اویغورها از اقوام ترک تبار ساکن استان سین کیانگ به پایتختی اورومچی، در شمال غرب چین زندگی می کنند و بخشی از آنان در حال حاضر در جمهوری قزاقستان و بخش کوچکی نیز در  قرقیزستان ساکن هستند. اکثر اویغورها  پیرو دین اسلام هستند. کلمه اویغور در ترکی باستان به معنای متحد کننده؛ متصل کننده می باشد تاریخ دولت اویغور از قرن ۳ میلادی شروع می شود. سرزمین اویغورها در زمان های قدیم از آلتای تا منچوری گسترش می‌یافت و خودشان را به شایستگی وارثان این مناطق قدیمی و تاریخی می شمارند. با توجه به زندگی کوچ نشینی،اویغورها نخستین قوم از اقوام ترک تبار هستند که تمدن عشایری را ترک کرده و در مناطق آسیای مرکزی مستقر شده اند. در نتیجه خانات قدرتمند اویغور تاسیس و جایگزین امپراتوری ترکی شرقی گردید.  لازم به ذکر است که اویغورها نخستین قومی در میان ترک ها بودندکه به دین اسلام گرویدند. در سال ۸۴۰ میلادی خانات اویغور از قرقیزهای ینی سئی شکست خوردند. تحت  تهاجم و فشار قرقیزها ؛ اویغورها به ترکستان شرقی مهاجرت کرده و در آنجا دولتی دینی تشکیل دادند. ترکستان شرقی در قرن ۱۸ میلادی ترکستان شرقی در ترکیب امپراطوری سین کیانگ در آمد و این امر به بروز یک سری اختلافات و درگیری های بی پایان جنگی، مذهبی و بین قومی منجرشد. در قرون وسطی در منطقه کنونی قرقیزستان اقوام مختلف ترک و از جمله اویغورها زندگی می کردند. ایجاد مسیرهای دریایی از اروپا به آسیا و تجاوز مغول ها و تیمورلنگ منجر به تخریب جاده ابریشم و مهاجرت کامل اویغورها به ترکستان شرقی شده است.

پس از تاسیس جمهوری خلق چین ناحیه خودمختار سین کیانگ-اویغوری به پایتختی اورومچی تاسیس شد .اویغورها ۵۰ درصد جمعیت کل این ناحیه (حدود ۷ میلیون) را تشکیل می دهند.

در میان تمام اقوام ترک تبار سراسر دنیا؛  در حال حاضر تنها ۶ قوم: ترک ها، آذری ها، قزاق ها، قرقیزها، ازبک ها و ترکمن ها به کشور مستقل خود دست یافته اند. اکثر اقوام ترک تبار دیگر در روسیه و چین ساکن شده اند، به عنوان مثال در کشور چین اقوام تبار اویغور، قرقیز و قزاق، در روسیه اقوام ترک تبار تاتار، باشکیر، آلتایی، توا، یاکوت، خاکاس، قره چای، بالکار و چواش. همچنین اقوام زیاد ترک تبار هستند که حتی زمین سکونت ندارند مانند تاتارها کریمه و سیبری و غیره.

مشخصات کلی اویغورها

در حال حاضر جامعه اویغورها در کشورهای مختلف جهان همچون آمریکا، کانادا، آلمان، ژاپن، استرالیا، ترکیه، عربستان سعودی، پاکستان، دبی و غیره وجود دارد. اینک در جمهوری قرقیزستان تعداد اویغورها به ۶۰ هزار و طبق آمارهای دیگر به ۷۰ هزار نفر می رسد. به گفته کارشناسان، در آینده نزدیک به خاطر مهاجرت روس ها؛ اویغورها جای آنها را به عنوان سومین گروه و اقلیت قومی خواهند کرد. اویغورهای قرقیزستان گروه گروه در شهرها یا روستاها زندگی می کنند. اویغورها همواره به همدیگر کمک می کنند. شهرهای کاراکال استان ایسیک کول و بیشکک (ناحیه تاکالداش)، همچنین روستاهای اطراف بیشکک از جمله لبیدیناوکو، نوا پاکراوکا و  بعضی مناطق استان اوش و جلال آباد مناطق اصلی سکونت و زندگی اویغورهای قرقیزستان را تشکیل می دهند. اخیرا اویغورهای سین کیانگ به استان بادکند قرقیزستان مهاجرت می کنند و به عنوان شهروند این کشور کاملا تمام امکانات حفظ و توسعه زبان، فرهنگ و آداب و رسوم خود را دارند.

فعالیت اقتصادی

اشتغال اصلی اویغورهای قرقیزستان که ساکن روستاها هستندکشاورزی، تجارت و دامپروری است. در شهرها بیشتر مشغول تجارت و فعالیت کافه و رستوران هستند. کافه و رستوران اویغورها یکی از محبوب ترین رستوران های کشور می باشد. بیشتر بازارهایی که در قرقیزستان بعنوان بازار چینی شناخته می شوند؛ در واقع اویغوری هستند.بسیاری از اویغورها با حمایت متقابل از همدیگر  و اراده و استعداد تجاری، از یک کسبه معمولی به یک بازاری؛ صاحب رستوران و کافه تبدیل می شوند.

بر همین اساس و با تاکید و بدون شک می توان گفت که همگرایی و ادغام اویغورها به اقتصاد قرقیزستان به طور موفقیت آمیزی  صورت می گیرد.

گفتنی است حجم معاملات بین قرقیزستان و چین سالانه به ۵ میلیارد دلار می رسد و این دو برابر بیشتر ازحجم معاملات این کشور با روسیه است. با توجه به اینکه حمل و نقل تمام کالاها از طریق سین کیانگ صورت می گیرد، در این کسب و کار تعداد قابل توجهی از  اویغورهای مقیم قرقیزستان جلب شده اند.

زندگی سیاسی

اویغور نسبت به سایر اقوام و اقلیت های قرقیزستان مشارکت کمی در زندگی سیاسی این کشور دارند و نمایندگان آنها در نهادهای دولتی بسیار کم است. این امر دلایلی دارد:

- سطح آموزش اویغورهای محلی پایین است- در زمان شوروی تعداد دانشجویان اویغورتبار بسیار کم بود.

-  طبق قانون قرقیزستان ناحیه های انتخاباتی توسط شورای عالی (پارلمان) تعیین می شوند. سیستم انتخاباتی اجازه نداده است نماینده اویغور وارد پارلمان شود، چون نواحی سکونت و متعلق به اویغورها به نفع  اقلیت دیگری اختصاص داده شده است. اویغورها تنها در نهادهای سطح روستا، ناحیه و شهر حضور دارند.

-  با گسترش افراط گرایی و تروریسم؛  نهادهای انتظامی قرقیزستان به اویغورها با دیده شک و تردید می نگرند و تصور می کنند که آنان از نزدیکانشان در سین کیانگ حمایت می کنند. در قرقیزستان اویغورها را به عنوان قوم و گروه جدایی طلب می شمارند و این نتیجه و تاثیر تبلیغات چین در ارتباط با این گروه قومی می باشد.

حتی در زمان شوروی و دوران سرکوب استالینی؛ اکثر اویغورها به عنوان دشمن مردم و جاسوس چین زندانی شده بودند. به همین خاطر اویغورها را نمی توان در صفوف احزاب مخالف دولت (اپوزیسیون) دید.  نخستین نماینده پارلمان اویغور تاجر و فعال اجتماعی تولندیبایف زمان کورمان بیک باقی اف  رئیس جمهور اسبق از حزب "آک جال" بود.  سلیم اف دیگر نماینده اویغور تبار پارلمان فعلی قرقیزستان از حزب سوسیال دموکرات است.

در حال حاضر مشهورترین شخصیت علمی اویغورهای قرقیزستان نارین بایف پروفسور علوم فلسفه و عضو آکادمی ملی علوم قرقیزستان می باشد. در میان اویغورهای قرقیزستان دانشمند، پزشک و قشر هنرمند بسیار کم است، اما این به هیچ وجه از سهم بزرگ آنان به علم و فرهنگ جهانی نمی کاهد.

حضور نداشتن اویغورها در ساختارهای دولتی مربوط به دو عامل اصلی است: تبعیض قومی و عدم رقابت به خاطر سطح پایین آموزش. ولی به گفته کارشناسان مانع حضور نمایندگان اویغور در نهادهای دولتی داشتن ملیت اویغور است. اگر اینگونه نبود، با توجه به روابط قوی اقتصادی اویغورها آنها می توانستند همچون سایر اقلیت های این کشور مقام در نهادهای دولتی خریداری نمایند!!. به گفته آنان،  جامعه قرقیزستان در نتیجه پمپاژ اطلاعات و تبلیغات مختلف از طریق  رسانه ها ؛ آنها را  تروریست و افراط گرا می دانند. بی اعتمادی و سوء ظن و شک به اویغورها مانع استخدام آنان در نهادهای دولتی می باشد.

فرهنگ

در میان اویغورها افراد زیادی به زبان های روسی و قرقیزی تسلط دارند. آنها تا همین اواخر نمی توانستند حتی به زبان مادری آموزش سطحی به دست بیاورند. در حال حاضر در روستای لبیدوناوکا (اطراف بیشکک) مدرسه شماره ۲  آموزش و تدریس زبان اویغوری می باشد.   علاوه بر این جوانان فعال  اویغور  خیلی خوب و مسلط به زبان روسی صحبت می کنند.

نخبگان امروز اویغور تلاش می کنند فرزندان خود را برای تحصیل به دانشگاه های بزرگ و مشهور اروپا، آمریکا و چین اعزام نمایند.

ازدواج بین اویغورها و قرقیزها همچون گذشته بسیار کم و بلکه به ندرت است و تفاوت فرهنگی بین مردم قرقیز که کوچ نشین و مردم اویغور که کشاورز هستند؛ از دلایل اصلی است.

دیاسپورهای اویغور در قرقیزستان با هموطنان خود در قزاقستان و سین کیانگ  روابط و تعاملات نزدیکی دارند و در سطوح بالا مراسم های مختلف برگزار می کنند. 

همچنین در قرقیزستان مرکز معارف اویغور "ایتیپالک" (وحدت) در چارچوب مجم اقوام و ملل قرقیزستان فعالیت می کند. علاوه بر این چند سازمان مستقل از هم دیگر از جمله انجمن اویغورهای قرقیزستان، سازمان حقوق بشر "دموکراسی" و مرکز اطلاعاتی اویغور "ارپان" فعالیت می کنند.  دلیل تفرقه میان سازمان ها و انجمن های اویغور؛ اختلاف منافع بین تجار و نخبگان اویغور است. به گفته کارشناسان، تجار نمی خواهند به خاطر سیاست به کسب و کار خود ریسک بیاورند و به نوبه خود روشنفکران نیز آنان را به عدم میهن دوستی در مبارزه برای آزادی اویغورستان متهم می کنند. در نتیجه سازمان های مذکور نمی توانند به دیاسپور خود تاثیر بگذارند. بزرگترین سازمان اویغورها، کنگره جهانی اویغورها می باشد.

منابع:

۱.  https://rus.azattyk.org/a/۲۸۱۴۶۰۶۲.html

۲. http://ak-sai.com/yiguri-kr/

۳. https://kaktus.media/doc/۳۸۵۸۲۷_kak_jivyt_etnicheskie_yygyry_grajdane_kitaia_v_kyrgyzstane_spoyler:_v_strahe.html

۴. http://uyghurtoday.com/۲۰۱۶/۰۸/۱۱/uygury-kyrgyzstana/

۵. https://tengrinews.kz/sng/ochen-silno-ispuganyi-jivut-priezjie-uyguryi-kyirgyizstane-۳۶۲۲۰۴/

۶. https://russian.eurasianet.org/node/۶۱۵۲۶