان دوره تعطیلات مطالعه کرده‌اند.

نزد بزرگسالان این رقم بین ۱۰٪ تا ۱۵٪ در سال گذشته بوده که یک تا سه کتاب خوانده‌اند. ۵/۱ درصد بزرگسالان بیش از ۱۲ کتاب در همان دوره زمانی کتاب خواندند (به طور متوسط بیش از یک کتاب در ماه) و ۷٪ بزرگسالان هیچ کتابی در خانه برای مطالعه ندارند و این در حالیست که ۸.۵٪ در صد از بزرگسالان در صربستان بیش از ۴۰۰ کتاب در خانه دارند و ۱۰٪ از بزرگسالان حداقل ماهی یک کتاب خریداری می‌کنند. اکنون دست اندکاران امور فرهنگی در صربستان تلاش دارند که به طریق مختلف درصد خواندن کتاب را به ویژه در نزد خردسالان و نوجوانان و جوانان افزایش دهند. یکی از روش‌های این اقدام کاهش قیمت کتب و تبلیغات گسترده است.

کتابخانه در صربستان

بر اساس داده‌های پایگاه شبکه کتابخانه در صربستان؛ سیستم اطلاعات کتابخانه در جمهوری صربستان متشکل از شبکه‌ای از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی است که طبق اصل جغرافیایی و عملکردی به هم متصل شده‌اند. صربستان امروزه نزدیک به ۲ هزار و ۷۰۰ کتابخانه و واحد کتابخانه‌ای را که با شعب کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور مجموعاً حدود ۴ هزار کتابخانه می‌شود، در شبکه کتابخانه‌ای خود دارد. اطمینان از تداوم کار و توسعه آنها و اتصال آنها به یک کتابخانه و سیستم اطلاعاتی واحد در جمهوری صربستان امری ضروری است که اکنون بر تحقق این امر کار می‌شود.

پیش شرط سیستم اطلاعاتی واحد کتابخانه‌ها در صربستان؛ نظارت و مطالعه منظم بر وضعیت، نیازها و شرایط کار و توسعه کتابخانه‌هاست. برای عملی کردن این منظور، تجزیه و تحلیل کار انواع کتابخانه‌ها با شاخص‌های اساسی وضعیت آنها و تمایل به توسعه بیشتر آنها، ضروری است. عملکرد خاص سیستم و همچنین روش منحصر به فرد انجام فعالیت‌های کتابخانه با انجام توابع اصلی حاصل می‌شود. کتابخانه‌هایی که وظایف اصلی خود را با خدمات و فعالیت‌های کلی خود انجام می‌دهند به عملکرد سیستم اطلاعات کتابخانه به طور کلی کمک می‌کنند.

میراث نسخه خطی قرون وسطایی در صربستان (نسخه‌های خطی متعدد حفظ شده، نسخه‌های متن و نسخه‌های متون قدیمی) این فرضیه را تأیید می‌کند که کتابخانه‌ها در صومعه‌های صربستان از قرن ۱۲ میلادی فعالیت داشته که مراکز مهم زندگی فرهنگی صربستان بودند.

تشکیل کتابخانه در زمان بنیاد صومعه در صربستان امکان پذیر بوده است. محتوای کتابخانه در صومعه‌ها در آن زمان تأمین ضروری‌ترین نیازهای مذهبی بوده، بنابراین این مجموعه حداقل از دوازده کتاب تشکیل شده بود. همچنین کتابخانه‌های ثروتمندتری نیز وجود داشت که برخی از آنها تا حدی حفظ شده‌اند؛ مانند کتابخانه در صومعه‌های «هیلاندر»، «دچانی»، «ژیچا» در نقاط مختلف صربستان و یا کشورهای اطراف مانند یونان که صومعه‌های صرب‌ها در آن کشورها قرار داشته‌اند.

با توجه به تعداد اندک کتاب‌های حفظ شده در صومعه‌ها، حاکمان نیز مجموعه‌هایی مشابه کتابخانه در صومعه‌ها داشتند، اما دارای آثار تاریخ نگاری، تواریخ، مقررات قانونی و حتی ادبیات سکولار بودند. در آغاز قرن پانزدهم میلادی، در دربار «استفان لازارویچ» در بلگراد یک کتابخانه بزرگ وجود داشت.

قدیمی ترین کتابخانه صرب‌ها در صومعه «هیلاندر» واقع در شمال یونان بوده است، جایی که گنجینه‌های ارزشمند فرهنگی در طی هشت قرن بدون وقفه جمع آوری شده‌اند. کتاب‌ها و سایر نشریات به عنوان هدیه نیز به این کتابخانه وارد می‌شدند. نسخه‌های خطی و چاپی نیز در آن در چندین مجموعه طبقه بندی شده است.

پس از اولین کتابخانه دولتی صربستان در سال ۱۸۱۵، در دفتر شاهزاده صربستان نیز کتابخانه‌ای در دفاتر حاکمان بین سال‌های (۱۸۲۶ و ۱۸۲۹) دایر گردید و همچنین یک کتابخانه در سال ۱۸۳۲ در بلگراد تأسیس شد که آغاز کتابخانه ملی آینده صربستان بود. در دوره ۱۸۷۰ تا ۱۹۰۰ میلادی کتابخانه ملی در شرایط اجتماعی و فرهنگی مطلوب‌تری توسعه یافت و به یکی از مهمترین نهادهای فرهنگی در صربستان تبدیل شد.

در جریان بمباران بلگراد توسط آلمان در ۶ آوریل ۱۹۴۱، کتابخانه ملی صربستان کاملاً سوخت و از بین رفت. در این بمباران صندوق کتابی این کتابخانه در حدود ۵۰۰ هزار جلد کتاب، مجموعه‌ای از ۱۴۲۴ نسخه خطی و منشور خط «سیریلیک» صربستان از قرن ۱۲ تا ۱۸، یک مجموعه کارتوگرافی و گرافیکی از یک هزار و پانصد مورد، مجموعه‌ای از ۴ هزار عنوان مجله و یک هزار و هشتصد عنوان روزنامه و اسناد مهمی در مورد صربستان و خط صربی بوده که تمامی آنها منهدم شد.

کتابخانه ملی صربستان پس از پایان جنگ دوم جهانی و سازمان دهی برای عموم مردم در سال ۱۹۴۷ فعالیت‌های خود را بر روی تشکیل و توسعه شبکه‌ای از کتابخانه‌ها در صربستان با مراقبت از آموزش متخصصان مجدداً گشایش یافت. این کتابخانه ۶ آوریل ۱۹۷۳ به ساختمان جدید و مدرن در بلگراد منتقل شد. فعالیت کتابخانه با انتشار کاتالوگ‌های چاپی، کتاب شناسی گذشته نگری صربی، شرح نسخه‌های خطی زبان «سیریلیک» صربستان، نسخه‌های فتوتایپ تجدید شدند. فناوری‌ها و استانداردهای جدید معرفی شده و سیستم اطلاعاتی منحصر به فرد کتابخانه نیز ایجاد شد.

کتابخانه شهر بلگراد که در سال ۱۹۲۹ تأسیس شد یکی از بزرگترین کتابخانه‌های عمومی پس از جنگ جهانی اول بود. امروزه در صربستان حدود چهار هزار کتابخانه وجود دارد که به یک کتابخانه و سیستم اطلاعاتی واحد متصل هستند.