جمهوری قرقیزستان در طی ۲ سال اخیر تمرکز ویژه‌ای را برای گسترش روابط خود با کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس نشان داده است. عربستان سعودی، بحرین و قطر، اصلی‌ترین کشورهای مدنظر بیشکک برای توسعه روابط در این زمینه بوده‌اند. جذب سرمایه‌گذاری‌های اعراب اصلی‌ترین انگیزه قرقیزها برای توسعه این روابط محسوب می‌گردد. بااین‌حال، در کنار این موضوع پیوست‌های سیاسی، فرهنگی و بعضاً امنیتی نیز به روابط افزوده می‌گردد.
در حوزه اقتصادی، مشخصاً دو حوزه مورد توجه و نظر مقامات قرقیز بوده است. نخست، حوزه توریسم؛ جاذبه‌های گردشگری طبیعی قرقیزستان یکی از حوزه‌های موردعلاقه اعراب ثروتمند برای گذراندن اوقات فراغت به‌حساب می‌آید. حوزه صادرات محصولات گوشتی، و به‌ویژه دام سبک و سنگین، دیگر زمینه مورداحتیاج کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس، به‌ویژه عربستان سعودی است.
عربستان سعودی
عربستان سعودی در تاریخ ۳۰ دسامبر ۱۹۹۱ میلادی استقلال قرقیزستان را به رسمیت شناخت. روابط دیپلماتیک بین دو کشور در تاریخ ۱۹ اکتبر ۱۹۹۲ برقرارشده است.
عربستان سعودی یک بازیگر سیاسی است که اخیراً حضور پررنگی در قرقیزستان پیدا می‌کند. در تاریخ نوین این منطقه جزء حوزه نفوذ قدرت‌های بزرگ مانند آمریکا و روسیه بوده است. سپس کشورهای چین و ترکیه به رقابت ابرقدرت‌ها برای اعمال‌نفوذ در منطقه و کشور قرقیزستان پیوستند. دو کشور اول – آمریکا و روسیه – عمدتاً با حضور نظامی خود (پایگاه‌های هوایی ماناس آمریکا و کانت روسیه) منافع ژئوپلیتیک خود را در این منطقه تقویت می‌کردند. این دو کشور کمک‌های بلاعوض نظامی – فنی به وزارت دفاع قرقیزستان ارائه می‌دادند. مانورهای نظامی با حضور متخصصان آمریکایی و روسی برگزار می‌کردند. ترکیه نیز از چنین ظرفیت‌هایی برای نزدیکی با بیشکک رسمی استفاده می‌کرد البته نهضت آموزشی – دینی (احداث مساجد، نمازخانه‌ها، اختصاص بورس‌های تحصیلی برای جوانان قرقیز برای تحصیل در مراکز دینی ترکیه و ...) نیز به این ظرفیت‌ها اضافه شده است. کشور چین هم بیشتر روی حوزه تجارت متمرکزشده است.
عربستان سعودی ضمن بررسی ظرفیت‌های کشورهای مورد اشاره؛ برای تقویت جایگاه خود در قرقیزستان و اعمال نفوذ در این کشور آسیای مرکزی رویکرد منحصربه‌فردی را انتخاب و درپیش گرفته است. گام اول در این مسیر افتتاح سفارت عربستان در بیشکک در اکتبر ۲۰۱۱ بوده است. پس‌ازآن سفرهای هیئت‌های عربی در سطوح مختلف به مناطق جنوبی قرقیزستان آغاز شد.
سیاست‌های ویژه و رسمی ریاض سرمایه‌گذاری در اقتصاد، پزشکی و آموزش است. به‌رغم بی‌ثباتی سیاسی در قرقیزستان؛ عربستان در بخش‌های مختلف اقتصادی قرقیزستان سرمایه‌گذاری می‌کند. این کشور مانند ترکیه از سازمان‌ها و بنیادهای بین‌المللی خیریه در این امور استفاده می‌کند.
شایان‌ذکر است که عربستان نیز توجه ویژه به تقویت موقعیت و نفوذ خود در قوای مقننه و مجریه قرقیزستان از طریق حمایت از برخی سیاستمداران و نمایندگان مجلس قرقیزستان دارد. در این حوزه عربستان بیشتر از سیاستمدارانی حمایت می‌کند که پایبندی بیشتری به اسلام دارند.
همکاری‌های سیاسی:
سورانبای جین‌بیک‌اف، رئیس‌جمهور قرقیزستان در بازه ۱۵ الی ۱۷ دسامبر ۲۰۱۹یک سفر رسمی به عربستان سعودی داشته است. به گفته وی این سفر بنا به دعوت رسمی ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی به وقوع پیوسته است. این دومین سفر جین‌بیک‌اف در سال ۲۰۱۹ به عربستان سعودی محسوب می شود.
ازجمله برنامه‌های اعلام‌شده در جریان سفر جین‌بیک‌اف به عربستان سعودی می‌توان به دیدار و گتفتگو با چهره‌های مطرح سیاسی این کشور ازجمله پادشاه سعودی، محمد بن سلمان، ولیعهد و وزیر دفاع سعودی، و عبدالله بن محمد الشیخ، رئیس مجلس شورای عربستان اشاره کرد. بر اساس اعلام وزارت امور خارجه قرقیزستان، بحث و تبادل‌نظر پیرامون همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری، و فرهنگی و انسانی، در این دیدارها صورت می‌گیرد. درنتیجه این سفر تعدادی از اسناد در حوزه‌های مختلف اقتصادی و سرمایه‌گذاری، فرهنگی و انسانی، ورزش، آموزش و حوزه‌های علمی و نیز حوزه بیمه اجتماعی و بازنشستگی به امضای دو طرف رسید.
فهرست اسناد امضاءشده:
- تعامل و همکاری درزمینه پدافند غیرعامل و دفاع بین دولت‌های قرقیزستان و عربستان سعودی؛
- همکاری دولت‌های دو کشور در حوزه ورزش؛
- همکاری درزمینه امنیت دامپزشکی محصولات کشاورزی بین سازمان دامپزشکی و بهداشت گیاهی قرقیزستان و وزارت کشاورزی، محیط‌زیست و منابع آبی عربستان؛
- تعامل بین وزارت آموزش و علوم قرقیزستان و وزارت آموزش عربستان و همکاری درزمینه آموزش و علوم؛
- همکاری درزمینه امور بازنشستگی بین صندوق بیمه اجتماعی و آژانس دولتی بازنشستگی عربستان؛
- موافقت‌نامه اختصاص اعتبار برای پروژه بازسازی جاده کمربندی ایسیک کول (مبلغ و جزییات این موافقت‌نامه فعلاً اعلام‌نشده است). قبل از سفر برآورد تخمینی بازسازی جاده کمربندی ۵۵۰ میلیون دلار اعلام شده بود. طول این جاده حدود ۴۴۰ کیلومتر می‌باشد.
سفرهای اخیر مقامات قرقیز به عربستان سعودی
سفر جین‌بیک‌اف به عربستان در حالی صورت گرفت که طی یک سال اخیر شاهد چندین سفر دیگر از مقامات عالیرتبه قرقیزستان به عربستان سعودی بوده‌ایم.
در فوریه ۲۰۱۹، چنگیز آیداربیک‌اف، وزیر امور خارجه قرقیزستان نخستین سفر رسمی‌اش به‌عنوان وزیر امور خارجه را به عربستان انجام داد. آیداربیک‌اف در این سفر با ابراهیم بن عبدالعزیز العصاف، همتای سعودی خود وبا نیز با تعدادی از مقامات عالیرتبه سعودی دیدار و گفتگو کرد. در این دیدار یک تفاهم‌نامه نیز برای برگزاری نشست‌های مشترک مشورت سیاسی میان وزارتخانه‌های امور خارجه دو کشور نیز به امضا رسید. آیداربیک‌اف در این سفر همچنین با رئیس مجلس شورای عربستان نیز دیدار و دعوت نامه رئیس مجلس قرقیزستان از همتای سعودی اش برای سفر رسمی به کشورش را تقدیم نمود. دیدار با عبدالطیف بن رشید الزیانی، دبیر کل اتحادیه عرب آخرین دیدار آیداربیک‌اف در این سفر بود.
یک ماه بعد، در مارس ۲۰۱۹ نیز دومین سفر مقامات عالیرتبه قرقیزستان به عربستان سعودی توسط ابوالقاضی‌اف نخست‌وزیر این کشور صورت گرفت. در این سفر وی در الریاض با ملک سلمان پادشاه سعودی دیدار کرد. در دیدار صورت گرفته طرفین بر توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی تأکید کردند. ابوالقاضی‌اف در این سفر همچنین با دیگر مقامات سعودی همچون محمد بن سلمان ولیعهد و وزیر دفاع این کشور و وزرای محیط‌زیست و آب و کشاورزی نیز دیدار و گتفتگو کرد. شرکت در اختتامیه فستیوال فرهنگ عشایری شترسواری در ریاض آخرین برنامه سفر نخست‌وزیر قرقیزستان به عربستان سعودی بود.
در همین حال، دو ماه بعد، در آخرین روز ماه مه و در جریان برگزاری چهاردهمین اجلاس سازمان همکاری های اسلامی به میزبانی شهر مکه، رئیس‌جمهور قرقیزستان به عربستان سعودی سفر نمود. دعوت‌نامه شرکت در این نشست، دو هفته قبل‌تر توسط سفیر عربستان سعودی به جین‌بیک‌اف تحویل داده‌شده بود.
درنهایت در نوامبر ۲۰۱۹، نیز چنگیز آیداربیک‌اف وزیر امور خارجه قرقیزستان مجدداً سفر دیگری را به عربستان سعودی ترتیب داد. شرکت در مراسم پنجاهمین سالگرد تأسیس سازمان کنفرانس اسلامی در شهر جده، علت اصلی سفر آیداربیک‌اف بود. وی در این دیدار با دبیر کل سازمان همکاری اسلامی و شماری از مقامات عربستان سعودی دیدار و تبادل نظر کرد.
دومین جلسه کمیته همکاری‌های مشترک قرقیزستان و عربستان سعودی نیز امسال در بیشکک برگزار شد. در طرف قرقیزستان هیئتی عالیرتبه به سرپرستی کوباتبیک بورونوف معاون اول نخست‌وزیر این کشور حاضر بود و در طرف عربستان سعودی نیز یک هیئت به سرپرستی عبدالرحمان بن عبدالمحسن الفدلی وزیر محیط‌زیست، آب و کشاورزی پادشاهی سعودی حضور داشت.
در این نشست، معاون اول نخست‌وزیر قرقیزستان با تأکید بر اینکه توسعه مناسبات با عربستان سعودی از اولویت‌های بیشکک است گفت: باید اشاره گردد که در سال‌های اخیر، تمایلات مثبتی برای رشد در تجارت میان دو کشور ملاحظه شده است. به‌هرحال، حجم مبادلات تجاری دو کشور همچنان مبتنی بر ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور نیست. با توجه به این موضوع، توسعه و تعمیق همکاری‌ها و گسترش روابط اقتصادی و تجاری میان جمهوری قرقیزستان و عربستان سعودی مستلزم تلاش ها و اقدامات بیشتری است.
بورونوف همچنین با تأکید بر اینکه دولت قرقیزستان در حال حاضر برای ارتقاء فضای سرمایه‌گذاری، حمایت از بخش خصوصی، حذف محدودیت‌های بوروکراتیک، کاهش موانع و ارتقاء قانون‌گذاری در حوزه شرکت‌های خصوصی تلاش می کند، گفت: شرکت‌های عربستان سعودی به منطقه آزاد تجاری بیشکک که بر اساس رژیم منافع اقتصادی و تعرفه‌های گمرکی فعالیت می کنند، علاقه‌مند خواهند شد. قیمت مناسب برق و منابع گسترده آب برای مشارکت در فرایندهای تولیدی، در این فضا فراهم و مهیا شده است. در همین حال، طرف قرقیزی از ایده تشکیل انجمن مشترک سرمایه‌گذاری سعودی- قرقیزستان نیز حمایت می‌نماید.
در طرف مقابل نیز وزیر کشاورزی، محیط‌زیست و منابع آب عربستان سعودی با اشاره به اینکه فرصت‌های بسیار زیادی در همکاری با طرف قرقیز وجود دارد، تأکید می‌نماید: ما آماده توسعه و تقویت همکاری‌های متقابلاً سودمند بین دو کشور در حوزه‌های مختلف هستیم. برای اجرای مؤثر موافقت‌نامه‌های دوجانبه، ساختارهای دولتی مرتبط در دو کشور می‌بایست کوشش‌های مشترکی را صورت دهند.
این مقام سعودی همچنین به‌طرف قرقیزی پیشنهاد داد تا یک نمایشگاه در حوزه توریسم و زیرساخت‌های جمهوری قرقیزستان در عربستان سعودی بمنظور آشنایی بیشتر با این کشور برگزار گردد. در ادامه این نشست همچنین ظرفیت‌های قرقیزستان برای افتتاح بانک اسلامی در این کشور نیز مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. در پایان این نشست یک پروتکل مشترک توسط کمیته بین دولتی مذکور به امضای طرفین رسید.
مقصدبیک دمیر مدیر دپارتمان توریسم قرقیزستان اخیراً اعلام نموده است که طی ۴ سال گذشته حجم توریست‌هایی که از عربستان سعودی به این کشور سفر نموده‌اند، با رشدی ۱۲ برابری به ۱۰ هزار نفر در سال افزایش‌یافته است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۵ تنها ۸۰۰ گردشگر سعودی به قرقیزستان آمده بودند.
مقصدبیک دمیر همچنین افزوده است: ما انتظار داریم که شمار گردشگران سعودی در قرقیزستان در سال ۲۰۲۰ نیز تا حدود ۲۰ درصد دیگر افزایش یابد. ما همچنین درصدد جذب سرمایه‌گذاری از این کشور در حوزه توریسم هستیم.
در همین حال، صندوق توسعه عربستان سعودی چندی پیش، در اوایل ماه سپتامبر اعلام نموده بود که ۳۰ میلیون دلار برای ساخت و احداث ۲۷ مدرسه در قرقیزستان تخصیص می‌دهد. بنا به گفته رئیس دپارتمان ساخت‌وساز و معماری قرقیزستان، ۱۷ مدرسه نیز در این چارچوب بازسازی خواهند شد.
به گفته باکتیبیک آبدیف، یک نهاد آموزشی دیگر نیز در لیست تسهیلاتی که با کمک های اقتصادی صندوق توسعه سعودی ساخته می شود، وجود دارد. وی همچنین اشاره نموده است که ۸ مدرسه سیار در این لیست وجود دارد. بر اساس توافقات انجام‌شده، فرایند ساخت‌وساز این مدارس و نهادهای آموزشی از ابتدای سال ۲۰۲۰ قرار است شروع گردد.
همکاری‌های اقتصادی-تجاری:
بررسی جریانات تجاری بین عربستان و قرقیزستان نشان می‌دهد که جریانات تجاری به‌مراتب پایین‌تر از جریانات بالقوه است. سهم عربستان سعودی در حجم مبادلات قرقیزستان ۰.۰۱۸ درصد می‌باشد. طی مدت ۲۰۱۶-۲۰۱۳ حجم مبادلات میان قرقیزستان و عربستان ۲.۵ برابر افزایش‌یافته است. در سال ۲۰۱۶ حجم مبادلات بین دو کشور ۲۳.۱ درصد کاهش یافت و برابر ۱ میلیون دلار آمریکا شده بود. میزان صادرات ۴۰ درصد کاهش‌یافته و صادرات ۱۱.۱ درصد افزایش‌یافته است. اقلام صادراتی قرقیزستان خرمای تازه، داروها، پلاستیکی جات، فرش، پتو و ... است. اقلام صادراتی عسل طبیعی، مغز گردو، سازه‌های تاشو، سوخت هواپیما و ... بوده است.
همکاری‌های مؤثر با صندوق توسعه عربستان توسعه می‌یابد. با کمک این صندوق چندین پروژه مهم در زمینه‌های آموزشی، حمل‌ونقل و بهداشت اجرایی می‌شود. در حال حاضر این صندوق ۵ پروژه را به مبلغ کل ۱۲۰ میلیون دلار در جهت بازسازی جاده‌های بیشکک – تروگارت، تراز – تالاس – سوسامیر، جاده شمال-جنوب (بالیکچی – جلال آباد)، بازسازی بیمارستان کودکان در شهر بیشکک و احداث مدارس عمومی در کشور در دست اجرا دارد. همچنین توافق شده است که این صندوق مبلغ ۱.۵ میلیون دلار را برای بازسازی و خرید تجهیزات لازم برای پژوهشگاه علمی جراحی قلب قرقیزستان اختصاص دهد.
مهمترین زمینه‌های همکاری در حوزه تجاری-اقتصادی صادرات آب آشامیدنی، گوشت، میوه‌ها و سبزی‌های ارگانیک از قرقیزستان به عربستان می‌باشد.
همکاری‌های علمی-آموزشی و فرهنگی و امور خیریه:
امروزه در ۶ دانشگاه بیشکک ازجمله دانشگاه اسلام‌شناسی، دانشگاه بین‌المللی قرقیزستان، دانشگاه دولتی آرابایف، دانشگاه دولتی بیشکک، دانشگاه قرقیزی-کویتی و حتی دانشگاه آمریکایی آسیای مرکزی و همچنین در استان‌های دیگر در دانشگاه‌های اوش و ایسیک کول رشته زبان عربی دایر است و هرسال تعداد متقاضیان برای ورود به این رشته در این کشور افزایش می‌یابد. در بسیاری از این دانشگاه‌ها اساتید عرب‌زبان از کشورهای مصر، مراکش، سوریه، عربستان، عراق، کویت، قطر و ... مشغول به تدریس و آموزش هستند.
در بیشکک مرکز فرهنگی عربستان نیز در کتابخانه ملی علی قول عثمان اف افتتاح‌شده است. نیز مراکز فرهنگی-آموزشی دیگر در دانشگاه‌های علوم انسانی بیشکک، دانشگاه قرقیزی-ترکی ماناس، دانشگاه ایسیک کول و سایر مؤسسات آموزشی فعالیت دارند. دانشجویان علاوه بر فراگیری زبان عربی در رشته‌های زبان‌شناسی، ترجمه، فلسفه، علوم تربیتی با گرایش زبان عربی آموزش می‌بینند.
علاوه بر دانشگاه‌ها در قرقیزستان کلاس‌ها و دوره های آزاد (رایگان و غیر رایگان) آموزش زبان عربی در مراکز و کانون‌های آموزش زبان‌های خارجی برگزار می‌شوند.
شایان‌ذکر است که درزمینه آموزش تأکید اصلی بر آموزش علوم دینی توسط جوانان قرقیز، برگزاری دوره‌های آموزشی برای امامان مساجد کشور به‌ویژه استان اوش شده است. همچنین اساتید عربستانی تحقیقاتی در خصوص وضعیت دینی در استان‌های جنوبی قرقیزستان انجام می‌دهند.
از زمان راه‌اندازی کلاس‌های زبان عربی در قرقیزستان روز ۸ دسامبر به‌عنوان روز بین‌المللی زبان عربی در دانشگاه‌های بیشکک برگزار می‌شود.
به گفته متخصصان زبان عربی؛ تعداد وام‌واژه‌های عربی در زبان قرقیزی بیش از ۳۵۰۰ واژه می‌باشد.
روابط فرهنگی و اجتماعی بین دو کشور به دلیل اشتراکات تاریخی، فرهنگی، دینی و برخی آداب‌ورسوم توسعه می‌یابد. در سال ۲۰۱۳ روزهای فرهنگی عربستان در قرقیزستان و در سال ۲۰۱۶ روزهای فرهنگی قرقیزستان در عربستان برگزار شد.
به‌منظور کمک به حل مسائل اقتصادی و اجتماعی قرقیزستان؛ کمک‌های خیریه و بشردوستانه نیز از صندوق‌های خیریه عربستان جذب می‌شود. این هزینه‌ها برای ساخت مدارس، بیمارستان‌ها، مساجد، مدارس دینی، چاه‌های آب آشامیدنی و نیز کمک نقدی ماهیانه به کودکان یتیم قرقیزستان صرف می‌شود.
طرف قرقیزی نیز علاقه بسیار به توسعه روابط فرهنگی با عربستان سعودی نشان می‌دهد. در سال ۲۰۱۹ بیش از ۱۵۰۰ نفر از اتباع قرقیزستان برای شرکت در جشنواره بین‌المللی "دنیای عشایر" در چارچوب فستیوال شترسواری پادشاه عبدالعزیز اعزام شدند. این جشنواره به مدت دو هفته در روستای السیاهید در ۱۵۰ کیلومتری الریاض برگزار می‌شود. در این جشنواره ۹۸ کشور جهان شرکت کردند برای هیئت قرقیزی زمینی به مساحت ۱۵ هکتار اختصاص داده‌شده بود که در آن شهرک سنتی قرقیزی با یورت‌های محلی، بازار، میدان اسب‌سواری و آثار حجمی شنی تعبیه‌شده بود. در این جشنواره هنرمندان قرقیز از فیلارمونی ملی، تئاتر درام استان ایسیک کول، سیرک دولتی قرقیزستان، دانشگاه فرهنگ و هنر و ... مشارکت کردند.
در میان تمامی بنگاه‌های خیریه کشورهای عربی فعال در قرقیزستان؛ بنیاد خیریه "السنابل" در قرقیزستان حضور پررنگی دارد. رئیس این بنیاد سعید بایومی است. این بنیاد ۴۵ مدرسه عمومی مجهز به کلیه امکانات و تجهیزات مدرن در کشور قرقیزستان احداث و به دولت این کشور واگذار نموده است. این بنیاد از سال ۲۰۰۴ در قرقیزستان حضور دارد. هدف اصلی این بنیاد ساخت واحدهای اجتماعی در مناطق دوردست قرقیزستان است.
حج و زیارت
عربستان سعودی هرسال سهمیه‌ای برای اتباع قرقیزی برای انجام سفر حج اختصاص می‌دهد. در سال ۲۰۱۹ طرف سعودی ابتدا برای ۵۵۱۰ نفر از اتباع قرقیزی سهمیه سفر حج داده بود که پس از مدتی به درخواست طرف قرقیزی سهمیه‌ای برای ۵۰۰ نفر دیگر اختصاص داده شد. هزینه سفر حج از کشور قرقیزستان ۳۰۰۰ دلار می‌باشد. اکثر حجاج قرقیزی اهل مناطق جنوبی این کشور اوش، جلال آباد و باتکن هستند.
نگرانی‌های کارشناسان قرقیز
بیشتر کارشناسان نسبت به این موضوع که سلفی‌گری و حزب التحریر که هرکدام از سوی عربستان و سوریه اداره می‌شوند، آن جریانات را بزرگ‌ترین و جدی‌ترین خطر برای قرقیزستان و تمام منطقه آسیای مرکزی دارد؛ می دانند. پیروان این جریانات علما و مذاهب بومی را قبول ندارند و به فتاوی شیوخ پرطرفدار اینترنتی از سایر کشورها عمل می‌کنند. روحانیون بومی برای آنان هیچ اعتباری ندارند و آنها دائم با دیگر جماعت‌ها بحث و منازعه دارند.
اروزبیک ملداعلی اف کارشناس مسایل دینی و رئیس سابق کمیسیون دینی قرقیزستان می گوید : در حال حاضر بسیاری از عقاید و ایدئولوژی‌های تروریستی از شهرهای روسیه مانند یکاترینبورگ، آستراخان و ... به قرقیزستان نفوذ می‌کنند. همچنین این ایدئولوژی از قزاقستان نیز وارد می‌شود زیرا در آن کشور سلفی‌گری بسیار رایج شده و در شکل‌های خشونت‌آمیزی خود را نشان می‌دهد. امان سالی اف یکی دیگر از کارشناسان دینی نیز معتقد است که بسیاری از سلفی‌های قزاق حتی به تکفیر گران متقن تبدیل شده اند و می‌گوید که عملیات تروریستی زیادی در قزاقستان اتفاق می‌افتد اما اخبار آن در رسانه‌ها منتشر نمی‌شود. وی به‌اصطلاح محبوبیت سلفی‌گری در قزاقستان را این‌گونه توجیه می‌کند که درگذشته مدیران شرکت‌های بزرگ بودند که با عربستان رابطه اقتصادی داشتند که اکنون این مدیران در سیاست دینی کشور تأثیر می‌گذارند. حکومت استبدادی و تبعیدهایی علیه جامعه مسلمان در قزاقستان و روسیه بر نفوذ گروه‌های افراطی می‌افزاید و به‌نوعی تندروی و خشونت آنها را توجیه می‌کند. جذابیت افکار سلفی و حزب التحریر در روسیه و قزاقستان مانند قرقیزستان در سرکشی و رفتارهای معترض آن نهفته است زیرا این گروه‌ها می‌توانند پاسخ سؤالاتی را بدهند که برای مثال مبلغان دینی معمولی قرقیز(دعوت‌چی‌ها) که در مسائل سیاسی دخالت نمی‌کنند از پاسخ دادن به این سؤالات ناتوان‌اند.
به اعتقاد رحمت‌الله اگمبردی اف مفتی سابق قرقیزستان، محور عملی جریان سلفی‌گری بیشتر تکیه بر ممنوعیت‌ها می باشد. در ایدئولوژی سلفی نکات منفی به‌مراتب بیشتر از نکات مثبت است. آنها با زندگی سنتی مخالفت می‌کنند. این جماعتی است که برای تخریب دین سنتی ایجادشده است. ایدئولوژی و دکترین این گروه با اسلام سنتی رایج در آسیای مرکزی مغایرت دارد. شعار و پیام آنها حمایت از حکومت نیست حال اینکه اسلام سنتی در آسیای مرکزی از دولت حمایت می‌کند. به گفته مفتی سابق، احتمالاً کشورهای غربی با استفاده از این گروه بخواهند اوضاع منطقه را به هم بریزند. اداره مفتیات سلفیان را به‌عنوان برادران مسلمان قبول دارد اما از آنها حمایت نمی‌کند. مدتی است که مفتیات از دانشجویانی که می‌خواهند در عربستان ادامه تحصیل بدهند حمایت نمی‌کند. مفتی سابق معتقد است که سلفی‌گری در قرقیزستان در شرایط موجود معتدل است و دو مکتب سلفی (تکفیری و خوارج) هنوز خود را نشان نداده‌اند.
بیشتر نگرانی بر سر آن است که عمده جوانان قرقیز تحت تأثیر افکار این جریان مخرب قرار می‌گیرند. سالی اف که تحقیقات میدانی در این زمینه انجام داده است می‌گوید که افکار سلفی بیشتر در میان جوانان شهرنشین و مسلط به زبان روسی و نیز میان اویغورهای مقیم این کشور ترویج می‌شوند. علت آن این است که با توجه به رشد روحیات ملی‌گرایانه قرقیزی، اقلیت‌های دیگر احساس راحتی و آرامش ندارند و روحیات معترض پیدا می‌کنند. جلسات سلفی‌ها و درس‌های آنان در محل آپارتمان‌ها تشکیل می‌شود که شناسایی و کنترل آنها بسیار سخت است. عزیز اسحاق اف کارشناس مفتیات معتقد است که در سال‌های اخیر سلفی‌ها مخفیانه عمل می‌کنند. به‌طور مثال آنها مانند دیگر مسلمانان بومی کلاه‌های سفید سنتی را سر می‌کنند و نماز را به شیوه فقه حنفی اقامه می‌کنند.
به گفته یکی از مسئولین مفتیات قرقیزستان به نام محمد شریف، امروزه سلفی‌های قرقیزستان قصد ندارند روی کار بیایند و فرمان حکومت را به دست بگیرند ولیکن آنها تاکتیک قرار دادن نیروی خود را در همه حوزه‌های کشور انتخاب کرده اند. علاوه بر این سلفی‌ها و حزب التحریر در بین زندانیان قرقیزستان فعالیت‌های گسترده‌ای دارند. قادر مالک اف اسلام شناس قرقیز می‌گوید: امروزه حزب التحریر نسبت به شیوه‌های کاری خود تجدیدنظر کرده و استراتژی و راهبرد خود را با توجه به ویژگی‌های هر منطقه انتخاب می‌کند و ضمن تأکید بر اجرای طرح‌های اجتماعی؛ همزمان اعضای خود را در مراکز و دستگاه‌های دولتی ازجمله در نهادهای نظامی و امنیتی وارد می‌کند.
توسعه روابط قرقیزستان با کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس و به‌ویژه عربستان سعودی در حالی است که این کشور طی سال‌های اخیر دغدغه‌هایی جدی درزمینه فعالیت‌های مذهبی وهابیت در این کشور داشته است. پیش‌ازاین نیز پس از تأسیس سفارتخانه عربستان سعودی در سال ۲۰۱۱ در بیشکک، بعضی علما و روحانیون قرقیز از ترویج تفکرات و عقاید افراطی دینی در این کشور اظهار نگرانی نموده بودند. طی سال‌های اخیر چندین حمله تروریستی در قرقیزستان انجام‌شده است که مهمترین آنها، حادثه بمب‌گذاری در سفارت چین در بیشکک بود. همچنین شمار زیادی از قرقیزها طی این سال‌ها برای جنگ در سوریه و عراق، به این کشورها جلب شده و به گروه‌های تکفیری و تروریستی پیوسته‌اند.
قطر
تاریخچه روابط سیاسی بین قرقیزستان و قطر به سال ۱۹۹۸ میلادی بر می گردد. در سال ۲۰۱۸ دو کشور بیستمین سال برقراری روابط دیپلماتیک را جشن گرفتند. سفارت قطر در سال ۲۰۱۲ در بیشکک و سفارت قرقیزستان در قطر در سال ۲۰۱۴ تأسیس گردید.
در سال ۲۰۱۶ اولین کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی، تجاری و فنی بین دو کشور در دوحه و در سال ۲۰۱۹ نیز دومین کمیسیون مشترک در بیشکک برگزار شده است.
در حوزه فرهنگی در سال ۲۰۱۷ هفته فرهنگی قطر در قرقیزستان برگزار شد. قطر در سومین دوره بازی‌های جهانی عشایر قرقیزستان حضور فعال داشته است. این برنامه از طریق شبکه الجزیره قطر که تعدادی فیلم مستند نیز در خصوص جاذبه‌های طبیعی قرقیزستان تهیه‌کرده بود؛ پخش گردید.
بزرگداشت نودسالگی چنگیز آیتماتوف نویسنده شهیر قرقیز و برگزاری شب‌شعر قرقیزی در دوحه ؛ اکران و پخش فیلم‌های سینمایی «سایقبای» و «کشتی سفید» در قطر و ترجمه و انتشار برخی آثار چنگیز آیتماتوف به زبان عربی از جمله برخی اقدامات صورت گرفته در حوزه همکاری های فرهنگی بین دو کشور بشمار می روند.
اما به گفته برخی کارشناسان؛ در میان مقامات و سیاستمداران قرقیز تعدادی ارتباطات و فعالیت هایی در حوزه تجارت با قطر دارند. از جمله آنها می توان عمربیک بابانوف نخست وزیر سابق را نام برد. وی در زمینه پرورش اسب‌های نژادی و نیز فروش سوخت هواپیما فعالیت دارد. مهمترین زمینه‌های همکاری اقتصادی-تجاری بین دو کشور؛ صادرات محصولات کشاورزی، معادن (به‌ویژه استخراج طلا)، همکاری درزمینه حمل‌ونقل بین‌المللی، آموزش و گردشگری است. همچنین قرار است صندوق سرمایه‌گذاری قرقیزی-قطری جهت اجرای پروژه‌های کلان تأسیس گردد. اما به‌رغم فعالیت‌های قطر در مذاکرات مشترک حجم مبادلات بین دو کشور در سال ۲۰۱۴ فقط ۱.۷۳ میلیون دلار و در سال ۲۰۱۵ حدود ۲ میلیون دلار بوده است. اقلام اصلی صادراتی بیشکک به قطر سوخت هواپیما، عسل و گوشت گوسفند است. قطر کتاب، لوازم‌التحریر، لباس و وسایل نوری به قرقیزستان صادر می‌کند.
در سال ۲۰۱۸ دفتر سازمان خیریه «Qatar Charity» در بیشکک افتتاح گردید که باعث گسترش همکاری‌های فرهنگی و بشردوستانه شده است. این سازمان هرسال کمک ها و مساعدت های در اختیار ۲۰۰۰ کودک یتیم و بی‌سرپرست قرقیزی قرار می دهد.
شایان‌ذکر است که در حال حدود ۵۰۰-۴۵۰ نفر از اتباع قرقیز در قطر به سر می‌برند. آنان عمدتاً در هتل‌ها، مراکز تجاری، فرودگاه‌ها و شرکت‌های هواپیمایی مشغول بکار هستند.
در طی چند سال اخیر بیش از ۳۰ مسجد با حمایت قطر در قرقیزستان ساخته‌شده است که در آن در مرحله اول مبلغان دینی قطری فعالیت می‌کنند. در این مساجد مراکز دینی غیررسمی نیز فعالیت دارند که مبانی اسلام را به مردم بومی یاد می‌دهند. سازمان فوق الذکر نیز ۹ درمانگاه کوچک (همراه با زایشگاه) مجهز به تجهیزات پزشکی لازم در سراسر قرقیزستان احداث و راه اندازی کرده است.
اخیراً قرقیزستان و قطر آمادگی خود را برای همکاری درزمینه های فنی -نظامی ، تبادل تجربیات در حوزه نظامی و درمان نظامیان قطری در دریاچه ایسیک کول اعلام کردند. این خبر به‌ظاهر عادی است زیرا قرقیزستان در زمینه نظامی – فنی با بسیاری از کشورهای جهان همکاری دارد و از فواید آن بهره‌مند می‌شود. ولیکن وجهه کشور قطر به‌عنوان یک دولت سؤالات بسیار به همراه می‌آورد. قطر به‌عنوان کشور حامی تروریسم بین‌المللی مشهور شده است.
به نظر کارشناسان قرقیز اولاً باید پیامدهای این همکاری را از لحاظ سیاست‌های خارجی بررسی نمود. وجه اشتراک قرقیزستان و قطر در چیست؟ این دو کشور مرز مشترک ندارند. قطر در منطقه خاورمیانه و قرقیزستان در منطقه آسیای مرکزی قرار دارد. از نظر ژئوپولیتیک و مسئله نظامی این دو کشور کاملاً متفاوت و فاقد منافع مشترک مانند دو دنیای متفاوت هستند. قطر کجا؟ و قرقیزستان کجا؟ قطر در حوزه نظامی چه کمکی می‌تواند به قرقیزستان ارائه نماید؟ به اشتراک‌گذاری تجربیات حمایت از تروریست‌ها؟ بازیگران اصلی که دارای منافعی در قرقیزستان هستند چه موضع و عکس‌العملی در خصوص این همکاری‌ها خواهند داشت؟ زیرا قرقیزستان در سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی و سازمان همکاری شانگهای عضویت دارد. همین اتحادیه‌های نظامی – سیاسی و اقتصادی خارجی برای تضمین امنیت در قرقیزستان و منطقه آسیای مرکزی کفایت می کنند.
عرب‌ها نمی‌توانند در میدان ژئوپولیتیک آسیای مرکزی بازی کنند زیرا اینجا قلمرو منافع آمریکا، چین و روسیه به شمار می‌رود. همچنین پس از کسب استقلال قرقیزستان، واشنگتن، پیکن و مسکو کمک‌های نظامی – فنی کافی به قرقیزستان رسانده و می‌رسانند. از سال ۲۰۱۱ میلادی مسکو محموله‌های تسلیحاتی ازجمله لوازم یدکی بالگردها و ماشین‌های زرهی را (بصورت رایگان)در اختیار نیروهای مسلح و مرزبانی قرقیزستان قرار می دهد. چین نیز لباس، تجهیزات و ماشین‌های زرهی برای رفع نیازهای وزارت کشور قرقیزستان اهدا می‌نماید. لذا مقامات قرقیزستان باید مسائل ژئوپولیتیک و تهدیدات پیش رو را قبل از انتخاب کشور قطر به‌عنوان شریک همکاری‌های نظامی – فنی با دقت بررسی نمایند.
امارات متحده عربی
تاریخچه روابط سیاسی بین قرقیزستان و امارات متحده عربی به سال ۱۹۹۶ برمی‌گردد. روابط بین قرقیزستان و امارات از سال ۲۰۱۴ با سفر رسمی رئیس‌جمهور وقت قرقیزستان به امارات فعال گردید. طی این سفر توافقنامه‌های اصلی در زمینه همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور به امضا رسیده است. حجم مبادلات بین دو کشور از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ شش برابر شده و به ۱۴۷.۸ میلیون دلار رسیده است.
به اعتقاد کارشناسان اقتصادی قرقیزستان؛ امارات نمونه خوبی برای قرقیزستان در زمینه جلب مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی و حمایت از بخش خصوصی این کشور می‌باشد.
امارات در همکاری با قرقیزستان بر روی توسعه حوزه گردشگری تأکید می کند. طرف اماراتی مایل است هتل‌های مدرن را در کوه‌های قرقیزستان احداث نماید. در سفر رئیس‌جمهور قرقیزستان به امارات، ضمن امضای تفاهم‌نامه همکاری های تجاری و اقتصادی، درزمینه تأسیس آکادمی علوم اسلامی با مشارکت «بنیاد زائد» و همکاری‌های آموزشی دو کشور نیز توافقاتی بعمل آمد.
سورانبای جین‌بیک‌اف، رئیس‌جمهور قرقیزستان در سال ۲۰۱۹ در صدر یک هیئت عالیرتبه سیاسی و اقتصادی به امارات متحده عربی سفر کرد. رئیس‌جمهور قرقیزستان نخستین دیدار رسمی خود را با محمد بن زائد آل نهیان ولیعهد امیرنشین ابوظبی و معاون فرمانده کل نیروهای مسلح امارات متحده عربی در کاخ الوطن برگزارکرد. در این دیدار پیرامون مسائل همکاری دوجانبه در حوزه‌های اقتصاد، سرمایه‌گذاری و مسائل فرهنگی و انسانی بحث و تبادل‌نظر شد. در چارچوب سفر جین‌بیک‌اف به امارات متحده عربی، وی با شیخ محمد بن رشید المختوم معاون رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر این کشور نیز ملاقات کرد. در این دیدار رئیس‌جمهور قرقیزستان ضمن اشاره به فرهنگ عشایری در قرقیزستان و به‌ویژه جایگاه اسب در فرهنگ سنتی این کشور، به زمینه‌های همکاری دو کشور در حوزه جشنواره‌های اسب نیز اشاره کرد. بازی‌های عشایری جهان در قرقیزستان محور دیگر اظهارات جین‌بیک‌اف در این دیدار بود. رئیس‌جمهور قرقیزستان همچنین از نخست‌وزیر امارات برای سفر به این کشور و مشاهده مسابقات اسب‌سواری دعوت کرد. ضمن این دیدار در خصوص سفر یک هیئت اماراتی به قرقیزستان برای شناسایی زمینه های اولویت‌دار سرمایه‌گذاری نیز بحث و تبادل‌نظر شد. همچنین دیدار رئیس‌جمهور قرقیزستان با حمد سالم بن کاردوس الآمری، مدیرعامل «بنیاد زائد» صورت گرفت. در این دیدار جین‌بیک‌اف از فعالیت‌های بشردوستانه این بنیاد در قرقیزستان درزمینه دسترسی مردم به آب آشامیدنی سالم قدردانی کرد و در خصوص اجرای پروژه‌های جدید، در ۶۰۰ روستای باقی‌مانده که به آب سالم دسترسی ندارند، بحث و تبادل‌نظر کرد. مدیرعامل بنیاد زائد نیز ضمن ابراز تمایل به اجرای پروژه‌های آموزشی و اجتماعی، خاطرنشان کرد در آینده شمار بیشتری از این پروژه‌های خیریه در قرقیزستان اجرا شود.
در کنار این دیدارهای سیاسی، جین‌بیک‌اف با مجید سیف القریر رئیس اتاق بازرگانی و صنعت دوبی و نمایندگان بزرگ‌ترین شرکت‌های تجاری امارات متحده عربی نیز در بخش دیگر سفرش دیدار و گفتگو کرد. در این دیدار رئیس‌جمهور قرقیزستان ضمن اشاره به اهمیت امارات متحده عربی به‌عنوان یک شریک تجاری مهم برای قرقیزستان، اظهار داشت به‌رغم مبادلات تجاری اندک، فرصت‌های زیادی در تجارت میان دو کشور وجود دارد. وی همچنین تصریح کرد هدف قرقیزستان افزایش مبادلات تجاری و جذب سرمایه‌گذاری امارات در این کشور است. وی همچنین به پروژه نیروگاه‌های کوچک و متوسط هیدروالکتریک در این کشور اشاره کرد و خواستار سرمایه‌گذاری فعالین اقتصادی امارات در این حوزه شد. رئیس‌جمهور قرقیزستان به صنعت توریسم و صادرات محصولات ارگانیک قرقیزستان به امارات متحده عربی اشاره و تصریح کرد کالاها و خدمات قرقیزستان می‌بایست جایگاه خود را در بازار این کشور پیدا کنند.
مهمترین اسناد و موافقت‌نامه‌های امضاءشده بین دو کشور:
- تفاهم‌نامه همکاری درزمینه فرهنگ
- تفاهم‌نامه همکاری درزمینه گردشگری
- قرارداد مبادله زندانیان
- تفاهم‌نامه همکاری بین وزارتخانه‌های آموزش و علوم دو کشور
- توافقنامه همکاری درزمینه تأسیس آکادمی اسلامی در قرقیزستان
- همکاری بین وزارتخانه کار و تأمین اجتماعی و سازمان هلال احمر امارات
- تفاهم‌نامه همکاری درزمینه امنیت دامپزشکی و بهداشت گیاهی دو کشور
همکاری‌های علمی-آموزشی
در کنار این دیدارهای سیاسی و اقتصادی، مورد دیگری که در سفر هیئت قرقیزی به امارات جلب‌توجه می‌کرد، همکاری‌های آموزشی و فرهنگی میان دو کشور بود. در این سفر کانیبیک ایساکوف، وزیر آموزش و علوم قرقیزستان نیز دیداری با همتای اماراتی خود ترتیب داده و تعدادی تفاهم‌نامه همکاری مشترک به امضا رساندند. وی در این زمینه به سهمیه در نظر گرفته‌شده از سوی امارات متحده عربی برای تحصیل دانشجویان قرقیز در این کشور و برنامه‌های تبادل دانشجو خبر داد. وی ضمن اشاره به اینکه در حال حاضر تنها حدود ۱۰۰ دانشجوی قرقیز در امارات تحصیل می‌کنند، خاطرنشان کرد این رقم به‌زودی افزایش خواهد یافت. ایساکوف همچنین از امضای نخستین موافقت‌نامه میان وزارتخانه‌های آموزش دو کشور برای توسعه تعاملات در حوزه مدارس، آموزش عالی، تبادل تجربیات، برگزاری همایش‌های مشترک و همکاری در آموزش متخصصان خبر داد.
وزیر آموزش و علوم قرقیزستان با مدیرعامل بنیاد بن زائد دیدار کرد و توافق‌نامه‌ای برای احداث «آکادمی علوم اسلامی» در بیشکک با سرمایه‌گذاری این بنیاد اماراتی بین دو کشور امضا شد. به گفته وی این آکادمی، یک مرکز علمی سکولار خواهد بود که بر اصول شفقت، مهربانی و تحمل‌پذیری و با ارائه برنامه‌ریزی آموزشی اسلامی سازگار با علوم مدرن می‌پردازد. وی همچنین از همکاری این آکادمی با روسای ارگان‌های دولتی محلی برای مقابله با افراط‌گرایی خبر داد.
امور خیریه
در قرقیزستان سازمان بین‌المللی خیریه «Human Appeal International U.A.E.» امارات حضور دارد که این سازمان تاکنون ۴ مدرسه عمومی در استان‌های تالاس، ایسیک کول، چوی، اوش احداث نموده است. همچنین برای ۴۴ مدرسه قرقیزستان میز و صندلی، کامپیوتر، کتاب و لوازم‌التحریر اعطا نموده‌اند. شعبه این سازمان در سال ۲۰۰۴ در قرقیزستان افتتاح گردید. سازمان مذکور با موقوفات مسلمانان از سراسر جهان تأمین مالی می‌شود.
کویت
در سال ۱۹۹۴ روابط سیاسی بین قرقیزستان و کویت برقرار شد. پنج سال پیش روزهای فرهنگی کویت در قرقیزستان برگزار گردید. طی این سال‌ها رئیس‌جمهور قرقیزستان و نیز نخست‌وزیر این کشور به کویت سفر رسمی داشته‌اند.
مردم کویت علاقه‌مند به توسعه بخش گردشگری با قرقیزستان است. دو سال پیش ۴۰۰ نفر و در سال گذشته نیز ۱۳۰۰ نفر از اتباع کویتی به قرقیزستان سفر نموده‌اند. دو کشور در زمینه صنایع منسوجات نیز همکاری دارند.
در حال حاضر حدود ۲۰۰ نفر از اتباع قرقیزی در کویت زندگی می‌کنند. این افراد عمدتاً در بخش خدمات مشغول به کار هستند. اما افرادی نیز هستند که در شرکت‌های تجاری کار می‌کنند. حجم مبادلات بین دو کشور در سال ۲۰۱۸ ۱۰۴ هزار دلار بوده است. در سال ۲۰۱۸ اولین کمیسیون مشترک دو کشور برگزار شد. اقلام صادراتی قرقیزستان به کویت آب آشامیدنی، عسل طبیعی و میوه‌های ارگانیک می‌باشد. اخیراً در کویت نمایشگاه‌های محصولات ارگانیک قرقیزستان برگزار شده است.
قرقیزستان همکارهای مؤثر با بنیاد توسعه اقتصادی عربی کویت دارد که اعتباراتی برای بازسازی زیرساخت‌های شهر اوش معادل ۸.۷ میلیون دلار، ساخت خط انتقال برق شهر اوش معادل ۱۰.۴ میلیون دلار، بازسازی جاده بیشکک – تروگارت معادل ۱۱.۹ میلیون دلار اختصاص داده است. از سال ۱۹۹۷ بنیاد «خوشه سبز کویت» فعالیت می‌کند که مؤسس دانشگاه بین‌المللی کویتی بوده است. این بنیاد مانند سایر بنیادهای کشورهای عربی چند پرورشگاه ویژه کودکان یتیم در این کشور ساخته است و نیز پروژه‌های انسان دوستانه این کشور را تأمین مالی می‌نماید.
همکاری‌های دو کشور درزمینه ادیان
نهادهای دینی دو کشور همکاری‌های فعالی با هم دارند. در سال ۲۰۱۹ ارگشوف رئیس کمیسیون دینی قرقیزستان سفر رسمی به کویت داشت و طی این سفر با وزیر اوقاف و امور اسلامیاین کشور دیدارهایی داشته است.مقام دینی قرقیز در این سفر همچنین با مسئولین هفت بنیاد خیریه کویت دیدار و گفتگو نمود. طرف قرقیزی در این دیدارها گزارشی از وضعیت دینی در قرقیزستان، مراکز دینی و مؤسسات آموزشی دینی قرقیزستان ارائه نمود.
دانشگاه بین‌المللی کویتی قرقیزستان
دانشگاه بین‌المللی کویتی قرقیزستان در سال ۱۹۹۸ در بیشکک تأسیس شده است. هدف این دانشگاه بهینه‌سازی نظام آموزشی قرقیزستان و استفاده از استانداردهای بین‌المللی آموزشی، تربیت متخصصان مجرب است. این دانشگاه خصوصی می‌باشد. در این دانشگاه رشته‌های زبان‌شناسی با گرایش زبان عربی، روابط بین‌الملل، علوم اجتماعی، خبرنگاری، انفورماتیک کاربردی، ریاضی و علوم طبیعی، اقتصاد و تجارت، مدیریت، حقوق دایر و فعال می‌باشد. این دانشگاه حدود ۴۰۰ نفر دانشجو دارد و از سوی کشور کویت حمایت مالی می‌شود.
در خصوص کشورهای مانند مصر، مراکش، اندونزی، مالزی، بحرین و سایر کشورها باید گفت که روابط این کشورها با قرقیزستان و منطقه آسیای مرکزی فعال و قابل توجه نمی باشد.. حجم مبادلات بین قرقیزستان و این کشورها پایین بوده و همکاری‌های سیاسی فعلاً در حد گفتگو و تبادل‌نظر در دیدارهای دوجانبه در اجلاس‌های بین‌المللی است.
بدین ترتیب می‌توان گفت که میزان علاقه‌مندی کشورهای مختلف اسلامی برای تعامل با قرقیزستان متفاوت است. اوضاع داخلی اجتماعی- اقتصادی و سیاسی کشورهای عربی و نیز اوضاع افغانستان و قیمت‌های جهانی نفت در آینده بر روابط قرقیزستان با این کشورها تأثیر گذار است.
نظر شما